سفیر سابق ایران در اردن:عربستان مانع تحقق اهداف اجتماعی حج حج یک گردهمایی بزرگ جهانی است که به همه مسلمانان جهان مربوط می شود

رویداد وحدت آفرین حج در حالی همه ساله با حضور میلیونها مسلمان از اقصی نقاط جهان در شهر مکه عربستان برگزار می شود که مقام های ریاض تحت تاثیر بروز پاره ای مشکلات با برخی از کشورهای منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران، از میزبانی خود به عنوان ابزاری برای دست یابی به اهداف سیاسی بهره می گیرند. امری که به عمیق تر شدن شکاف های منطقه ای و ایجاد مانع در مسیر تامین اهداف همه جانبه رخداد بزرگ حج تبدیل شده است... با مصطفی مصلح زاده، سفیر سابق ایران در «اردن» درباره سیاستهای پرفراز و فرود ریاض در خصوص حج گفت وگو کردیم که در ادامه از نظر می گذرد:

برگزاری مراسم حج چه نقشی در ایجاد وحدت و همگرائی مسلمانان جهان اسلام دارد؟

حج یک گردهمایی بزرگ سیاسی است که با اهداف خاصی از سوی شارع تعیین شده است. مناسک این آیین بزرگ مسلمانان از آنجایی که با حضور انبوهی از مردم و اجتماع بزرگی از انسان ها برگزار می شود، دارای اهداف متعدد فردی و اجتماعی است. نخستین هدف، آن است که همه مسلمانان از سراسر جهان و از مکاتب مختلف اسلام در یک زمان و مکان واحد گرد هم جمع می شوند تا از موقعیت کنونی خود از منظر فرهنگی و سیاسی به یک ارزیابی مشخص دست یابند. دومین کارویژه حج، قدرتنمایی در برابر رقبا است. مراسم حج به موازات مراسم اربعین حسینی که مراسمی درون گفتمانی است، یک گردهمایی بزرگ جهانی است که به همه مسلمانان جهان مربوط می شود. تجمع بزرگی که یادآور جایگاه و عظمت دین اسلام است. هدف سوم این است که پیروان اسلام در این گردهمایی اموزش می بینند، رشد می کنند و به صورت حضوری و خاص اهداف متعالی می یابند و در نتیجه این تعالی، معرفت افزایی صورت می گیرد. در حقیقت حج، بهترین فرصت برای کسب تقوا و تقرب به خدا است که از طریق آن یک رابطه عاشقانه با خدا و نه از طریق یک راهنما برقرار شده و فرد مسلمان می تواند با حضور در صفا و مروه در عالم ملکوت قدم بزند و معرفت عارفانه و عاشقانه کسب کند که در عالم دینی این معرفت، ولایت نامیده می شود. خانه کعبه نماد این ولایت است طبیعی است که ولایت خدا و پیامبر و رهبران دینی هم ادامه این ولایت هستند. بنابراین از این منظر هم آموزه های فردی این گردهمایی بسیار مهم و اساسی است و فرد با حضور در مراسم حج به این آموزه ها و تجربیات دست می یابد. هدف چهارم ارتباط اعضای آن مکتب با یکدیگر است. حج بهترین فرصت برای تجمع مسلمانان در یک همایش بزرگ است تا با یکدیگر تبادل ایده و همفکری کنند و در حل مشکلات جهان اسلام بکوشند و طرح های استواری را جهت دفع خطرهای بی شمار، از جوامع اسلامی به تصویب برسانند. این همفکری باید اصلاح جامعه اسلامی از معضلات و ناملایمات اجتماعی و نجات آن از گرفتاری ها و خطرات راه را هدف قرار دهد. البته لازمه ان این است که امکان این بهره برداری وجود داشته باشد.

با توجه به اینکه مراسم حج امسال در شرایطی برگزار می شود که میان عربستان و طیفی از کشورهای منطقه از جمله ایران اختلافات جدی در عرصه سیاسی بروز کرده است، آیا زمینه بهره برداری از ظرفیت آیین حج برای دست یابی به هدف اصلی آن یعنی حل مشکلات جهان اسلام، وجود دارد؟

خیر عربستان به مقوله حج که بیشتر یک آیین فرهنگی است، از منظر سیاسی نگاه می کند. این کشور به عنوان میزبان حج اجازه نمی دهد تا زمینه قدرتنمایی و تبادل و برقراری ارتباط میان مسلمانان حاضر در این مراسم مهیا شود. زمینه ای که در صورت شکل گیری به یک هم افزایی موثر می انجامد اما رویکرد عربستان در پرهیز از شکل گیری این ارتباطات چند سویه است. در نتیجه بخشی از اهداف حج در نتیجه این رویکرد محقق نمی شود. این کشور به مبلغان اجازه تبلیغ نمی دهد و از افرادی که تبادل ایده می کنند، جلوگیری می کند.

ریاض چه هدفی را در پیگیری این رویکرد دنبال می کند؟

عربستان نمی خواهد میان ایرانی ها، لبنانی ها، عراقی ها و کشورهایی که در یک صف از همکاری های مشترک و در جبهه مقابل با اقدامات ضد منطقه ای عربستان قرار گرفته اند، ارتباط برقرار شود زیرا در این ارتباط هدف اصلی که جزء اهداف اصلی این گردهمایی است، هم افزایی مسلمانان در برابرکشورهای بزرگ خارج از منطقه که در راس آنها آمریکا و اسرائیل قرار دارد، شکل می گیرد. با همین هدف هم برای حضور حجاج برخی از کشورهایی که در نقطه مقابلش قرار دارند، مانع تراشی می کند.

یعنی نگاه سیاسی ریاض مانع از همکاری و هم افزایی مسلمانان می شود؟

بله عربستان نمی خواهد ارتباطات کشورهای مسلمانی که در زمین سیاسی با آنها مشکل دارد، تقویت شود. این کشور همیشه تاکید می کند که حج یک مراسم معنوی است و نه سیاسی . فقط هدف بهره فردی مسلمانان را در مراسم حج در نظر دارد و ارزیابی و قدرتنمایی مکتب اسلام و قدرت افزایی مسلمانان را نمی پذیرد. دولت عربستان هیچ گاه یک همایش علمی برگزار نمی کند که در جهت کاستن از مشکلات منطقه ای باشد بلکه اگر هم نشست هایی را برگزار می کند از محتوای آن پیام هایی بیرون می آید که مواجهه و تقابل با کشورهای مقابل خود را در دستور کار قرار می دهد. هرگز ندیدیم که این کشور با هدف رفع دغدغه های برخی از کشورهای جهان اسلام مانند مسلمانان میانمار یا نیجریه و یا یمن نشستی جمعی بگذارد. زیرا این نشست ها به درک مشکلات و تلاش برای حل آنها می انجامد و حال آنکه عربستان نمی خواهد این اتفاق بیافتد. به همین دلیل شاهد بودیم که طی سالهای گذشته و در خلال برگزاری مراسم حج، به محض آنکه فردی ایرانی با یک غیر ایرانی ارتباط برقرار می کند، با برخورد ماموران سعودی رو به رو می شود. بنابراین با این رویکرد عربستان، پیگیری برخی از اهداف اصلی حج در چنین شرایط جغرافیایی و در زمان فعلی دچار مشکل می شود. در امتداد این رویکرد است که ریاض در مراسم حج پیش رو مانع از برگزاری مراسم دعای کمیل شده است زیرا می خواهد در بیشترین سطح مانع از تجمع و ارتباط ملتهای مسلمان با یکدیگر شود و خود به خود بخش مهمی از اهداف حج با این اقدام محقق نمی شود.

آیا رفع و رجوع مشکلات سیاسی بین کشورها از جمله میان عربستان و ایران به حل مشکلات و دست یابی به تامین همه اهداف معنوی و سیاسی حج منتهی میشود؟

خیر عربستان رویکرد ثابت خود را کنار نمی گذارد و مذاکره سیاسی با این کشور، مشکل حج برای تحقق همه اهداف آن را حل نمی کند. در مذاکره با عربستان فقط امکان حضور در مکه مهیا می شود. دولت کنونی ریاض از منظر سیاسی به شدت به متحد غربی خود یعنی امریکا وابسته است و این وابستگی به ویژه در دوره دونالد ترامپ افزایش یافته و زمینه تقویت همپیمانی دو کشور را فراهم کرده است. دلیل آنهم فقدان تلاش مستمر، همه جانبه و مشارکت جویانه همه کشورهای اسلامی است که نتوانسته اند به طور موثر جلوی ریاض بایستند. در شرایط کنونی عربستان تعیین کننده چگونگی اجرای مراسم حج شده است در حالی که نباید اینطور باشد، خاصه آنکه شواهد تاریخی نشان داده که این کشور در برابر مشکلاتی که در تامین امنیت حجاج بروز یافته است، به هیچ یک از کشورهای اسلامی پاسخگو نبوده است. با این وجود کشورهای اسلامی می توانند از طریق سازوکارهای جمعی و نهادهای منطقه ای همچون سازمان همکاری اسلامی، به عربستان فشار آورده و با تعدیل رویکرد غیر دوستانه این کشور در برگزاری مراسم حج، نظرات و دیدگاههای خود را به این کشور تحمیل کنند. این در حالی است که در شرایط کنونی عکس این وضعیت وجود دارد و این عربستان است که نظرات خود را بر این سازمان تحمیل می کند. این رویکرد می تواند در نتیجه یک اتحاد موثر میان کشورهای اسلامی دستخوش تغییرات جدی شود.

سفیر سابق ایران در اردن:عربستان مانع تحقق اهداف اجتماعی حج / حج یک گردهمایی بزرگ جهانی است که به همه مسلمانان جهان مربوط می شود