خبرگزاری تقریب (TNA) - ایران و روسیه: هم افزایی فرهنگی آسیای مرکزی و قفقاز

ایران و روسیه: هم افزایی فرهنگی آسیای مرکزی و قفقاز

دیدبان روسیه: جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز دارای چالش های مشترک بویژه در حوزه های فرهنگی هستند. گسترش جریان افراطی گری، نفوذ فرهنگی آمریکا، تفرقه انگیزی قومی مذهبی، گسترش برخی واگرایی ها، از جمله این مسائل هستند. با وجود اینکه این مسائل اغلب ماهیت فرهنگی دارند و بر اساس یک نقشه از پیش طراحی شده، از بیرون وارد منطقه شده اند، کشورهای منطقه برای مقابله با آنها بصورت انفرادی و با تمرکز بر ابزارهای غیر فرهنگی و بدون یک نقشه راه مشترک، و به شکل خاص خود با این مسائل مقابله می کند.

این در حالی است که با استفاده بهینه از مجموع ظرفیت های فرهنگی کشورهای منطقه بخوبی می توان بر این مسائل غلبه کرد. برای استفاده بهینه از ظرفیت های فرهنگی کشورهای منطقه، به سطح بالاتری از روابط و همکاری فرهنگی نیاز است که می توان آنرا " هم افزایی فرهنگی منطقه ای" نام گذاشت. با دستیابی به هم افزایی فرهنگی در حوزه های مشترک، برآیند تأثیر گذاری فرهنگی کشورهای منطقه، از حاصل جمع ظرفیت فرهنگی تک تک کشورها بیشتر خواهد شد.

ایران و روسیه با برخورداری از ظرفیت تأثیر گذاری فراملی، علاوه بر هم افزایی فرهنگی دو جانبه می توانند در ایجاد هم افزایی فرهنگی چند جانبه در سطح کشورهای منطقه نقش سازنده ای ایفا کنند. برای دست یابی به هم افزایی فرهنگی منطقه ای، تشکیل کمیسیون مشترک هم افزایی فرهنگی منطقه آسیا مرکزی و قفقاز، ترسیم یک نقشه راه مشترک، و ائتلاف سازی و ایجاد ساختارهای هم افزایی، با مشارکت همه کشورهای منطقه، امری ضروری است.

►مقدمه

تغییر در نظام بین الملل و قرار گرفتن جهان در آستانه نظام چند قطبی تحولات گسترده ای را به همراه داشته و خواهد داشت. تنها ابر قدرت جهان با طرح های پیچیده و استفاده گسترده از ابزارهای رسانه ای و فضای مجازی و گسترش نفوذ خود بویژه نفوذ فرهنگی در مناطق حساس جهان در تلاش برای حفظ هژمون خود و جلوگیری از شکل گیری قطب های منطقه ای رقیب بویژه در آسیا و بالاخص در مناطق آسیای جنوب غربی و آسیای مرکزی می باشد.

نظام سلطه و ایادی آن به امید ایجاد نظم دلخواه خود، با تفرقه افکنی مذهبی قومی، بر هم زدن نظم موجود منطقه را در دستور کار قرار دادند. از پیامدهای این وضعیت گسترش جهش گونه و افسار گسیخته جریان های افراطی در این منطقه است. اما مقابله جبهه مقاومت اسلامی در منطقه با طرح های آمریکا و ایادی آن و مبارزه با جریان های تکفیری و نقش مؤثر فدراسیون روسیه در مقابله با تروریسم در سوریه، معادلات از پیش طراحی شده را به نفع مردم منطقه بر هم زده است. در این شرایط جریان افراطی مناطق دیگری را برای حرکت های آینده خود در نظر گرفته است که بی تردید منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در اولویت قرار دارد.

در حالی که نظام سلطه و ایادی آن و همسو با آنها جریان های افراطی با طرح های از پیش ترسیم شده و بصورت هدفمند و گام به گام و با زمینه سازی فرهنگی، وارد منطقه آسیای مرکزی شده اند، به نظر می رسد کشورهای منطقه و کشورهای پیرامونی تأثیر گذار بر این منطقه، فاقد یک نقشه راه برای مقابله با این جریان ها باشند. این کشورها توجه خود را بیشتر بر راهکارهای اطلاعاتی، امنیتی و سیاسی متمرکز کرده اند و بیشترین همکاری های منطقه ای حول این راهکارها شکل گرفته است. این در حالی است که راهکارهای فرهنگی از اثر بخشی بالاتری برخوردار است و ضروری است برای مقابله با این پدیده ها، در کنار سایر راهکارها به همکاری های فرهنگی به عنوان مؤثرترین و پایدار ترین راهکار توجه شود.

در این وضعیت با توجه به سرعت تحولات و اقدامات قدرت های فرا منطقه ای و جریان های افراطی، روش های متداول همکاری های فرهنگی نمی تواند چندان مؤثر واقع شود، لذا به نظر می رسد هم افزایی فرهنگی بویژه هم افزایی در حوزه رسانه، محیط مجازی، سینما در میان کشورهای منطقه می تواند اقدامی مؤثر و مشترک باشد. در این مقاله تلاش شده است ضمن تبیین هم افزایی فرهنگی منطقه ای و ضرورت و اهمیت آن، نقش ایران و روسیه در این هم افزایی و راهکارهای دست یابی به آن تشریح شود.

► هم افزایی:

واژه هم افزایی در زبان فارسی، معادل Synergy (سینرژی) در زبان انگلیسی بکار رفته است و اینگونه تعریف می شود: "زمانی که دو یا چند عنصر، جریان یا عامل با هم همیاری و برهم کنش (تعامل) داشته باشند معمولاً اثری بوجود می آید. اگر این اثر از مجموع اثرهایی که هر کدام از آن عناصر جداگانه می توانستند بوجود آورند بیشتر شود در اینصورت پدیده هم افزایی رخ داده است". در ساده ترین توصیف می توان گفت ک ه در هم افزایی برآیند نیروی جمعی، از جمع تک تک نیروها بیشتر است.

وزنی که دو قطعه چوب با هم تحمل می کنند بسیار بیشتر از مجموع وزنی است که هریک به تنهایی تاب می آورند. دهخدا نیز هم افزایی را اینگونه تعریف کرده است:"برهمکنش چند عامل، عنصر یا ماده شیمیایی بصورتی که برآیند آنها بیش از حاصل جمع ساده آنها باشد" در بیانی دیگر هم افزایی، همکاری چند عامل (بصورت مجزا و غیر مجزا) با یکدیگر است به طوری که اثر کلی آنها از جمع اثرات آنها که به صورت مستقل به دست می آید بیشتر باشد. در واقع اگر دو نفر هر کدام جداگانه فعالیتی را انجام می دادند، هر کدام ۱ واحد ارزش ایجاد می کردند، اما زمانی که با هم کار کردند به جای ۲ واحد ارزش می توانند چیزی بیشتر از آن را خلق کنند.

► هم زدایی

خلاف هم افزایی نیز ممکن است رخ دهد، یعنی اگر در یک کار گروهی چند نفر با هم فعالیت کنند و نتیجه ای کمتر از حاصل جمع کار تک تکِ افراد حاصل شود، این حالت را نقصان پذیری گروه یا هم زدایی گویند که از مشکلات کار گروهی است. واژه نامه دهخدا هم زدایی را اینگونه تعریف کرده است: اثر کاهشی دو عامل متفاوت بر یکدیگر؛ (در شیمی) اثر تخریبی دو ماده شیمیایی روی یکدیگر؛ برابر با واژه antagonism در انگلیسی است. معمولا هم زدایی وقتی رخ می دهد که یک یک چند عضو گروه هم پا و هم وزن دیگران به مسئولیت و وظیفه خود عمل نکنند. شکل ذیل سه وضعیت محتمل هم افزایی، نتایج ساده و هم زدایی را نشان می دهد.

► هم افزایی فرهنگی

هم افزایی فرهنگی وقتی رخ می دهد که اثر بخشی فرهنگی دو یا چند عامل از حاصل جمع اثر بخشی هر کدام از آنها بیشتر باشد. به بیان ساده در هم افزایی فرهنگی برآیند اثر بخشی فرهنگی مجموع نیروها، از جمع اثر بخشی تک تک نیروها بیشتر خواهد بود. هم افزایی فرهنگی می تواند در سطح سازمانی، ملی و فراملی ایجاد شود. در روابط بین الملل، هم افزایی فرهنگی می تواند بصورت دو جانبه، چند جانبه، منطقه ای و بین المللی میان کشورها برقرار شود.

به نظر می رسد هم افزایی فرهنگی سطح بالاتر و مؤثر تری از گفتگو و همکاری های متداول فرهنگی میان کشورها باشد. می توان گفت که گفتگوی فرهنگی با تأکید بر شناخت و درک متقابل ادیان، ملت ها و کشورها از یکدیگر و زمینه سازی برای تعامل و همکاری های بعدی صورت می گیرد. این در حالی است که هم افزایی فرهنگی نوعی همکاری فرهنگی پیشرفته و مؤثر می باشد، که حتی از همکاری و مشارکت های متداول نیز می تواند مؤثر تر باشد.

همچنین هم افزایی فرهنگی، اصولا مسأله محور است و در حل مسائل و بحران های مشترک میان دو یا چند کشور می تواند بسیار کارآمد و مؤثر باشد بویژه در زمانی که حل یک مسأله مشترک، خارج از توان یک کشور باشد و نیاز به همکاری مؤثر و هماهنگ دو یا چند کشور داشته باشد و نیز در مواردی که حل مسأله از روش های رایج و سنتی امکان پذیر نباشد و به هوشمندی، نوآوری، خلاقیت خاص و تخصص کارشناسان حرفه ای نیاز داشته باشد. فلسفه وجودی و اساس شکل گیری هم افزایی فرهنگی، وجود یک مسأله یا چالش مشترک میان دو یا چند کشور است. لذا هم افزایی فرهنگی با تمرکز بر یک مسأله خاص، بر یافتن مؤثرترین راهکارهای مشترک حل مسأله متمرکز می شود. این ویژگی ای است که در انواع دیگر روابط و همکاری های فرهنگی کمتر می توان یافت بر اساس این ویژگی هدف حل مسأله با مؤثرترین و مناسب ترین روش است. بنابر این هم افزایی فرهنگی یک رابطه و همکاری فرهنگی تشریفاتی و سیاسی کم اثر نیست.

• شرایط شکل گیری هم افزایی فرهنگی:

هم افزایی فرهنگی دو یا چند جانبه میان کشورهای مختلف به شرایط و موقعیت خاصی نیاز دارد که اهم آن شامل موارد ذیل است:

وجود یک مسأله مشترک که حل آن خارج از توان یک کشور باشد و با روش های سنتی امکان پذیر نباشد.
وجود ارزش های مشترک فرهنگی
عدم برتری جویی هایی بی اساس و مخرب هم افزایی
انسجام گروهی و داشتن روحیه کار جمعی تعامل و هم افزایی فرهنگی میان کشورهای عضو
تمرکز بر مسأله و مؤثرترین راه حل آن
مشارکت فعال همه کشورها در ترسیم و اجرای نقشه راه برای حل مسأله و اجماع کامل بر این راه حل
وجود آمادگی و انعطاف مناسب برای تصمیمات سریع و استفاده از رویکردها، روش ها و ابزارهای نوین، خلاقانه و نوآورانه

برای هم افزایی فرهنگی نیازی نیست که همه اعضای گروه با یکدیگر عمل و اقدام مشترک انجام دهند چون هم افزایی می تواند با اقدامات مجزا و مستقل از هم، اما هماهنگ و در چارچوب یک نقشه راه مشترک و واحد و از پیش تعریف شده انجام شود. تجربه نشان می دهد هم افزایی فرهنگی در حوزه های پر مخاطب مانند رسانه، فضای مجازی، نشر کتاب و سینما بصورت مناسبی قابل اجرا می باشد.

در حوزه فرهنگی نیز همزدایی فرهنگی محتمل است بدین معنا که یک یا چند عضو از گروه همپای دیگران به وظایف و مسئولیت های خود در گروه عمل نکند، در نتیجه برآیند اثر بخشی فرهنگی گروه ممکن است از حاصل جمع اثر بخشی هر کدام از اعضا کمتر باشد. لذا مناسب است اعضای گروه از انگیزه کافی برای عضویت در گروه برخوردار باشند.

یک نمونه موفق هم افزایی فرهنگی را می توان در هم افزایی جریان های افراطی در فضای مجازی بویژه فضای مجازی روس زبان مشاهده کرد. گروه ها و طیف های مختلف افراطی با فعالیت های مجزا و مستقل فرهنگی در فضای مجازی بویژه در اقلیم روس زبان، علیرغم اختلافات و تفاوت هایی که میان آنها وجود دارد، اما در اصول و اهداف مشترک، کاملا بصورت هم افزا عمل می کنند و فعالیت آنها دارای اثر بخشی قابل توجهی است. برای دست یابی به هم افزایی فرهنگی چند پیش شرط و مقدمه نیاز است:

وجود چالش ها و اهداف مشترک میان اعضای گروه
یک اتاق فرمان مشترک برای رصد محیط، ترسیم نقشه راه، هدایت و هماهنگی اعضا و نظارت و ارزیابی اقدامات
یک نقشه راه فرهنگی واحد و مشترک که برآیند توان نرم افزاری و هوشمندی مجموع اعضای گروه باشد و از همه اعضای گروه مورد پذیرش باشد.

► ضرورت و اهمیت ضرورت هم افزایی فرهنگی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز

جمهوری اسلامی ایران، فدراسیون روسیه و کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز دارای چالش ها و اهداف مشترکی هستند که اهم آن به شرح ذیل می باشد:

• چالش های مشترک:

نفوذ امریکا و فرهنگ آمریکایی در منطقه
نفوذ جریان های افراطی و تفرقه انگیز در منطقه

• اهداف مشترک:

گسترش همگرایی میان ملت های منطقه
تقویت هویت ملی، قومی، مذهبی، زبانی ملت های منطقه
گسترش همزیستی میان ملیت ها، اقوام، ادیان و مذاهب مختلف در منطقه
گفتمان سازی منطقه ای و ترویج گفتمان مشترک در منطقه، بر پایه ارزش های مشترک
تقویت قطب منطقه ای مؤثر و سازنده و دارای سهم و نقش مناسب در نظام بین الملل چند قطبی

اگر چه تلاش آمریکا برای نفوذ و بویژه نفوذ فرهنگی در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز از چالش های جدی منطقه آسیای مرکزی و قفقاز می باشد، اما به نظر می رسد گسترش جریان های افراطی و تفرقه انگیز در این منطقه از اولویت و فوریت بیشتری برخوردار باشد بویژه اینکه در خصوص این مسأله اجماع و آمادگی بیشتری در کشورهای منطقه و جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه وجود دارد.

این چالش هویت ملی، قومی و مذهبی ملت های منطقه و همزیستی، ثبات، آرامش و امنیت آنان بویژه جوانان را هدف قرار داده اند. با توجه به ماهیت و تأثیرات فرهنگی چالش افراطی گری، به نظر می رسد راهکارهای سیاسی، اطلاعاتی و امنیتی نمی تواند به خوبی با این نفوذ فکری و فرهنگی مقابله کند. چرا که اصولا رویکردهای سیاسی، اطلاعاتی و امنیتی بیش از آنکه به ریشه ها و بنیان های نفوذ فرهنگی و جریان های افراطی متمرکز باشند بر مظاهر، بروندادها و پیامدهای این جریان ها، مانند عملیات تروریستی آنها متمرکز هستند و عموما با حل جلوه ها و مظاهر بیرونی این جریان ها، مأموریت خود را خاتمه یافته تلقی می کنند.

این در حالی است که حتی علیرغم حل جلوه ها و مظاهر بیرونی جریان های افراطی و تفرقه افکن در منطقه، مانند عملیات تروریستی، باور و ایمان به آنها ممکن است تا دوره های طولانی در فکر و دل مردم و جوانان باقی بماند و در زمان های دیگر بصورتی متفاوت و حتی خطرناک تر از امروز بروز و ظهور نماید. بنابر این می توان حدس زد که کشورهای منطقه و کشورهای پیرامونی آن، سال های طولانی درگیر این چالش های فرهنگی و پیامدهای آن باشند و بر این اساس در یک نگاه بلند مدت می توان گفت هم افزایی فرهنگی از هم گرایی و هم افزایی سیاسی، نظامی و اقتصادی مهمتر و مؤثرتر است، علاوه بر این هم گرایی های فرهنگی راه را برای توسعه سایر روابط هموار می سازد و به نهادینه شدن و منطقی شدن روابط سیاسی و اقتصادی کمک می کند.

لذا قبل از گسترده تر و نهادینه شدن جریان های افراطی و از دست دادن فرصت، می بایست برای مقابله طولانی با آن آماده شد. اما قرائن نشان می دهد ابعاد جریان نفوذ بیگانگان در منطقه بسیار گسترده، پیچیده و هوشمندانه است، برخورداری جریان های نفوذ کننده از عوامل ذیل می تواند تا حدی این گستردگی و پیچیدگی را نشان دهد.

► ظرفیت های جریان های افراطی برای نفوذ در منطقه:

تجربه گسترده جریان های افراطی، در عراق و سوریه و سایر کشورها
اشراف جریان های افراطی به منطقه آسیای مرکزی از طریق عوام خود در این منطقه
برخورداری جریان های افراطی از ابزارهای گسترده رسانه ای و بویژه فضای مجازی روس زبان برای تأثیر گذاری بر ملل منطقه و جذب جوانان
برخورداری جریان های افراطی از فتاوا و حمایت های مفتیان پشتیبان اندیشه افراطی
برخورداری جریان های افراطی از پشتوانه های مالی گسترده
برخورداری جریان های افراطی از حمایت های گسترده برخی کشورهای منطقه و فرا منطقه ای
تربیت کادرهای انسانی بومی هوادار جریان های افراطی در کشورهای مختلف منطقه
وجود جریان ها، زیر ساخت ها و مؤسسات بومی هوادار جریان افراطی در کشورهای منطقه(شناخته شده و شناخته نشده)
ترسیم یک نقشه راه بلند مدت و هدفمند برای منطقه، از سوی جریان های افراطی

► عوامل کارآمدی جریان های افراطی:

اشراف جریان های افراطی بر محیط عملیات خود
ابتکار عمل جریان های افراطی و استفاده آنها از ابزارها و روش های پیشرفته
سرعت تصمیم گیری و تغییر تاکتیک و روش و منطقه عملیات از سوی جریان های افراطی
سرعت عمل و اقدام جریان های افراطی
برخورداری جریان های افراطی از هم افزایی و وحدت فرماندهی نسبی
برخورداری جریان های افراطی از ساختارهای کاملا منعطف و آزادی عمل فراوان
سوء استفاده جریان های افراطی از باورها و احساسات مذهبی مردم بویژه جوانان
استفاده گسترده جریان های افراطی از فضای مجازی و رسانه
قدرت جریان های افراطی در تأثیر گذاری بر جوانان (مسلمان و غیر مسلمان) و جذب آنها

► عوامل ناکارآمدی ساختارهای فعلی برای مقابله با افراطی گری:

عدم اشراف کامل دولت ها بر جریان های افراطی و نقشه راه آنها
ساختارهای غیر منعطف دولتی برای مقابله با افراطی گری
مواضع واکنشی و غیر مبتکرانه ساختارهای دولتی و سنتی برای مقابله فرهنگی با افراطی گری
سرعت پایین ساختارهای دولتی جهت اتخاذ تصمیم، تغییر تاکتیک و اقدام فرهنگی برای مقابله با افراطی گری
فقدان مؤسسات مدنی و غیر دولتی قوی و فعال برای مقابله با افراطی گری
عدم اعتماد و حمایت برخی کشورها از جریان های اسلامی عقلانی و میانه رو
فقدان نقشه راه مشترک فرهنگی و هم افزایی منطقه ای برای مقابله با افراطی گری در منطقه

این موارد نشان می دهد مقابله فرهنگی با جریان های افراطی در منطقه امری بسیار پیچیده، چندوجهی، طولانی و مشکل خواهد بود که با ساختارها، روش ها و ابزارهای متداول امکان پذیر نخواهد بود. با توجه به این شرایط می توان گفت منطقه آسیای مرکزی و قفقاز در آستانه یک درگیری نامتقارن فرهنگی قرار دارد. لذا این مقابله می بایست کاملا هوشمندانه، نوآورانه، منعطف، سریع و مؤثر باشد و برای این امر تشکیل "اتاق فرمان هم افزایی فرهنگی"، به عنوان مرکز هم اندیشی و هم فکری کشورهای منطقه و ترسیم نقشه راه و هدایت و پیاده سازی آن کاملا ضروری است.

► شرایط و عوامل شکل گیری هم افزایی فرهنگی در منطقه:

برای کشورهای منطقه که می خواهند وارد فرایند هم افزایی فرهنگی شوند، یک اصل ابتدایی مفروض این است که هر کشور دارای این باور باشد که حفظ و تقویت هویت ملی، قومی و مذهبی خود را از طریق هم افزایی فرهنگی منطقه ای به طور مناسب تری کسب می کند و هم افزایی فرهنگی نه تنها تهدیدی برای حفظ و تقویت هویت ملی ملت های منطقه نیست، بلکه با عوامل بیرونی و تهدید کننده هویت های ملی مانند جریان های افراطی مقابله می کند.

در حالی که ملت های منطقه آسیای مرکزی و قفقاز دارای اشتراکات تاریخی، فرهنگی، دینی و مذهبی بسیار هستند اما متأسفانه به دلیل بی توجهی و کم کاری و برتری جویی های بی اساس، امروز برخی از مشترکات فرهنگی، به منشأ اختلافات تبدیل شده اند، مانند کشمکش هایی که در مورد مفاخر ادبی فرهنگی شاهد آن هستیم. این در حالی است که بخش قابل توجهی از مفاخر، میراث و سنت های منطقه مانند جشن نوروز، با وجود این که خواستگاه ملی یا قومی خاصی داشته اند اما امروز ماهیت فرا ملی و فرا قومی بخود گرفته اند. به هر حال برای شکل گیری هم افزایی فرهنگی منطقه ای وجود شرایط و عوامل ذیل ضروری می نماید.

درک اهمیت مسأله افراطی گری به عنوان یک تهدید جدی و چالش مشترک، از سوی همه کشورهای منطقه
عدم برتری جویی های بی اساس و مخرب هم افزایی
تبیین ارزش های کلیدی و مشترک فرهنگی میان کشورهای منطقه
انسجام گروهی کشورهای منطقه و داشتن روحیه کار جمعی تعامل و هم افزایی فرهنگی
مشارکت فعال همه کشورهای منطقه در ترسیم و اجرای نقشه راه مقابله با جریان های افراطی و اجماع کشورهای عضو بر این راه حل
وجود آمادگی و انعطاف مناسب برای تصمیمات سریع و استفاده از رویکردها، روش ها و ابزارهای نوین، خلاقانه و نوآورانه درمقابله با افراطی گری

► نقش ایران و روسیه در شکل گیری هم افزایی فرهنگی در منطقه

منطقه آسیای مرکزی و قفقاز از جنبه های مختلف برای جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه حائز اهمیت راهبردی است، اگر چه ایران و روسیه متناسب با منافع ملی خود، در برخی موارد دارای مواضع متفاوتی در منطقه هستند، اما بی گمان جلوگیری از نفوذ بیگانگان و قدرت ها و جریان های فرا منطقه ای بویژه جریان های افراطی به این منطقه و حفظ امنیت، ثبات، نظم و آرامش منطقه خواست مشترک کشورهای منطقه، ایران و روسیه است.

اهمیت این مسأله به حدی است که می تواند در یک دوره بلند مدت سایر مواضع را تحت الشعاع خود قرار دهد. در همین حال هر دو کشور دارای ظرفیت های قابل توجهی در منطقه هستند که می توانند در شکل گیری هم افزایی فرهنگی در منطقه نقش سازنده و مؤثری ایفا کنند. اهم ظرفیت های ایران و روسیه برای ایفای این نقش شامل موارد ذیل می باشد:

► ایران

وجود بیشترین قرابت ها و اشتراکات گسترده و عمیق تمدنی، تاریخی، فرهنگی، دینی، زبانی و قومی با ملت های منطقه
میراث و مفاخر مشترک فرهنگی، ادبی با ملت های منطقه
علاقمندی ملل منطقه به فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی و زبان و ادب فارسی
وجود روابط حسنه و رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقه بویژه در زمینه های فرهنگی و انعقاد اسناد مختلف همکاری های فرهنگی با این کشورها
همکاری جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه در سازمان های بین المللی و منطقه ای از جمله سازمان همکاری های اسلامی، اکو، شانگ های، ، حوزه خزر
همسایگی و همجوار ایران با اغلب کشورهای منطقه از طریق مرزهای زمینی و آبی
مواضع مشترک ایران و کشورهای منطقه در جلوگیری از نفوذ بیگانان بویژه جریان افراطی به منطقه، حفظ استقلال امنیت و ثبات کشورهای منطقه، گسترش همزیستی مسالمت آمیز ادیان، مذاهب، اقوام و ملیت های مختلف منطقه با یکدیگر
تجارب موفق ایران در مبارزه با افراطی گری در سطح ملی و فراملی

► روسیه

تأثیرات گسترده و عمیق روسیه در فرهنگ و هویت ملل منطقه
نهادینه شدن زبان روسی در منطقه به عنوان زبان علمی و زبان مشترک ملل منطقه
ساختارها و نظام های فرهنگی تقریبا یکسان روسیه و کشورهای منطقه
ظرفیت اثر بخشی فرهنگی و قدرت گفتمان سازی روسیه در کشورهای منطقه به عنوان قطب فرهنگ ساز در منطقه
روابط گسترده و راهبردی روسیه با کشورهای منطقه
پراکندگی اقوام روس در کشورهای منطقه
حضور گسترده مهاجران و شهروندان از اقوام و ملیت های مختلف منطقه در روسیه
تنوع کم نظیر قومی، زبانی، دینی و مذهبی ملت روسیه
تأثیر مفاخر و ادبیات روسی در مردم منطقه
نقش محوری و تعیین کننده روسیه در منطقه بویژه در حفظ امنیت و ثبات منطقه و مقابله با نفوذ بیگانان
مشارکت و همکاری کشورهای منطقه با روسیه در سازمان های بین المللی و منطقه ای
همسایگی فدراسیون روسیه با کشورهای منطقه
ظرفیت رسانه ای و محیط مجازی گسترده روسیه در منطقه
ظرفیت هنری و فرهنگی گسترده روسیه: سینما، موسیقی، هنرهای تجسمی، هنرهای نمایشی، ظرفیت انتشاراتی،
نفوذ و تأثیرگذاری گسترده کلیسای ارتدکس روسیه در منطقه

دو کشور ایران و روسیه با در اختیار داشتن ظرفیت های فوق می توانند در تبیین ضرورت و اهمیت شکل گیری هم افزایی فرهنگی آسیای مرکزی و قفقاز، برای کشورهای منطقه و ترغیب آنها به ایجاد این هم افزایی نقش کلیدی ایفا کنند اهم نقش آفرینی ایران و روسیه در محورهای ذیل آمده است:

تبیین ضرورت و اهمیت شکل گیری هم افزایی فرهنگی منطقه ای در مقابله با افراطی گری، برای کشورهای منطقه و ترغیب آنها به همکاری در این زمینه
حمایت و پشتیبانی از شکل گیری ساختارهای مناسب برای هم افزایی فرهنگی در منطقه
مشارکت فعال در ترسیم نقشه راه مشترک هم افزایی فرهنگی منطقه ای برای مقابله با گسترش جریان افراطی گری در منطقه
همکاری فعال در اجرای نقشه راه هم افزایی فرهنگی در منطقه

► راهکارهای هم افزایی فرهنگی در منطقه

قبل از پرداختن به راهکارهای هم افزایی مناسب است حوزه ها و عرصه هایی که هم افزایی فرهنگی به نحو بهتری در آنها امکان پذیر است روشن شود. با توجه به شرایط منطقه به نظر می رسد برای مقابله با نفوذ جریان های افراطی، توجه به حوزه ها و عرصه های ذیل برای هم افزایی فرهنگی از اهمیت بیشتری برخورار باشند:

► حوزه های هم افزایی فرهنگی:

هویت های قومی منطقه و فرهنگ، سنت و زبان های آنها
سنت ها، میراث و مفاخر مشترک فرهنگی منطقه
هم افزایی دینی و مذهبی با تأکید بر هم افزایی اسلام و مسیحیت
همزیستی اقوام، ادیان و مذاهب
عقلانیت و اعتدال دینی و مذهبی
وحدت و انسجام اسلامی جوامع مسلمان
ارزش های مشترک ادیان، اقوام و مذاهب منطقه مانند خانواده، اخلاق، انسان دوستی، صلح،

► عرصه های هم افزایی فرهنگی:

رسانه های جمعی با تأکید بر شبکه های ماهواره ای
فضای مجازی
نشر کتاب (الکترونیک و چاپی)
آموزش های اسلامی بویژه آموزش اسلام سنتی، عقلانی، معتدل و با تأکید بر آموزش قرآن
سینما

► راهکارهای هم افزایی فرهنگی در منطقه:

تشکیل کمیسیون مشترک هم افزایی فرهنگی منطقه
ترسیم نقشه راه مشترک هم افزایی فرهنگی منطقه
ائتلاف سازی و طراحی ساختارهای مشترک برای هم افزایی فرهنگی منطقه

► برخی ساختارهای پیشنهادی برای ائتلاف سازی و هم افزایی منطقه ای

سازمان فرهنگی حوزه خزر
سازمان فرهنگی اوراسیا
سازمان فرهنگی جاده ابریشم
بنیاد هم افزایی ادیان و مذاهب منطقه
بنیاد هم افزایی اقوام منطقه
مرکز هم افزایی فرهنگی در فضای مجازی
مرکز هم افزایی رسانه های منطقه

► برخی اقدامات برای هم افزایی فرهنگی منطقه

برگزاری همایش هم افزایی فرهنگی منطقه
برگزاری اجلاس وزرای فرهنگ کشورهای منطقه

► جمع بندی:
با بررسی روند نفوذ جریان افراطی گری در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز به نظر می رسد این منطقه آسیای در آستانه یک درگیری نامتقارن فرهنگی قرار دارد. تجربه سوریه و کشورهای دیگر نشان می دهد عدم اقدام هوشمندانه، مؤثر و به موقع فرهنگی در مقابله با این پدیده می تواند خسارات جبران ناپذیری بر ملت های منطقه وارد سازد. روشن است که مدیریت این پدیده پیش از وقوع بحران بطور مناسب تری امکان پذیر می باشد و با وقوع بحران در یک یا چند کشور منطقه امکان مدیریت آن نیز بسیار سخت و دشوار می باشد و قدرت ابتکار عمل را از دست کشورهای منطقه خارج می سازد. لذا ابتکار عمل و اقدام به موقع و پیش دستانه کشورهای منطقه لازمه مقابله مؤثر با افراطی گری و نفوذ بیگانه در منطقه است. از سوی دیگر به دلیل گستردگی نفوذ جریان افراطی، هیچ کشوری به تنهایی قادر به مقابله با این جریان نیست.

بنابر این اقدام مشترک کشورهای منطقه از دیگر الزامات در این زمینه است. علاوه بر این پیچیدگی جریان های افراطی و سرعت و ابتکار عمل آنها باعث می شود تا روش های سنتی و متداول برای مقابله با آن کارآمد نباشد و بر این اساس هوشمندی، نوآوری و خلاقیت در مقابله فرهنگی با جریان های افراطی و ترسیم یک نقشه راه برای این منظور نیز یکی از الزامات مقابله با جریان های افراطی است. برای دست یابی به این الزامات هم افزایی فرهنگی کشورهای منطقه ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد.

جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه با داشتن ظرفیت های فرهنگی و فراملی می بایست ضمن ایجاد هم افزایی فرهنگی دو جانبه میان خود، در ایجاد هم افزایی فرهنگی چند جانبه در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز ایفای نقش کنند. چرا که شکل گیری این هم افزایی بدون مشارکت مؤثر ایران و روسیه دور از ذهن می باشد. شایسته است دستگاه های ذیربط در کشورهای منطقه بویژه در فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران، بررسی سه گام اساسی شکل گیری هم افزایی فرهنگی در منطقه شامل: تشکیل کمیسیون مشترک هم افزایی فرهنگی منطقه، ترسیم نقشه راه مشترک هم افزایی فرهنگی منطقه، ائتلاف سازی و طراحی ساختارهای مشترک برای هم افزایی فرهنگی منطقه، را در دستور کار خود قرار دهند.

نویسنده: رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در روسیه و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی