گسترش زبان عربى به عنوان زبان بين‌المللى و علمى جهان اسلام/ تدريس فقه، اصول، كلام، حديث و تفسير مقارن در مراكز آموزشى/ تأسيس مدارس مشترك/ برگزارى اردوهاى مشترك دانشجويى/ ديدار دسته جمعى دانشجويان علوم دينى از مناطقى كه پيروان ساير مذاهب در آن زندگى مى‌كنند

خبرگزاری تقريب (تنا):
وحدت اسلامى و تقريب مذاهب آرمانى است كه همه مصلحان امت اسلامى و طلايه‌داران بيدارى اسلامى آن را سر‌لوحه اهداف و آرمان‌هاى خود قرار داده‌اند و در كتاب‌ها، مقالات و سخنراني‌ها مردم را به در پيش گرفتن راه‌هايى براى تحقق آن دعوت مى‌كنند. 

البته توجه دادن مردم به ضرورت پياده كردن اين آرمان امرى پسنديده است ولى اين اولين گام در اين مسير تلقى مى‌شود. آنچه داراى اهميت بيشترى است، تدوين استراتژى و تبيين راهكارهاى عملى وصول به اين اهداف، و در مرحله بعد تلاش براى اجرايى ساختن راهبردها و پياده‌سازي راهكارهاست. 

اين مجال، فرصتی است براي بيان راهكارهاى عملى تقريب مذاهب و وحدت اسلامى كه تبليغ و ترويج و توضيح آنها براى افكار‌عمومى ملت‌هاى مسلمان، وظيفه اسلامى همه رهروان مسير وحدت و تقريب و تلاشگران در راه بيدارى اسلامى است. 

اول: راه‌هاى عملى تقريب مذاهب اسلامى 

الف: راهكارهای آموزشى
۱- اصلاح كتاب‌هاى درسى: در كتاب‌هاى درسى مدارس رسمى، حوزه‌هاى علميه و دانشگاه‌ها به ويژه در دروس تاريخ، فقه، حديث و تفسير گاهى برخى موارد ضد تقريب مشاهده مى‌شود. يكى از وظايف اولياى امور در اين مراكز آموزشى، پاكسازى كتاب‌ها از موارد تفرقه‌انگيز و اختلاف‌افكن است. 

وظيفه دوم آنها، گنجاندن موارد تقريبى و آشنا ساختن دانش‌آموزان، دانشجويان و طلاب به اصول وحدت و تقريب و لزوم در پيش گرفتن راه‌هايى است كه اهداف فوق را تحقق مى‌بخشد.
 
۲- تدوين كتاب‌هاى درسى مشترك: در حوزه‌هاى علميه شيعه و سنى، برخى كتاب‌هاى درسى مشترك وجود دارد كه بيشتر در زمينه ادبيات، منطق و فلسفه است. تدوين كتاب‌هاى مشترك در زمينه تفسير، فقه، تاريخ و حديث نيز از ضروريات تقريب بين مذاهب است. 

۳- ايجاد كرسى مذاهب: در سطوح عالى آموزشى در حوزه‌هاى علميه و دانشگاه‌ها بايد علوم و معارف مذاهب مختلف به وسيله اساتيد معتقد به همان مذاهب تدريس شود تا دانشجويان و طلاب بدون واسطه از ميراث علمى يكديگر مطلع شوند. 

۴- تدريس فقه، اصول، كلام، حديث و تفسير مقارن در مراكز آموزشى: اين امر، كمك بسيار بزرگى به امر تقريب و شناخت بيشتر نقاط قوت و ضعف مذاهب خواهد كرد. 

۵- تبادل استاد و دانشجو: حضور اساتيد و دانشجويان مذاهب در حوزه‌هاى علميه و دانشگاه‌هاى ساير مذاهب، در ايجاد حس برادرى، شناخت بيشتر از يكديگر و ايجاد رابطه دوستانه و مستمر بين قشر نخبه جامعه مؤثر است و به امر تقريب كمك خواهد كرد.
 
۶- گسترش زبان عربى به عنوان زبان بين‌المللى و علمى جهان اسلام: به گونه‌اى كه دانشجويان و طلاب بر ترجمه، كتابت و سخن گفتن به آن آشنايى كامل داشته باشند. در تاريخ گذشته ما اين امر، رواج كامل داشته است و احياى آن در مراكز آموزشى جهان اسلام، امرى ضرورى و لازم براى تقريب مذاهب است. 

۷- تأسيس مدارس مشترك: كه دانشجويان و طلاب پيرو مذاهب مختلف، در كنار يكديگر به امر تحصيل اشتغال داشته باشند، در تربيت نسلى تقريبى و آشنا به مذاهب گوناگون اسلامى و ايجاد حس برادرى و پيوند قلبى بين آنها، كمك شايانى مى‌كند. 

۸- برگزارى اردوهاى مشترك دانشجويى: به ويژه برای دانشجويان و طلاب علوم دينى كه در آينده هدايت جامعه اسلامى را برعهده دارند. اين اردوها در تربيت نسلى تقريبى و منعطف در برابر پيروان ساير مذاهب نقشى بسيار مثبت دارند. 

۹- ديدار دسته جمعى دانشجويان و طلاب علوم دينى از مناطقى كه پيروان ساير مذاهب در آن زندگى مى‌كنند: مخصوصا از مدارس و دانشگاه‌هاى آنها و آشنايى با آداب، رسوم و فضاى حاكم بر محيط‌هاى دينى آن مناطق. در اين ديدارها افراد، نقاط مثبت و منفى رفتارهاى خود از ديد طرف مقابل و موارد تنش‌زا و مبهم آن را كه موجب سوء‌تفاهم و حساسيت طرف مقابل مى‌شود، در‌مى‌يابند و تلاش در اصلاح آن خواهند كرد. آنها نقاط مثبت طرف مقابل را نيز فرا‌مى‌گيرند. 

ب: راهكارهای پژوهشى
عرصه تحقيق و پژوهش از مهمترين عرصه‌هاى تقريب مذاهب است. پژوهش در امر تقريب و تأليف كتاب‌هاى مناسب و ماندگار، مواد تقريبى لازم را در اختيار نسل‌هاى حال و آينده قرار مى‌دهد و پژوهشگران مسلمان را از منابع كافى در اين زمينه برخوردار خواهد كرد. راهكارهاى زير در اين عرصه مناسب به نظر مى‌رسد: 

۱- تدوين فقه، اصول، تفسير، ... مقارن و مقايسه‌اى بين مذاهب اسلامى: اين امر سنت حسنه‌ای بوده كه انديشمندانى مثل شيخ طوسى، ابن‌رشد اندلسى، شيخ طبرسى و... در گذشته انجام داده‌اند. امروزه نيز اين سنت علمى به تدريج در جوامع شيعه و سنى رواج پيدا مى‌كند. 

۲- تدوين روايات مشترك بين مذاهب اسلامى: احاديث رسيده از پيامبر اكرم(ص) كه توسط پيروان مذاهب سنى و اباضى نقل شده است، با احاديث نقل شده از طريق ائمه اطهار عليهم‌السلام در كتب روايى شيعه اثنى‌عشرى، زيديه و اسماعيليه، وجوه مشترك فراوان و بسيار دارند كه تا به حال مورد غفلت قرار گرفته‌اند. جمع‌آورى و تدوين روايات مشترك در همه مذاهب، رهروان راه تقريب را به هدف والاى خويش نزديك مى‌سازد. در اين زمينه مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى با همت والاى خود ده‌ها جلد كتاب سودمند و قابل استفاده منتشر ساخته است. 

۳- تدوين كتاب راويان مشترك: بسيارى از رجال حديث كه روايات معصومين عليهم‌السلام را نقل كرده‌اند افراد مورد وثوق فرق مختلف اسلامى بودند. اين رجال گاهى شيعه بوده‌اند كه اهل سنت به آنها اعتماد كرده‌اند و گاهى اهل سنت بوده‌اند و مورد اطمينان و وثوق شيعه قرار گرفته‌اند. اين امر نشانگر روابط محكم علمى بين مذاهب در جوامع علمى آنها بوده است. جمع‌آورى اسامى اين رجال، شرح حال آنها، روايات نقل شده از سوى آنها و... امرى ضرورى در راه تقريب مذاهب است. 

۴- انجام طرح‌هاى پژوهشى مشترك بين دانشمندان مذاهب اسلامى: پاسخگويى به نيازهاى علمى و پژوهشى دوران معاصر، امرى است كه انجام آن توسط دانشمندان يك مذهب خاص دشوار به نظر مى‌رسد؛ چراكه تحولات جوامع در عرصه‌هاى مختلف به سرعت صورت مى‌گيرد. از اين رو، همكارى دانشمندان و استفاده از منابع مختلف علمى تمامى مذاهب، براى انجام پروژه‌هاى تحقيقاتى بزرگ، گامى اساسى در راه تقريب مذاهب است. 

انجام طرح‌هايى مثل تدوين دائرة‌المعارف اقتصادى اسلامى، دائرة‌المعارف قضايى اسلامى، علوم قرآنى، نظريات فقهى درباره مسائل مستحدثه، تفاسير موضوعى و تخصصى درباره قرآن، پاسخگويى به شبهات وارد شده از سوی دشمنان اسلام و... از مواردى است كه در اين راستا پيشنهاد مى‌شود.
 
ج: راهكارهای علمى و فرهنگى
۱- گسترش اصل اجتهاد: اصل اجتهاد از صدر اول اسلام مورد تشويق اولياى دين بوده است و تا قرن‌ها همه مذاهب به آن عمل مى‌كردند، ولى با تأسف بسيار از قرن هفتم هجرى اين اصل توسط برخى حكام و سياستمداران در تعدادى از مذاهب تعطيل شد؛ ولى مذهب شيعه و اباضى همچنان به آن عمل كرده است. 

امروزه تقريباً تمامى انديشمندان و متفكران مذاهب به لزوم احياى آن پى برده و به آن عمل مى‌كنند. يقيناً اين تحول علمى در صورتى كه فراگير شود آثار مثبت در همه علوم اسلامى از جوانب مختلف از جمله تقريب مذاهب خواهد داشت. 

۲- شركت در كنفرانس‌ها، بازديد از مراكز علمى، حوزه‌ها و دانشگاه‌هاى مذاهب مختلف.
۳- پاى‌بندى به اصل گفت‌وگوى منطقى، علمى و تخصصى همراه با رعايت اصول و ضوابط آن.
۴- احترام به مذاهب يكديگر و عدم اسائه ادب به مقدسات
۵- برداشتن سب، لعن، تكفير، تبديع و تفسيق پيروان مذاهب نسبت به يكديگر.
۶- ديدارهاى متبادل و برادرانه بين علما و پيشوايان مذاهب.
۷- انتشار كتب، مقالات و مواريث علمى تقريبى مذاهب در جوامع اسلامى: يكى از آثار مثبت و پر‌بركت دارالتقريب بين المذاهب الإسلامية كه در سال ۱۳۶۶ قمرى در مصر تأسيس شد، انتشار كتاب‌هاى شيعه در جوامع سنى مذهب بود؛ البته بسيارى از كتاب‌هاى اهل سنت از گذشته تاريخ در مراكز علمى شيعه رواج داشته است.
۸- آشنا ساختن جوامع اسلامى به‌ويژه نسل‌هاى نوخاسته با افكار بلند رهبران حركت تقريب مذاهب، مصلحان و بيدارگران امت اسلامى از راه سخنرانى، برگزارى كنفرانس، معرفى شخصيت، معرفى و انتشار كتاب‌ها و مقالات آنها و نيز بهره‌گيرى از فضاى مجازى (اينترنت) پايگاه‌هاى اطلاع‌رسانى و شبكه‌هاى راديويى، تلويزيونى و ماهواره‌اى.
علاوه بر راه‌هاى فوق، مى‌توان راه‌هاى بسيار ديگرى جهت تقريب مذاهب و ايجاد مناسبات برادرانه بين مراكز علمى جهان اسلام بر‌شمرد، كه جهت اختصار از شرح و بسط آن خوددارى مى‌كنم. 

ادامه دارد... 

------------------------------------------------
* دبير شورای عالی و مشاور دبيركل مجمع جهانی تقريب مذاهب اسلامی