مقدمه
با آغاز زوال و انحطاط مغولان، کمپانی هند شرقی به عنوان قدرت سیاسی جدید در هند ظهور کرد. کمپینی فعال شامل مبلغین مسیحیت به مثابه تهدیدی جدی علیه اسلام در هند در حال ظهور بود که تحت حمایت حکومت در صدد جایگزنی کامل آموزش غربی به جای تعلیمات اسلامی و رواج مسیحیت در کل قاره بود. مبلغین مذهبی تمام تلاش خود را برای گسترداندن مسیحیت به عمل آوردند. در این میان، یک منطقه دچار قحطی شده بود. یتیمان به پروشگاه منتقل شده و به اجبار مسیحی شدند. این وقایع در طول خشکسالی سال 1837 در پرورشگاه های سیکاندرا (شهری واقع در هند) به عنوان شواهدی عینی در گسترش مسیحیت محسوب می شوند. این نوع مداخلات در امور مذهبی، مسلمانان را وادار به تأسیس مدرسه ای بر مبنای آموزش مذهبی کرد.
 
در روز پانزدهم محرم 1283 ق (30 می 1886)، در تاریخ اسلامی هند، علمای برجسته اسلامی توسط مولانا محمد قاسم نانوتوی، مولانا رشید احمد گانگوهی و حاج محمد حسین عبید رهبری می شدند. این ایده اساسا توسط حاج محمد حسین عبید ارائه شده بود. کسی که معروف ترین مرکز آکادمیک و مذهبی اسلامی امروزه را در جهان بنا نهاد. در آسیای جنوبی بزرگ ترین نهاد برای انتشار و تبلیغ اسلام و بزرگ ترین دورۀ جهش آموزشی در علوم اسلامی محسوب می شود که طبق فقه حنفی از آن به عنوان دانش منقول یاد می شود. در آن زمان، مدرسه اسلامی-عربی نامیده می شد اما به زودی در سراسر جهان به عنوان «مادر مدارس» خوانده شد.
 
مدرسه معارف دینی به طور کامل وابسته به کمک های مردمی که عمدتا به شکل تعهدات سالانه می باشد، بود. اولین آموزگار و اولین شاگرد مدرسه تصادفا محمود نامیده می شدند؛ مولانا محمود به عنوان آموزگار و محمود حسن شاگرد که بعدها به عنوان معروف ترین آموزگار مدرسه شناخته شد. دیوبند همچنین در سیاست محلی مشارکت ورزیده و بدین سبب جمعیت علمای هند را تأسیس کرد؛ که بعدها این جمعیت به دو شاخه تقسیم شد: جمعیت علمای هند و جمعیت علمای اسلام.
 
جمعیت علمای هند توسط شیخ الهادی مولانا حسن احمد مدنی رهبری می شد که وی و برخی از محققان دیگر دیوبندی مخالف ایجاد کشور جدید پاکستان، بر مبنای مذهب که خواستۀ گروه مسلم لیگ بود، بودند. در حالی که علت اصلی مخالفت تمایل آنان به اسلامی کردن هند بود. جمعیت علمای هند هیچ چیز اسلامی در پاکستان نمی دیدند. جالب اینجاست که قسمت عمده پاکستان ایجاد می شد، جینا با این ادعا که پاکستان ایدئولوژی سکولار خواهد داشت، بیان کرد که مسلم لیگ در موضع ایدئولوژیک سکولار به تعهدات خود وفادار خواهد ماند.
 
شخصی که این مدرسه را گسترش داد مولانا قاسم نانوتوی بود که هنگامی که به عنوان عضوی از این مدرسه، شیوه های مدرن برنامه تحصیلی ثابت و دقیق، آموزش در کلاس ها، دوران امتحان و انتشار مطبوعات را در دستور کار خود قرار داد. استادان مختلف مدرسه به عنوان رهبرانی در زمینه رشته های خود انتخاب شدند تا سخنرانی های خود را گسترش دهند. زبان های رایج مدرسه عربی و اردو بود؛ که استادان عمدتا به زبان اردو تدریس می کردند. به دانش آموزان همچنین کتاب های مرتبط با کفش دوزی، خیاطی و مواردی از قبیل تدریس می شد تا در زندگی روزمره خود به کار گیرند. مولانا محمود حسن از این مدرسه فارغ التحصیل شد و بعدها برای اهداف آموزشی به این مدرسه پیوست و با عنوان رئیس مدرسه برگزیده شد.
 
مولانا محمود حسن به مدت بیست و سه سال به این مؤسسه خدمت کرد و کمک های بسیاری نیز جهت گسترش این نهاد به عمل آورد. در دوران ریاست او، دانشجویان خارجی جهت تحصیل به مدرسه دارالعلوم پیوستند. پیروان این مکتب الهیاتی اغلب به عنوان پیروان اندیشه دیوبندی توصیف شده اند. در سال 1893، دار الفتاح تحت نظارت مفتی عزیز الرحمان جهت فراهم آوردن راهنمایی های مذهبی، اجتماعی و اقتصادی برای مسلمانان تأسیس شد. وظیفۀ عمدۀ آن تفسیر قرآن بود که اولین تفسیر توسط محمود حسن صورت گرفت.
 
الگوی آموزشی مدرسه دیوبندی
برنامه تحصیلی مدرسه دیوبندی بر مبنای الگوی هندو-اسلامی قرن هفدهم به عنوان درس نظامی ایجاد شد. برنامه آموزشی پایه حقوق اسلامی، فقه اسلامی و تصوف اسلامی سنتی را آموزش می دهد. برنامه جاری شامل چهار مرحله می باشد که سه مرحله اول آن طی هشت سال تکمیل می شود و مرحلۀ آخر، مرحلۀ دانش آموختگی است که دانش آموزران را قادر به فهم شماری از موضوعات پیشرفته نظیر علوم حدیث، فقه و مواردی از این قبیل می کند.
 
اهداف مدرسه
1- ارائه معلومات جامعه به مسلمانان در مورد دینشان و مقدمات تدریس قرآن، تفسیر، حدیث و ... .
2- از روح اسلام در میان دانش آموزان استفاده شود.
3- تبلیغ و آموزش اسلام.
4- حفظ آزادی اندیشه ها و دانش.
5- تأسیس مؤسسه عربی برای تبلیغ اسلام.
 
تأثیرات دارالعوم دیوبندی
بسیاری از مدارس اسلامی در هند، پاکستان، بنگلادش، افغانستان، بریتانیا، آفریقای جنوبی و سایر نقاط جهان به لحاظ الهیاتی با دارالعلوم دیوبندی در ارتباط هستند. فارغ­ التحصیلان دیوبندی بسیاری از سمینارها را در سراسر جهان دایر کردند؛ از جمله در حیدرآباد هند، آفریقای جنوبی و سه سمینار در پاکستان.
 
پیشرفت های اخیر دارالعلوم دیوبندی
دارالعلوم فعالیت های خود را گسترش داده و با توجه به چالش بزرگ جنبش احمدیه (قادیان)،[1] حوزه های جدیدی را بنیان نهاده است. دارالعلوم اعضای کنفرانس ختم نبوت را متقاعد کرد و یک گروه ویژه برای رد قادیان ایجاد کرد. این گروه برای انتشار کتاب و آموزش دانشجویان در روزنامه نگاری را آغاز کرد. در سال 1996، بخش کامپیوتری باز شد و بخش اینترنت نیز به آن اضافه شد. همچنین دانش آموزانی که مایل به تحصیلات عالی در دانشگاه ها بودند، دیپلم کامل دو ساله به زبان انگلیسی و ادبیات ارائه می شد.

[1]. احمدیه یک فرقه اسلامی است که ریشه در تعلیمات و زندگی میرزا غلام احمد، بنیان‌گذار فرقه دارد که ادعای مهدویت و منجی گری می‌کرد. به این دلیل، در میان شیعیان و سنی‌ها به‌عنوان فرقه‌ای ارتدادی شناخته می‌شود. مخالفان فرقه احمدیه از پیروان میرزا غلام احمد، به عنوان «قادیانی»، که نشات‌گرفته از قادیان، شهر محل تولد اوست، یاد می‌کنند.

منبع: https://goo.gl/q4ZEM7