تفکر تکفیری از یک دهه قبل با ایجاد برخی از مساجد و مراکز دینی خاص و تحت حمایت برخی از کشورهای خارجی که مروج تفکرات تند سلفی بودند شکل گرفت.

در چند سال اخیر ظهور و بروز پدیده ای بنام گروه های تندرو تکفیری بسیاری از تحلیل گران مسلمان را غافلگیر کرد.
 
غافلگیری از این منظر که رگه های متفاوت تری از دیدگاه های ریشه دار افراطی در جامعه اسلامی تحت نظارت علمی صاحب نظران اسلامی قرار داشت، اما با ظهور یکباره داعش خیلی از ارزیابی ها را تغییر داد.
 
سوال اکثریت فعالان مسلمان در چند سال اخیر این بوده است که دلایل ظهور این تفکرات افراطی در جهان اسلام چیست و راهکار مقابله با این گونه جریانات کدام است ؟
 
برای بررسی ابعاد حضور گروه های تندرو تکفیری در جهان اسلام باید قدری به عقب برگشت و با نگاهی تاریخی روند عمومی رویداد ها را مورد بررسی قرار داد.
 
 در یک نگاه کلی می توان گفت که گروه های تکفیری و در رأس آنها گروه داعش در سالهای گذشته سه دوره متفاوت را پشت سرگذاشته اند:
 
1- دوره ظهور و شروع فعالیت ها: برای بررسی مساله ظهور و شکل گیری تفکرات افراطی باید به یک مساله مهم اشاره کنیم. مساله مهم در این موضوع این است که هر چند شروع ظاهری فعالیت گروههای جدید از اواخر سال 2011 میلادی و همزمان با شروع خیزش های مردمی در دنیای عرب بوده است، اما تحلیلگران مسلمان اعتقاد دارند بذر فعالیت این گروه ها در منطقه در چند دهه گذشته پاشیده شده است.
   
تفکر تکفیری از یک دهه قبل با ایجاد برخی از مساجد و مراکز دینی خاص و تحت حمایت برخی از کشورهای خارجی که مروج تفکرات تند سلفی بودند شکل گرفت. در این چارچوب غالب فعالان اعتقاد دارند این مساجد  و مراکز دینی به مرور تفکرات تند خود را در جامعه تزریق کرده و توانستند در بین جوانان مسلمان برای خود حامیانی پیدا کنند. این روند در شرایط کنونی نیز در برخی از مناطق سنی نشین ما در حال انجام است.
 
2- دوره گسترش و توسعه فعالیت های گروه های تکفیری: دوره دوم فعالیت گروه های تندرو تکفیری در دنیای اسلام از سال 2013 میلادی تا اوایل 2015 را در بر می گیرد. در این دوره دو ساله این گروه ها به پیشرفت های بزرگی نائل آمدند و یک خلافت خود خوانده نیز ایجاد کردند.
 
گسترش فعالیت این گروه ها در این مرحله منجر به ایجاد تشکیلات اداری و سیاسی یک دولت شد. اما این ساختارسازی ها دیری نپایید و ماهیت خشونت بار آنها باعث تشکیل یک اجماع جهانی علیه آنها شد.
 
3- دوره افول و فروپاشی گروه های تکفیری: از اوایل سال 2015 میلادی به تدریج داعش و سایر گروه های تکفیری با عبور از دوره طلایی خود، به دوره افول و فروپاشی وارد شدند. در این دوره این گروه ها بسیاری از مناطقی را که در چند سال اول فعالیت‌شان تصرف کرده بودند از دست داده و به علت تداوم عقب نشینی های نظامی در عراق و سوریه تلاش کردند در کشورهایی مثل لیبی و افغانستان برای خود پایگاه های جدید ایجاد کنند.
 
با نگاهی به این دوره سه گانه می توانیم درس های لازم از این دوره ها را بگیریم:
 
* درسی که باید از دوره اول بگیریم این است که تفکرات انحرافی جدید با پیچیدگی های خاص خود در بین ما نفوذ می کنند. بنابراین باید هوشیار باشیم.
 
* در غالب موارد تفکرات انحرافی در پوشش بدعت زدایی از دین و پالایش عقیدتی ما در جامعه نفوذ می کنند. بنابراین باید حواسمان به این نوع تحرکات باشد.
 
* باید به یاد داشته باشیم که هر کس که مسجد و حوزه علمیه دایر کند، نیت گسترش دین را ندارد و در برخی از موارد در پوشش این اماکن مقدس بدترین انحرافات به ذهن جوانان ما تزریق می شود.
 
* جوانان ما در جامعه اهل سنت باید هوشیار باشند که افراد فرصت طلب از احساسات پاک آنها سوء استفاده نکنند و به راحتی در دام این گونه افراد و جریانات گرفتار نشویم.
 
* علمای ما باید در جهت مقابله با این گونه تفکرات تند و غیر اسلامی، با عزمی راسخ تر و با بیانی شفاف تر ورود کنند. تردید و عدم ورود علمای بزرگوار ما در این زمینه باعث می شود که این تفکرات گسترش پیدا کرده و در جامعه در حدی ریشه پیدا کنند که مقابله با آن برای ایشان سخت و در مواردی غیر ممکن شود.
 
* همه دلسوزان واقعی اسلام و امت محمدی (ص) باید بر این باور باشند که تفکرات تند و افراطی گروه های تکفیری تهدید مشترک برای همه مذاهب و فرق اسلامی است. برخی از فعالان اهل سنت اعتقاد دارند که چون این گروه ها خود را به عنوان بخشی از بدنه اهل سنت معرفی می کنند، اثرات مخرب فعالیت های آنها برای ما بیشتر از سایر مذاهب است. بر این اساس اهل سنت نباید فریب ادعاهای پوچ این گروه ها و افراد را بخورند. آمار جنایت های این گروه ها در حق اهل سنت عراق و سوریه مؤید این برداشت است که تفکرات منجمد آنها تنها برداشت خاص خود از مباحث فقهی و اعتقادی را باور داشته، سایر برداشت ها را انحراف و مستوجب حذف تلقی می کنند.
 
* نهایتاً درس آخر فتنه تکفیری برای همه ما، ضرورت هوشیاری و آگاهی در قبال طراحی های پیچیده ای است که از طرف دشمنان دین ما در حال انجام است. نقطه تمرکز این طراحی ها هم تشدید اختلاف قومی – مذهبی در جهان اسلام و به راه انداختن جنگ فرقه ای در بین مسلمانان است. بنابراین هوشیاری در قبال این اقدامات نیاز حیاتی دنیای اسلام است.