در میان ادیان آسمانی دین اسلام دیانتی اجتماع مدار محسوب می گردد. تعامل اجتماعی با اخلاق ارتباط تنگاتنگی دارد و اهمیتی که اسلام برای مسائل اخلاقی قائل است تا بدان اندازه می باشد که پیامبر مکرم اسلام(ص) بعثت خود را با هدف اتمام و اکمال مکارم اخلاقی توصیف می نماید(1).
اشتراک گذاری :
نویسنده : محمد رضا ذاکری هرندی
اما خبرنگار چی کسی است؟ خبرنگار کسی است که با اتکا به ذوق و استعداد شخصی، پس از گذراندن دوره های تخصصی و با توجه به مسئولیت اجتماعی که این پیشه بر دوش وی می گذارد، وظیفه به دست آوردن، آماده کردن، گردآوری و سامان دادن اخبار و انتقال آنها را از طریق رسانه های جمعی (مطبوعات، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری ها) به مخاطبان بر گردن دارد. خبرنگار بایستی تفاوت خبر و رویداد را دانسته و به سیر تحول یک رویداد به یک خبر مشرف باشد(۲).
نقش خبرنگار در اجتماع نقشی پررنگ و انکارناپذیر محسوب می گردد. اما چه خبرنگاری مطلوب جامعه اسلامی می باشد؟ خبرنگار اخلاق گرا؟ خبرنگار بداخلاق؟ ...
لازم است، بین خبرنگاری که در انعکاس واقعیت رویدادها به هیچ قاعده اخلاقی پایبند نمی باشد و خبرنگاری که برای رسیدن به اهداف خود از هر گونه عمل ضداخلاقی رویگردان نیست، تمایز قائل شد. برای تبیین بخش اول این پاراگراف مثالی ذکر می شود: آیا انتشار خبری که باعث شکستن قبح یک عمل منافی عفت در جامعه می شود، اخلاقا صحیح است؟ گروهی معتقدند که رسالت اجتماعی خبرنگار حکم می کند که وی فارغ از اینگونه مسائل صرفا به انتقال اخبار مبادرت ورزد و گروهی دیگر انتشار چنین اخباری را منافی با اخلاق اسلامی می دانند؛ چرا؟ امام رضا (ع) می فرماید:" حضرت رسول الله (ص) فرمود: المستتر بالحسنة یعدل سبعین حسنة و المذیع بالسیئة مخذول و المستتر بها مغفور" امام رضا(ع) از رسول خدا (ص) نقل می کنند: کار کسی که حسنه ای را پنهان می کند، برابر با هفتاد حسنه است، کسی که سیئه ای را شایع می کند، مایه خواری است و کسی که سیئه ای را پنهان می کند، مورد مغفرت واقع می شود(۳).
این نوشتار می کوشد که به بررسی اجمالی برخی آفات اخلاقی عرصه خبرنگاری پرداخته و بسیاری از موارد مورد غفلت واقع شده را یادآوری کند. طبیعتا مخاطب این مقاله کسانی هستند که مدعی دین، دینداری و اخلاق اسلامی می باشند و نه کسانی که به بهانه افشای رازهای پشت پرده از هر گونه دروغ پردازی و اتهام زنی رویگردان نیستند یا کسانی که تحت عنوان طنزنویسی در تحقیر و تمسخر افراد لحظه ای درنگ نمی کنند.
آفات اخلاقی خبرنگاری:
۱. آزردن مومن قال الله تبارک و تعالی: "والذین یوذون المومنین و المومنات بغیر مااکتسبوا، فقداحتملوا بهتانا و اثما مبینا" خداوند بلندمرتبه در قرآن مجید می فرماید: "کسانی که مردان و زنان مومن را، بدون آنکه مرتکب کارخلافی شده باشند، مورد آزار قرار می دهند، به تحقیق، بار تهمت را به دوش کشیده و گناه آشکاری را مرتکب گشته اند.(۴)"
و قال امیرالمومنین علی (ع): "فالمسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده الا بالحق، و لایحل اذی المسلم الا بما یجب"
وامیرمومنان علی (ع) می فرماید: "پس مسلمان کسی است که مسلمانان از زبان و دستش در امان باشند، مگر آنجا که حق اقتضا می کند، و آزار رسانیدن به هیچ مسلمانی جز در مواردی که به حکم الهی موجبی داشته باشد، حلال و مجاز نیست.(۵)"
۲. اهانت و تحقیر قال الرسول (ص): "اذل الناس من اهان الناس"
حضرت رسول اکرم (ص) می فرماید: "خوارترین مردم کسی است که به دیگران اهانت می کند.(۶)"
و قال الصادق (ع): " من اهان مومنا بشطر کلمة، لقی الله عزوجل و بین عینیه مکتوب: آیس من رحمة الله"
و امام صادق (ع) می فرماید: "کسی که با یک کلمه به مومنی توهین کند، خدا را روز قیامت در حالی ملاقات می کند که بر پیشانی اش نوشته است: مایوس از رحمت الهی.(۷)"
و قال الرسول (ص): "لاتحقرن احدا من المسلمین، فان صغیرهم عندالله کبیر"
و امام صادق (ع) می فرماید: "هیچ یک از مسلمانان را تحقیر نکنید، زیرا خردسالان آنها هم نزد خداوند بزرگ است.(۸)"
۳. نقل و انتشار هر خبری که به دست مان می رسد قال امیرالمومنین علی (ع): "و لاتحدث الناس بکل ما سمعت به، فکفی بذالک کذبا"
امام امیرالمومنین علی (ع) می فرماید: "هر آنچه را که شنیدی برای دیگران بازگو نکن، چرا که همین کار برای آلوده شدن تو به گناه کافی است.(۹)"
و قال (ع)ایضا: لاتخبرن الا عن ثقة، فتکون کذابا و ان اخبرت عن غیره، فان الکذب مهانة و ذل
و در حدیثی دیگر می فرماید: " هرگز جز از روی اطمینان خبری را نقل نکن، وگرنه دروغگو محسوب خواهی شد، هر چند که آن مطلب را از شخص دیگری هم نقل کنی، زیرا دروغ مایه خواری و سرافکندگی است.(۱۰)" و قال (ع) فی حدیث آخر: "لیس بین الحق و الباطل اکثر من اربعة اصابع"
و در حدیثی دیگر می فرماید: "بین حق و باطل بیش از چهار انگشت فاصله وجود ندارد. هر آنچه را که می شنوی، دروغ و هر آنچه را که می بینی راست، هستند.(۱۱)"
ریشه بسیاری از شایعات در جامعه، انتشار اخباریست که بدون منبع موثق نقل می شوند. زمانی که از ناقل خبر پرسیده می شود که منبع چیست، جواب روشنی وجود ندارد. این کار بعضا چنان تاثیرات منفی دارد که حتی شخصیت های کشوری نیز در موج چنین شایعه پراکنی هایی گرفتار می شوند و اعتبار کلامی خود را از دست می دهند.
۴. بدزبانی و به کار بردن تعابیر زشت قال الله تبارک و تعالی: "و قل لعبادی یقولوا التی هی احسن، ان الشیطان ینزغ بینهم"
خداوند بلندمرتبه در قرآن می فرماید: "ای پیامبر! به بندگانم بگو که به هنگامه سخن گفتن، تعابیری که بهتر است را بر زبان بیاورند، همانا شیطان می خواهد که بین شما دشمنی و فساد را برانگیزد.(۱۲)"
قال امیرالمومنین علی (ع): "ایاک وما یستهجن من الکلام، فانه یحبس علیک اللئام و ینفر عنک الکرام"
امیرمومنان علی (ع) می فرماید: "بر تو باد دوری از سخن زشت و کلام رکیک، زیرا این کار افراد پست را به تو نزدیک و نیکان را از تو دور می سازد.(۱۳)"
و قال (ع) ایضا: "لاتسیئی اللفظ و ان ضاق علیک الجواب"
و در حدیث دیگری می فرماید: "از کلمات زشت و الفاظ رکیک بپرهیز، هر چند که در پاسخ به تنگی افتاده باشی.(۱۴)"
و قال (ع) فی حدیث آخر: "سنة اللئام قبح الکلام"
و در حدیثی دیگر می فرماید: "شیوه افراد پست، زشت سخن گفتن است.(۱۵)"
آیا با هر توجیهی حق داریم به کسی که شهادت به وحدانیت خدا داده، نماز و روزه می گیرد و ...، انگ ارتداد، براندازی، مهره سوخته آمریکا و اسرائیل و ... را بزنیم؟ بی شک اخلاق اسلامی همه ما را از تمسک به بددهنی و استفاده از تعابیر دون شان برحذر می دارد.
۵. در بوق و کرنا کردن عیب دیگران قال الله تبارک و تعالی: "لایحب الله الجهر بالسوء من القول الا من ظلم" خداوند بلندمرتبه می فرماید: "خداوند دوست نمی دارد که کسی عیب مردم را با صدای بلند بگوید، مگر کسی که ظلمی به او رسیده است.(۱۶)"
رسانه ای کردن عیوب دیگران را چگونه می توان توجیه کرد؟ آیا باب شدن چنین رویه ای منجر به آن نخواهد شد که روزی خود ما یا افراد منتسب به ما قربانی این رفتار نا به جا شویم؟ آیا چنین حرکتی باعث ایجاد فضای عداوت و تفرقه در اجتماع نخواهد شد؟
۶. بهتان و تهمت قال الله تبارک و تعالی: "والذین یوذون المومنین و المومنات بغیر ما اکتسبوا فقد احتملوا بهتانا و اثما مبینا"
خداوند بلندمرتبه می فرماید:" آنانکه مردان و زنان مومن را را به آنچه که مرتکب نشده اند، می آزارند، همانا بهتان زده اند و گناه آشکاری را به دوش خود نهاده اند.(۱۷)"
قال الرضا (ع): "قال رسول الله (ص): من بهت مومنا او مومنة او قال فیه ما لیس فیه، اقامه الله تعالی یوم القیامة علی تل من نار حتی یخرج مما قال فیه"
امام رضا (ع) می فرماید: "رسول خدا (ص) فرمود: کسی که به مرد یا زن مومنی بهتان بزند، یا درباره او چیزی خلاف واقع بگوید، خداوند در روز قیامت وی را بر تلی از آتش قرار خواهد داد تا گناهش پاک شود.(۱۸)"
امام صادق (ع) می فرماید: " هرگاه مومنی به برادرش تهمت بزند، به همان شکلی که نمک در آب حل و ناپدید می شود، ایمان نیز در دل او آب و ناپدید می گردد. "
وقال (ع) ایضا: "من اتهم اخاه فی دینه فلا حرمة بینهما و من عامل اخاه بمثل ما عامل به الناس، فهو برئ مما ینتحل"
و در حدیثی دیگر می فرماید: " کسی که برادر دینی خود را هدف تهمت قرار دهد، دیگر حرمتی بین آن دو نخواهد ماند و کسی که با برادرش همانند دیگران عمل نماید، این به معنای تبری جستن او از اسلام است.(۱۹)"
۷. تجسس در امور پنهانی دیگران قال الله تبارک و تعالی: "و لاتجسسوا!"
خداوند بلندمرتبه می فرماید: "در امور دیگران تجسس نکنید!(۲۰)"
برخی از همکارانی که تمایل به افشای رازهای نهان دارند، یکسره در مسیر تجسس در امور داخلی دیگران می باشند. آیا چنین رویه ای با اخلاق مسلمانی همخوانی دارد؟
۸. ترویج باطل و منکر قال الله تبارک و تعالی: "و لاتلبسوا الحق بالباطل و تکتموا الحق و انتم تعلمون"
خداوند بلندمرتبه می فرماید: "حق را لباس باطل نپوشانید و حقیقت را در حالیکه به آن مشرف هستید، کتمان ننمایید.(۲۱)"
و قال الله تبارک و تعالی: " ولاتعاونوا علی الاثم و العدوان"
و خداوند بلندمرتبه می فرماید:" بر گناه و دشمنی کمک و همکاری ننمایید.(۲۲)"
در خصال شیخ صدوق آمده است: " و من امر بسوء او دل علیه او اشار به فهو شریک"
شیخ صدوق در خصال می گوید: "و کسی که امر به عمل سوئی کند یا راهنمای آن کار باشد و یا به آن کار اشاره نماید، شریک در وقوع آن گناه و جرم می باشد.(۲۳)"
۹. چاپلوسی و مدح گویی بیجا قال امیرالمومنین علی (ع): "الثناء باکثر من الاستحقاق ملق و التقصیر عن الاستحقاق عی او حسد"
امیرمومنان علی (ع) می فرماید: "ستایش بیش از حد، تملق است و کوتاهی از حدی که شایسته باشد، درماندگی و حسد(۲۴)"
قال امیرالمومنین علی (ع): "کثرة الثناء ملق یحدث الزهو و یدنی من العزة"
امیرمومنان علی (ع)می فرماید: "زیادت در ثناء گویی اشخاص، چاپلوسی محسوب می گردد، تکبر طرف مقابل را موجب شده و شخص ثناء گو را از عزت به دور می سازد.(۲۵)"
به گواه تاریخ و تصدیق سیاسیون، زمانی که تملق و چاپلوسی در جامعه زیاد می شود، پدیده تکبر در نتیجه خودکامگی و استبداد رشد می نماید. اگر در جامعه ای فرآیند انتقاد منصفانه جای خود را به چاپلوسی کورکورانه بدهد، آن جامعه در مسیر استبداد قرار خواهد گرفت.
قال رسول الله (ص): "احثوا التراب علی وجوه المداحین"
رسول اکرم (ص) می فرماید: "به صورت چاپلوسان و مداحان خاک بپاشید."
زمانی که فرد تملق شده به جای واکنش دینی مطلوب، احساس خوشحالی می کند، این فکر به او تلقین می گردد که هر آنچه را که وی انجام داده صحیح است. پس از مدتی این باور در ذهن وی رسوخ می کند که تمام افکار و اعمالش بری از اشتباه هستند. و بدینسان جامعه او را در مسیر استبداد می اندازد.
۱۰. خرده گیری و ملامت زیاد قال امیرالمومنین علی (ع): " الافراط فی الملامة یشب نیران اللجاج"
امیرمومنان علی (ع)می فرماید: "زیاده روی و پافشاری در سرزنش، آتش لجاجت را شعله ور می سازد.(۲۶)"
و قال (ع) ایضا: "من ناقش الاخوان قل صدیقه"
و در حدیثی دیگر می فرماید: "کسی که در کار برادرانش خرده گیری کند، دوستانش کم خواهند شد.(۲۷)"
۱۱. دروغ قال الله تبارک و تعالی: "ان الله لایهدی من هو کاذب کفار"
خداوند بلندمرتبه می فرماید: "همانا هدایت خداوند مشمول کسانی که دروغگو و ناسپاس هستند، نمی گردد.(۲۸)"
قال الرسول (ص): "ایاکم و الکذب، فان الکذب یهدی الی الفجور و الفجور یهدی الی النار"
رسول خدا (ص) می فرماید: " از دروغ بپرهیزید، زیرا دروغ آدمی را به فجرو رهنمون می سازد و فجور آدمی را به سوی آتش(جهنم).(۲۹)"
مردی نزد رسول خدا آمده و از وی پرسید: "آیا مومن زنا می کند؟" حضرت پاسخ داد: "گاهی ممکن است که اتفاق بیفتد." سائل پرسید: "آیا مومن سرقت می کند؟" حضرت پاسخ داد: "گاهی ممکن است که اتفاق بیفتد." سائل ادامه داد: "آیا مومن دروغ می گوید؟" حضرت پاسخ داد: "خیر. خداوند می فرماید: انما یفتری الکذب الذین لایومنون.(۳۰) "
قال الباقر (ع): "ان الله عزوجل جعل للشر اقفالا و جعل مفاتیح تلک الاقفال فی الشراب و الکذب شر من الشراب"
امام باقر (ع) می فرماید: "خداوند برای بدی قفل هایی قرار داد که کلیدهای این قفل ها در شراب است؛ و دروغ از شراب بدتر است.(۳۱)"
قال الصادق (ع): "کفی بالمرء کذبا ان یحدث بکل ماسمع"
امام صادق (ع) می فرماید: " در دروغگویی مرد همین بس که هر آنچه را که می شنود، نقل نکند.(۳۲)"
دروغ مصلحتی: زمانی که برای دستیابی به مصلحتی مهم و مشروع که از رهگذر صدق و راستی ممکن نیست، حرمت دروغ برطرف می گردد. همچنین دروغ، به خاطر دفع ضرر، شر یا فساد جایز است.
حضرت رسول اکرم (ص) در سه مورد دروغ را جایز می شمارند: - هنگامه جنگ، زیرا جنگ خدعه است - اصلاح ذات البین - راضی کردن همسر (۳۳) و امام باقر (ع) نیز دروغ را در مواقعی که به مومن سودی برسد یا از دین مسلمانان به وسیله آن دفاع گردد، مجاز قلمداد می نماید(۳۴).
۱۲. راست فتنه انگیز قال امیرالمومنین علی (ع): "قال الرسول (ص): ثلاث یقبح فیهن الصدق: النمیمة و اخبارک الرجل عن اهله بما یکرهه و تکذیبک الرجل عن الخبر"
امیرمومنان علی (ع) می فرماید: "رسول خدا (ص) فرمود: " در سه چیز راست گفتن قبیح است: سخن چینی، سخن گفتن با مرد درباره همسرش نسبت به چیزی که برای او ناخوشایند می باشد، تکذیب خبری که شخصی می آورد.(۳۵)"
بعضا به منظور شناساندن افراد به مردم اقدام به گفتن حقایقی می شود که شاید در کوتاه مدت اثر مثبتی داشته باشند، اما چه کسی پاسخگوی اثرات سوء چنین بدعت هایی در جامعه کریمه خواهد بود؟ آیا بردن آبروی مومنی که فرضا اشتباهی را مرتکب شده، مورد رضای خداوند متعال می باشد؟ مگر خود ما اشتباه نمی کنیم؟
۱۳. سخن چینی بازگو کردن سخن یا اسرار دیگران را به افراد و ایجاد نزاع و دشمنی در بین آنان را سخن چینی گویند.
قال الله تبارک و تعالی: "ویل لکل همزة لمزة"
خداوند بلندمرتبه می فرماید: "وای بر سخن چین غیبت کننده.(۳۶)"
قال الرسول (ص): "لایدخل الجنة نمام"
رسول مکرم اسلام (ص) می فرماید: "سخن چین وارد بهشت نمی شود.(۳۷)"
و قال (ص) فی حدیث آخر: "ان ابغضکم الی الله المشائون بالنمیمة، المفرقون بین الاحبة الملتمسون للبراء الحسناة"
و در حدیثی دیگر می فرماید: " همانا مغبوض ترین شما نزد خداوند، سخن چینان تفرقه اندازند که بین دوستان جدایی انداخته و لغزش های افراد پاکدامن را آشکار می سازند.(۳۸)"
بنابراین کسی که سخن چینی می کند (یعنی سخن چین بودن او محرز گردیده است)، به تعبیر آیات و روایات فاسق است و قرآن مجید قول او را غیرمعتبر می داند: "ان جائکم فاسق بنبا فتبینوا"(۳۹) یعنی چنانچه فرد فاسقی (مثلا نمام)خبری برای شما آورد، درباره صحت و سقم کلامش تحقیق کنید.
۱۴. ضد و نقیض گویی قال امیرالمومنین علی (ع): "شر القول ما نقض بعضه بعضا"
امیرمومنان علی (ع) می فرماید: "بدترین اقوال آن است که برخی از آنها ناقض دیگر آنها باشد."
اگر خبرنگاری به تناقض گویی بیفتد، اندک اندک، اعتماد مخاطب از وی سلب گردیده و کلام وی از اعتبار ساقط خواهد شد.
۱۵. شایعه سازی نشر اخبار و مطالب دروغین و مغرضانه را شایعه سازی می گویند.
قال امیرالمومنین علی (ع): "لاتخبرن الا عن ثقة فتکون کذابا و ان اخبرت عن غیره فان الکذب مهانة و ذل"
امیرمومنان علی (ع) می فرماید: "از شخص غیرمعتبر و غیرقابل اعتماد خبری را نقل نکن، زیرا در صورت نقل قول کذب از دیگری تو خود نیز دروغگو خواهی بود و دروغ مایه خواری و ذلت است."
شایعه سازی یکی از ناجوانمردانه ترین فعالیت ها جهت تخریب افراد و تشویش اذهان عمومی می باشد. کسانی که با توسل به این حربه درصدد رسیدن به اهداف خود هستند، اندک اندک اعتبار خود را از دست می دهند. وانگهی، اینگونه افراد با ارتکاب چنین عمل ناپسندیده ای چه از لحاظ شرعی و چه از لحاظ عرفی و اخلاقی ضامن خواهند بود.
۱۶. غیبت بیان نقاط ضعف و معایب دیگران که اگر آن را بشنود، ناراحت خواهد شد، غیبت محسوب می گردد. غیبت، تهمت و نمامی سه رذیلت اخلاقی هستند که با هم تفاوت هایی دارند. در غیبت، فرد غیبت کننده راستی را پشت سر مومنی نقل می کند که آن مومن از شنیدن آن ناراحت می شود. در تهمت فرد چه پشت سر مومن و چه در مقابل مومن، عمل یا کلامی خلاف واقع را به وی نسبت می دهد. در نمامی فرد نمام جهت دو به هم زنی به انتقال راست و دروغ بین افراد مبادرت می ورزد.
قال الله تبارک و تعالی: "و لایغتب بعضکم بعضا، ایحب احدکم از یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموه"
خداوند بلندمرتبه می فرماید: "غیبت یکدیگر را نکنید؛ آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ البته که از این کار کراهت دارید.(۴۰)"
غیبت آفات متعدده ای را در اجتماع بر جای می گذارد: - روح اخوت و یکپارچگی از اجتماع رخت بربسته و نفاق و بیگانگی بر اجتماع حکمفرما می شود؛ - بدبینی و کینه ورزی در اجتماع نهادینه می گردد؛ - شخصیت افراد لگدمال گردیده، حرمت های اخلاقی ضایع شده و قبح بسیاری از معاصی پنهان در جامعه شکسته می شود. آیا خبرنگار مکتبی به خود اجازه می دهد که عامل چنین پدیده های شومی در جامعه خود باشد؟ غیت جایز: در برخی موارد که مصالح به لزوم غیبت حکم می کند، این عمل جایز می گردد؛ به عنوان نمونه غیبت مظلوم از ظالم، غیبت متجاهر به فسق، کسانی که نوشته های مسموم و منحرف دارند، کسانی که می خواهند به دین ضربه بزنند... (۴۱).
۱۷. اشاعه فحشا قال الله تبارک و تعالی: "ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم"
خداوند بلندمرتبه می فرماید: "همانا کسانی که تمایل به رواج فحشا در بین مومنان دارند، عذابی سخت در پیش خواهد بود.(۴۲)"
قال امیرالمومنین علی (ع): "من سمع فاحشة فافشاها کان کمن اتاها و من سمع خیرا فافشاها کان کمن عمله"
امیرمومنان علی (ع) می فرماید: "کسی که فحشایی را بشنود و آن را فاش سازد مانند کسی است که مرتکب آن عمل گردیده و کسی که عمل نیکی را بشنود و آن را بازگو کند مانند کسی است که آن عمل نیک را انجام داده است.(۴۳)"
بنابراین، طبق سخن گوهربار امیرالمومنین علیه السلام کسانی که به بهانه افشای کانون های فتنه، به اشاعه فحشا در اجتماع کمک می کنند، خود نیز به مثابه گناهکاران اولیه هستند.
۱۸. لغزش یابی قال امیرالمومنین علی (ع): "ایاک و معاشرة متتبعی عیوب الناس، فانهم لم یسلم مصاحبهم منهم"
امیرمومنان علی (ع) می فرماید: "بپرهیز از کسانی که در جستجوی عیوب مردم هستند؛ زیرا دوستان اینگونه افراد نیز از شر آنها در امان نیستند.(۴۴)"
افرادی که دائما درصدد عیبجویی از دیگران هستند، دیر یا زود مطرود جامعه خواهند شد. خبرنگاری که بایستی در میان مردم زندگی کند و با آنان ارتباط داشته باشد، با سیاسیون باشد و با آنان معاشرت کند، در صورت بروز چنین رفتاری از خود، جدای از ارتکاب رویه ای غیراخلاقی که مورد تایید دین مبین اسلام نیست، به ورطه انزوا و بی خبری کشیده خواهد شد.
و قال (ع) فی حدیث آخر: "الاشرار یتبعون مساوی الناس و یترکون محاسنهم کما یتبع الذباب المواضع الفاسدة من الجسد و یترک الصحیح"
و در حدیثی دیگر می فرماید: "افراد شرور بدی های مردم را ردیابی می کنند و نیکی های آنان را به فراموشی می سپارند همچون مگسی که بر مواضع فاسد و چرکین بدن می نشیند و جاهای سالم را رها می کند.(۴۵)"
در پایان ذکر چند نکته ضروری به نظر می رسد: - بدیهی است تمام آیات و روایات مذکور در درجه اول هدف خود را معطوف همه مومنین و نه فقط خبرنگاران نموده اند. - آنچه که گذشت، فقط گزیده ای از آفات اخلاقی است که امروزه حرفه خبرنگاری با آن سروکار دارد و در صورت تتبع بیشتر و زمان فراختر می توان به مشاکل اخلاقی دیگری نیز پرداخت. لازم به ذکر است در پاره ای از موارد فوق الذکر کلمات و عبارات قرآنی و روایی چنان روشن و مفهوم هستند که نگارنده از ارائه توضیحات بیشتر خودداری ورزیده است. - تمام موارد مذکور نشان می دهد که هرگز هدف وسیله را توجیه نمی کند. - برای برخورد به مواردی که عینا در تعارض با آیات و روایت نقل شده می باشند، کافی است سری به خبرگزاری ها، جراید و حتی رادیو و تلویزیون بزنیم. نگارنده این سطور از ذکر نمونه امتناع ورزیده است تا متهم به جانبداری از کسی نشود. - همانگونه که در ابتدای این نوشتار تاکید گردیده است، مخاطبان این مقاله قشر معتقد به دین واخلاق دینی می باشند و نه کسانی که معتقدند برای دست یافتن به اهداف حرفه ای می توان به هر حربه غیراخلاقی متوسل شد. - نویسنده این مقاله عاجزانه خواستار ورود اصطلاح تقوای حرفه ای (تقوای رسانه ای) در ادبیات رسانه نگاری است؛ زیرا دوری از تقوا، عامل تمام بدبختی ها و عقب ماندگی های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می باشد، و حرفه رسانه نگاری نیز از این قاعده مستثنی نیست.
