دشمنان اسلام براي از بين بردن توانائي هاي مسلمين به ترفندهاي مختلفي دست مي­زنند كه از جمله مي­توان به تلاش براي جلوگيري از وحدت مسلمانان و ايجاد تفرقه بين آنها اشاره كرد.

به گزارش حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، در دوازدهمين كنفرانس بين المللي وحدت اسلامي تحت عنوان «اسلام و امت اسلامي در قرن آينده» مقالاتی پیرامون محورهای کنفرانس وحدت به دبیرخانه این کنفرانس تحویل شد که در ادامه یکی از این مقالات منتخب را مشاهده می کنید: 


مقدمه:

در عصر حاضر بلوكهاي قدرت در عرصه روابط بين الملل فعال هستند، اما كشورهاي اسلامي كه روزي داراي عظمت و ابهت خاصي در جهان بودند، اكنون با مشكلات داخلي گوناگوني مواجه هستند. كشورهاي قدرتمند اكنون براي حفظ انسجام و دوام بقاي خود به دشمن تراشي هاي مختلف روي آورده­اند و در اين راه، به سوي اسلام نشانه رفته­اند. دشمنان اسلام براي از بين بردن توانائي هاي مسلمين به ترفندهاي مختلفي دست مي­زنند كه از جمله مي­توان به تلاش براي جلوگيري از وحدت مسلمانان و ايجاد تفرقه بين آنها اشاره كرد.

در چنين شرايطي مسلمانان جهان مي­توانند با تجمع بر حول محور اسلام اهداف شوم استكبار جهاني را با شكست مواجه سازند. اين تفكر در ايران با پيروزي انقلاب اسلامي به حيطه عمل راه يافته است و تلاش بر اين است تا با گذشت زمان تعداد بيشتري از مسلمانان در زير لواي اسلام گردهم آيند. در اين راستا استراتژي وحدت بين مسلمين مطرح مي­گردد.

تحقيق حاضر كاري است جهت بررسي و تبيين نقش انقلاب اسلامي ايران در بيداري و وحدت مسلمين جهان كه از طريق پاسخگويي به سئوالات مختلف اين هدف را پوشش خواهد داد. از جمله اين سئوالات مي­توان به موارد زير اشاره كرد: انقلاب اسلامي ايران به چه دليلي و تحت چه شرايطي به وقوع پيوست؟ آثار انقلاب اسلامي نسبت به ديگر جوامع مسلمان چيست؟ وحدت و اخوت اسلامي چگونه تعريف مي­شوند؟ اصول اساسي تحقق اين اصل كدامند؟ نظر بنيان گذار كبير انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (ره) در مورد علل تفرقه بين مسلمانان و راه حل هاي رفع اين مشكل چيست؟ وبالاخره اينكه جمهوري اسلامي ايران براي نيل به اين هدف چه اقداماتي انجام داده است؟

شيوة تحقيق اين مجموعه به روش كتابخانه­اي است و سازماندهي تحقيق در قالب سئوالات مطروحه فوق مي­باشد كه در بهرة نخست در قالب كليات مسائل نظري وحدت اسلامي مطرح گرديده و نقش و آثار نتايج اين امر تبيين شده است. در بهرة دوم تحت عنوان انقلاب اسلامي و استراتژي وحدت اسلامي مخصوصاً نظرات حضرت امام در مورد علل تفرقه بين مسلمين و راه­هاي جلوگيري از آن ذكر گرديده است در بهرة سوم نيز اقدامات عملي انجام شده براي تحقق وحدت اسلامي احصا شده­اند. و در آخر به ارائه خلاصه­اي از چكيده مباحث، يافته­هاي جديد بعضي راه حل ها اقدام گرديده است.

بهره نخست:

كلياتي در باب وحدت اسلامي

در اين بخش مسائل نظري مربوط به وحدت و بيداري مسلمانان مورد مداقه قرار مي­گيرد كه به عنوان آغازگر بحث وقوع انقلاب اسلامي و تاثير آن بر وحدت اسلامي مورد بحث قرار خواهد گرفت و در ادامه مفاهيم وحدت اسلامي و اخوت اسلامي و آنگاه اصول استراتژي وحدت اسلامي و تاثير و نتايج آن، بيان مي­گردد.

گفتار اول:

وحدت؛ زمينه ساز پيروزي انقلاب اسلامي ايران

كشور جمهوري اسلامي ايران با دارا بودن تمدني ديرينه كه قدمتي بس طولاني دارد حكومت هاي مختلفي را تجربه كرده است. و نظام هاي سياسي متعدد با استفاده از شيوه­هاي گوناگون در اين كشور حكومت كرده­اند اين شيوه­ها طيف وسيعي را از حكومت هاي مبتني بر زور تا حكومت هاي ديني در بر مي­گيرد. قبل از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران نظام شاهنشاهي جزو آن دسته از رژيم­هايي محسوب مي­شد كه به شدت در فرهنگ و تمدن ايران ريشه دوانده بود. در ايران بعد از اسلام بعضي از اين نظام هاي زورمدار و استبدادي براي تداوم بخشيدن به حكومت خود حتي اسلام رانيز در خدمت خود مي­گرفتند و پادشاهان زورگو بادادن لقب «ظل الله» به خود حق حكومت بر مردم را توجيه مي­نمودند.

به تدريج با شكل گيري نظام بين الملل و تاثير آن بر حكومت هاي مختلف رابطه و تعاملي بين اين دو پديد آمد كه اين امر در مورد ايران با آغاز دوره حكومت قاجاريه مصداق پيدا مي­كند و در دوره حكومت پهلوي فعال مي­گردد نفع مشترك حكومت­هاي استبدادي استكبار جهاني ايجاب مي­كرد تا اين دو در مقابل جبهه مردمي كه ماهيت اسلامي داشتند، متحد شوند زيرا عقايد اسلامي و مردم مسلمان همانند سدي بر مقابل مطامع استبداد و استكبار به شمار مي­رفتند.

در اين شرايط «اسلام زدايي» به عنوان يكي از استراتژي­هاي اصلي دشمنان اسلام (استبداد استكبار) در آمده بود.

اما در مقابل، جوامع اسلامي انفعال راكنار گذاشته و متفكرين پيدا شدند كه با تاكيد بر اسلام و بازگشت به اصول و ارزشهاي اصيل اسلامي به مقابله با آنها پرداختند. اين جريانها در حوزه انديشه سياسي تفكر «احياي ديني» ناميده شده­اند.

آنچه كه به نفوذ و نهادينه شدن هر چه بيشتر «تفكر احياي ديني» در جهان اسلام كمك كرد ظهور جنبش هاي مذهبي ديگر در سطح جهان بود. بدين معني كه از اواخر قرن 19 به بعد كشورهاي مختلف جهان مخصوصاً كشورهاي پيشرفته اروپايي مكاتب مختلفي از قبيل سرمايه­داري، كمونيسم، فاشيسم و ناسيوناليسم را جهت نيل به توسعه و سازندگي تجربه كرده بودند ولي سئوالات مزمن وبسيار اساسي همچنان در حيطه سياست باقي مانده بود. از جمله اينكه حكومت بايد در دست چه كسي باشد و يا اينكه شكل حكومت بايد چگونه باشد؟ در اين ميان، تنها انديشه­هاي ديني بودند كه هر چند از زمان شروع «رنسانس» دستخوش تحولات اساسي شدند ، ولي تا آن زمان يعني دهه 1960 هنوز مورد آزمون مجدد قرار نگرفته بودند و لذا با مطرح شدن انديشه­هاي ديني، جذابيت خاصي براي اين انديشه­ها در بين مردم پديد آمد([1]). از جمله اين انديشه­ها مي­توان به نهضت­هاي رهايي بخش مسيحي كه امريكاي لا تين در اين زمان اشاره كرد.

ايدئولوژي هاي بيگانه در جهان اسلام نيز به شكل بي نتيجه تجربه شد. و همين امر باعث دلسردي مردم و ايجاد خلا ايدئولوژيك در بين آنها گرديده بود. لذا ظهور اسلام گرايي، به دنبال خلاء ايدئولوژيك و عدم موفقيت در رسيدن به يك اتحاد واقعي اين معني را به اثبات مي­رساند كه تحقق و حدت سياسي جزاز طريق اسلام امكان پذير نيست، چرا كه قرآن مجيد مي­فرمايد:

]... لَوْ انفَقْتَ مَا فِي الارْضِ جَمِيعاً مَّا الَّفَتْ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللّهَ الَّفَ بَيْنَهُمْ...[ يعني اگر تمامي آنچه كه در زمين است، صرف ايجاد الفت و يگانگي قلب­ها بنمائي، نخواهي توانست، بلكه خداست كه قلبها را به هم پيوند والفت مي­دهد.

در اسلام راه حل گرسنگي كه امروزه به عدالت اجتماعي ياسوسياليسم و راه حل ترس و وحشت كه به عدالت سياسي يا دموكراسي تعبير مي­شود، بيش بيني شده و اسلام آن را براي پيروان خود تضمين كرده و به اين وسيله آنان را از كرنش در برابر سوسياليسم و دمكراسي معاصر بي­نياز ساخته­است([2]).

اين دو عامل همواره مورد توجه اعراب مسلمان بوده است و آنها در جستجوي يافتن راه حلي مناسب براي آن بوده اند و از آنجا كه ساير ايدئولوژي­ها نتوانسته­اند اين نوع معضلات اجتماعي و اقتصادي را حل نمايند، لذا هدف اصلي «رستاخيز اسلامي معاصر» بازگشت به ريشه­ها و اصول اسلامي بر طبق سنت پيامبر ( (صلي الله عليه وآله) ) مي­باشد و اين بازگشت به هويت اسلامي، تنها راه حل مطلوب براي رسيدن به عدالت اجتماعي و وحدت سياسي به شمار مي­رود.

بنابراين عدم موفقيت ايدئولوژي هاي وارداتي و تلاش استكبار و استبدادي براي اسلام زدايي مهمترين عوامل تجديد حيات جنبش هاي اسلامي مي­باشند. جنبش ها و گروه­هاي اسلامي كه تجسم رستاخيز اسلام سياسي محسوب مي­شوند، نه تنها در اثر عدم كارايي ايدئولوژي مختلف و فقدان همسونگري دربارة شيوه اداره حكومت و اعمال سياست داخلي و خارجي، به اسلام روي آورده­اند، بلكه در بازگشت به هويت اسلامي حكومت­هاي ضد اسلامي خود را نيز به منازعه طلبيده­اند و به شيوه­هاي مختلف در پي رويارويي و از ميان برداشتن آنها هستد و حتي با حاميان خارجي آنها يعني امريكا، اسرائيل و ديگر متحدان غربي اشان به مبارزه برخاسته­اند.

مبارزه با «اسلام زدايي» و تغذيه فكري اقشار مختلف جامعه از منابع سرشار اسلامي درد مشترك تمامي جوامع اسلامي به شمار مي رفت و در اين شرايط بود كه انقلاب اسلامي در ايران به رهبري حضرت امام خميني (رضوان الله تعالي عليه ) به وقوع پيوست و تاثيرات عميقي به ويژه در جهان اسلام بر جاي گذاشت. پيروزي انقلاب اسلامي ايران عامل ديگري در شكوفايي روزافزون جنبش­هاي اسلامي محسوب مي­گردد. «خيزش اسلامي، در ميان يك ميليارد مسلمان جهان، پس از سرنگوني رژيم پهلوي در سال 1979 در ايران اثرات عميقي بر جاي گذاشت و وضعيت موجود حاكم بر اين كشورها را به شدت متزلزل كرد.»([3])

تاثيرات عميقي كه واژگوني رژيم پهلوي و تاسيس جمهوري اسلامي ايران در جهان و بالاخص دنياي اسلام به جاي گذاشته بسياري از حكومتها را به تجديد نظر در خط مشي حاكمه، وادار نمود.

رهبران گروههاي اسلامي به عنوان منعكس كنندگان روياي نجات بخش اسلام كه از سوي امام خميني رحمه الله عليه به واقعيت پيوست، بازگشت به تعاليم اسلامي را جهت مبارزه با آنچه آنها آن را نفوذ منحط غرب مي­پندارند، هدف خودقرار داده­اند، و تحت لواي اسلام خواستار اعمال نفوذ بيشتر در اداره مملكت خويش و پايان دادن به ظلم و فساد حاكمان بي كفايت خود مي­باشند.

گفتار دوم:

استراتژي وحدت اسلامي

منظور از استراتژي وحدت اسلامي اصولي هستند كه براي تحقق اين مهم بايد مدنظر قرار گيرند.

الف ـ مساعي مشترك علماء ومتفكران مذاهب اسلامي

رهبران، علماء و انديشمندان اسلامي كه معمولاً مواضع و تصميمات آنها عكس العمل هاي محسوس و مؤثري در ميان آحاد مردم مسلمان به جاي مي­گذارد، نقش مهمي در بيداري و آگاهي افكار عمومي از بايدها و نبايدهاي مذهبي ايفا مي­كنند. اين نقش با توجه به مقام معنوي آنها هم در ميان شيعيان وهم در ميان اهل تسنن داراي اهميت خاصي مي­باشد و كارايي و تاثير قابل توجهي در ايجاد تفاهم، همكاري و تقريب مذاهب اسلامي خواهد داشت. بنابراين اولين گام در راستاي تحقق اين مهم متوجه انديشمندان و علماي اسلامي است كه هدايت عامه مردم رابعهده دارند بدون عنايت و توجه اين قشر متنفذ، استراتژي وحدت اسلامي عملي نخواهد بود و به همت و مساعي علماء و متفكران همه مذاهب اسلامي است كه سياست هاي شوم حكومت­هاي گذشته از پيكره مذاهب اسلامي زدوده مي­شود و حقايق هر مذهب آنگونه كه هست به مسلمانان نمايان مي­گردد و در نتيجه بسياري از تعصبات مذهبي از بين مي­روند.

اين امر باتدوين كتب تقريبي و وحدت گرايانه، تدريس، خطابه و نيز صدور فتاوي سرنوشت ساز مي­تواند تحقق يابد. در اين ميان آنچه توجه و اهتمام بيشتر مراجع، علماء و فقهاي اسلامي را مي­طلبد، اشراف و كنترل و آگاه كردن مبلغين اسلامي از اثرات سوء و زيان بار طرح مطالب و موضوعاتي است كه به وحدت و يكپارچگي اسلام خدشه وارد مي­كند. زيرا نشر عقايد و افكاري كه پايه و اساس صحيح نداشته و بر مدارك و اسناد محكم استوار نباشد، نه تنها سبب بدبيني و گمراهي عده­اي از مردم مي­گردد بلكه باعث مي­شود تا تمام تلاش­ها و تصميماتي كه در سياست خارجي جهت تحقق و حدت و يكبارچگي جهان اسلام مبذول مي­گردد، يكباره بي­اثر و خنثي شوند.

ب ـ هماهنگي سياست داخلي و سياست خارجي

از اصول ديگر استراتژي وحدت اسلامي، يگانگي و همخواني سياست داخلي با سياست خارجي وبالعكس مي­باشد. با توجه به نقش و تاثير اوضاع و شرايط داخلي در تصميم گيري هاي سياست خارجي در صورت عدم توجه سياستگزاران به حقايق موجود در داخل كشور چه بساموجبات تناقض گويي تضاد و از دست دادن حيثيت نفوذ و قدرت خود را در صحنه بين المللي فراهم بياورند. در مورد استراتژي وحدت اسلامي قبل از طرح و اجراي اين استراتژي در عرصه روابط بين الملل بايستي عناصر مختلف نظام سياسي در مورد طرح و چگونگي اجراي اين استراتژي، به اجماع داخلي برسند. به عبارت ديگر تفكر تقريب و انديشه وحدت اسلامي براي كارگزاران، انديشمندان و محافل و نهادهاي داخلي بايد به يك­باور تبديل گردد و در تمامي اقدامات و برنامه­ها مورد لحاظ قرار گيرد در صورتي كه دولتي در سياست خارجي خود، مروج و مبلغ وحدت و تقريب مذاهب اسلامي باشد ولي در ميان آحاد مردم و افكار عمومي از پشتوانه محكمي براي جامه عمل پوشاندن اين تفكر برخوردار نباشد، در اجراي آن با بن بست روبر و خواهد شد.

ج ـ تاكيد و توجه به اصول مشترك مذاهب اسلامي

از اصول بسيار مهم استراتژي وحدت اسلامي، به خصوص در مجامع و گردهمائي هايي كه در آن پيروان مذاهب مختلف اسلامي حضور دارند، توجه و عنايت به اصول مورد اشتراك و اتفاق همه مذاهب اسلامي است. از جمله اينكه همه مسلمانان خداي واحدي را مي پرستند، كتاب آسماني آنها قرآن كريم است، همه به سوي يك قبله نماز بپا مي­دارند، حضرت محمد (( (صلي الله عليه وآله) )) پيامبر تمام مسلمانان است، حج، روزه، امر به معروف و نهي از منكر و جهاد در راه خدا و بسياري از احكام ديگر نيز در تمام فرق اسلامي مجري مي­باشند. بنابراين تاكيد و توجه بر اصول اساسي دين مبين اسلام كه هر فرد را در حوزه خود به عنوان مسلمان معرفي مي­كند، از اصول بسيار مهم استراتژي وحدت اسلامي به شمار مي­­آيد.

د ـ تسامح و تساهل نسبت به مذاهب اسلامي ودوري از سياستهاي تفرقه برانگيز

بايد مدنظر داشت كه هر يك از مذاهب اسلامي داراي مباني فقهي خاص خود هستند كه در پرتو تلاش علماء و فقهاي هر فرقه و از طريق استنباط از مهم ترين منابع اسلامي يعني قرآن و سنت پيامبر (( (صلي الله عليه وآله) )) براي پيروان آنها ارائه شده است. عمل به اين احكام و دستورات از سوي پيروان هر يك از مذاهب مورد احترام مي­باشد، زيرا در نتيجه فهم و ادراك علماء و فقها از اسلام بوده است.

بنابراين تسامح و خويشتن داري و احترام متقابل به عقايد و احكام مذاهب اسلامي و چه بساپيروي از فقيه به عنوان يك عمل پسنديده اسلامي، براي جلوگيري از هرگونه درگيري و جدال كه موجب خدشه دار شدن كيان اسلام و در خطر افتادن آن مي­گردد، از طرف فقها و علما توصيه شده است.

همگام با تساهل و تسامح، دوري از سياست­هاي تفرقه برانگيز دشمنان اسلام كه معمولاً با استفاده از ابزارها و شيوه­هاي مختلف در صدد ايجاد بدبيني، سوء ظن و انحراف اذهان مردم مسلمان صورت مي­گيرد. از اصول بسيار ضروري براي رسيدن به وحدت اسلامي است. در اين رابطه به نظرات دو تن از انديشمندان بزرگ معاصر جهان اسلام اشاره مي­شود.

1 ـ علامه سيد محمد حسين طباطبايي:

«... بايد همواره متذكر اين حقيقت بود كه اختلاف دو طائفه در فروع است و در اصول دين باهم اختلافي ندارند و حتي در فروع ضروريه دين مانند نماز، روزه، حج، جهاد وغير آنها، متنفذ مي­باشد. وهمگي قرآن و كعبه را يكي مي­دانند. خوشبختانه دنياي اسلام كم كم به اين حقيقت پي مي­برد و تاييد فكر تقريب بين مذاهب اسلامي از طرف مراجع شيعه براي همين منظور بود و شيخ بزرگوار «الازهر» نيز اين حقيقت را با كمال صراحت لهجه بيان نمود. و اتفاق كامل ديني شيعه و سني را به همه جهانيان اعلام نمود... بايد هم مناقشه علمي شيعه در سطح عالي، همواره ادامه يابد تا تاريكي­ها روشن و حقايق براي عموم كشف گردد و اين امر ربطي به تعصب ورزي و حمله و نشر اكاذيب ندارد».([4])

2 ـ استاد شهيد مطهري

«آنچه بر سر مسلمين آمد كه شوكت آنها را گرفت همين اختلاف­هاي فرقه­اي است، بدون شك نياز مسلمين به وحدت و اتفاق از برترين نيازهاست و درد اساسي جهان اسلام، همين كينه­هاي كهنه ميان مردم مسلمان است، دشمن همواره از اين استفاده مي­كند»([5]).

گفتار سوم:

نقش استراتژي وحدت اسلامي در برقراري روابط ديپلماتيك

نفع مشترك و تلاش براي حصول آن يكي از مهمترين عوامل برقراري رابطه بين كشورهاست و كشورها براي تامين منافع خود از ابزارها و تاكتيكهاي مختلف بهره مي­جويند. استراتژي وحدت اسلامي يكي از مهم ترين عواملي است كه مي­تواند به برقراري و تعميق روابط ميان كشورهاي اسلامي تبديل گردد. در عين حال در اجراي اين استراتژي سفراي كشورهاي اسلامي بايد چند نكته را مد نظر قرار دهند: درك صحيح از استراتژي وحدت وحدت اسلامي و اولويت دادن به آن، شناخت كافي و صحيح از فرق گوناگون مذاهب اسلامي، عدم تاكيد بر موارد اختلاف بين مذاهب اسلامي، هماهنگي و يگانگي در سطوح مختلف ديپلماسي در مورد چگونگي تبيين واجراي استراتژي وحدت اسلامي همچنين بايد متذكر شد كه ديگر مشتركات بسيار قوي بين مسلمانان به گسترش روابط بين الملل اسلامي (بدون چشم داشت صرف به منافع مادي) كمك مضاعف به عمل آورد. مثلاً اهتمام به امور مسلمين كمك به يك مسلمان از نظر شرع مبين اسلام يك فرض است.

گفتار چهارم:

وحدت و اخوت اسلامي

منظور از وحدت و اخوت اسلامي، آن وحدت و برادري است كه در قرآن مجيد، سيرة نبوي و احاديث آمده است كه در اينجا كيفيت و مباني وحدت و اخوت اسلامي را با استفاده به همين منابع بيان مي­كنيم.

قرآن اساس و بنيان موجوديت نظام سياسي در اسلام است كه با بيان چگونگي سرنوشت اقوام و ملت­هاي گذشته و باتاكيد بر رمز سعادت و شقاوت آنان، انسان را مسئول حيات سياسي، اجتماعي و اقتصادي خويش در جهان معرفي مي­كنند و شالوده وحدت و همبستگي رانه تنها در اسلام بلكه در تمام اديان توحيدي، به عنوان عنصر بقا وهستي آنها قلمداد مي­كند. ديدگاه قرآن در مورد وحدت به سه دسته تقسيم مي­گردد:

1 ـ وحدت بشريت:

از نظر قرآن تفاوتهاي شكلي در زبان و رنگ و آفرينش انسانها به صورت شعوب وقبايل مختلف براي شناسايي بهتريكديگر است و تنها ملاك تقرب به خدا تقواي بيشتر است. بنابراين رجحان يك دسته نسبت به ديگري مقبول نيست. لذا با توجه به اين مضمون بايد راه صحيح وحدت را انتخاب كرد و طي نمود.

2 ـ وحدت اديان توحيدي:

با توجه به اينكه منشاء همه اديان توحيدي منبع سرشار وحي مي­باشد طبيعي است كه احكام و مقررات اين اديان براي رستگاري انسانها از اشتراك و وحدت برخوردار باشد از جمله اين اصول مي­توان به اعتقاد به وحدانيت خدا و تقرب به پروردگار با انجام عمل صالح و تسليم در برابر او اشاره كرد.

3 ـ وحدت امت اسلامي:

قرآن كريم ضمن آنكه انسان را خليفه خدا در زمين معرفي مي­كند، مسلمانان را به سوي همبستگي والفت و برادري دعوت مي­كند. و آنها را امت واحده خطاب مي­نمايد. اسلام هيچ فرق و بر تري از نظر رنگ، جنس و سرزمين براي انسانها قائل نيست. همه انسانها از يك پدر و مادر يعني حضرت آدم و حوا زاده شده­اند و همه انسانها عليرغم مقاومت­هاي ظاهري از نظر اقليم و نژاد به لحاظ فطرت داراي و حدت هستند و همه طبايع انساني از يك اصل واحد نشات مي­گيرند. قرآن مي­فرمايد:

خداوند شما را از يك جان آفريد و از آن جفت او را خلق كرد و از آن دو تن خلقي بسيار در اطراف عالم از مرد و زن برانگيخت.([6])

در اين آيه شريفه همه انسانها اعم از سفيد و سياه زرد و سرخ شامل رحمت الهي مي­شوند.

در آيات ديگر نيز امه واحدة وارد شده است. و اين خود دليل بر يكپارچگي انسانها و عدم برتري­هاي مادي و دنيوي است. بنابراين به جاي «ملت»«امت» به كار رفته است. «اين است امت ، كه امت واحده است، من نيز پروردگارتان هستم. پس من را عبادت كنيد»([7])خداوند مسلمانان را خطاب مي­كند كه شما امت واحدي هستيد. براساس اين اعتقاد هر مسلماني موظف است وحدت ويكپارچگي امت اسلامي را حفظ نمايد رمز دستيابي به آن وحدت، اعتصام به ريسمان الهي، دوري از اختلافات ونيز تاليف و ايجاد اخوت وهمبستگي است. همگي به رشتة دين خدا چنگ زده و به راه­هاي متفرق نرويد، و به ياد آريد اين نعمت هاي بزرگ خدا را كه شما باهم دشمن بوديد، خدادر دل هاي شما الفت و مهرباني انداخت و به لطف خداوند همه برادر ديني يكديگر شديد، در صورتي كه در پرتگاه آتش بوديد، خدا شما را نجات داد.([8])

بنابراين مسلمانها يك امتند و اين از ضروريات اسلام است، معني يك امت بودن اين است كه بايد وحدت را در بين خودشان حفظ كنند. منظور از وحدت اين نيست كه مسلمانان در يك صف بايستند بلكه وحدت در تشتت به يك منبع واحد است. تفاسير مختلفي از «حبل الله» ارائه شده است: «قرآن، احكام و مقررات دين اسلام و در بعضي از روايات شيعه از ولايت نام برده شده است. حقيقت اين است كه در مسلمانها بايد به يك اصول متشبت شوند كه مورد قبول و اتفاق همه فرق اسلامي نيز باشد و آن عبارت است از اصل توحيد، اصل نبوت و اصل معاد».([9])

بيان و رفتار حضرت رسول اكرم ( (صلي الله عليه وآله) ) در مورد اخوت و برادري بين مسلمانان كه در طول 23 سال ابلاغ رسالت الهي در آن تلاش وافر مي­كردند، نشانگر اهميت موضوع و وظيفه مسلمانان در نزديك شدن هر چه بيشتر نسبت به يكديگر مي­باشد. اخوت اسلامي عنصر اصلي ايجاد امت واحده است وامت واحده اساسي ترين پايه نظام سياسي اسلامي مي­باشد. پيامبر اكرم (( (صلي الله عليه وآله) )) براي آنكه اسلام تازه متولد شده را در برابر خطرات و تهديدات و توطئه­هاي تفرقه افكنانه دشمن بيمه نمايد. در اولين روزهاي هجرت در مدينه با ايجاد «پيمان مواخات» بين مسلمانان گامي مهم و سرنوشت ساز را براي ايجاد حكومت اسلامي و نيز نظام سياسي اسلام در آينده نزديك برداشتند و در پرتو بركات پربار آن نه تنها اسلام را از اساس بر پايه محكمي بنانهادند، بلكه با تاكيدات و راهنماي هاي بعدي خويش، سياست داخلي حكومت اسلامي را بر مبناي وحدت و اخوت اسلامي قرار دادند و بدين ترتيب از ايجاد هرگونه اختلاف و تفرقه بين مسلمانان جلوگيري نمودند. در مورد اخوت و برادري بين مسلمانان چه حديثي گوياتر از اينكه در شرع اسلام آمده است: ] انَّمَا الْمُؤْمِنُونَ اخْوَةٌ... [.

اصول و مباني اخوت اسلامي را كه پيامبر اكرم ( (صلي الله عليه وآله) ) نسبت بدانها تاكيد داشتند، مي­توان در موارد زير شناسايي نمود: ايمان به خداي يكتا، نفي هرگونه برتري و تبعيض، رعايت حقوق ديگران و احترام به آن، دوستي بادوستان خدا و دشمني با دشمنان او، وفاي به عهد، كمك و ياري به مسلمانان.

گفتار پنجم:

نتايج و آثار اخوت اسلامي

ايجاد اخوت اسلامي در جامعه نوپاي اسلامي ثمرات و آثاري ارزشمند به همراه داشت كه از جمله آنها به موارد زير مي­توان اشاره نمود:

1 ـ اخوت اسلامي به عنوان محور اصلي سياست داخلي پيامبر (( (صلي الله عليه وآله) )) قرار گرفت.

2 ـ پيامبر اكرم (( (صلي الله عليه وآله) )) در پرتو اخوت اسلامي مدينه را به عنوان مركزي براي حكومت اسلامي در آورد و نظام سياسي اسلام را در آنجا پياده كرد و مدينه را مركز نشر اسلام قرارداد.

3 ـ مسلمانان كه از قبايل مختلف اعراب بودند، همه متحد شدند و در يك جبهه واحد قرار گرفتند. لذا مدينه مركزي شد كه مسلمانان از ديگر بلاد عرب در شمال و شرق و غرب آن سكني گزيدند. هر مسلماني از هر قبيله­اي كه بود، علاقه داشت در قلمرو حاكميت اسلامي زندگي نمايد.

4 ـ اخوت اسلامي همچون سدي در برابر توطئه­ها و تهديدات دشمن و عامل حفظ صيانت كيان اسلام بود.

5 ـ اخوت اسلامي الگويي از رفتار و كردار انساني، براي غير مسلمانان بود و به همين دليل يكي از عوامل جذب آنها به دين اسلام به شمار مي­رفت.

6 ـ اخوت اسلامي به عنوان يك استراتژي پايدار در سياست خارجي پيامبر اكرم (( (صلي الله عليه وآله) )) تحت عنوان وحدت اسلامي كه حتي گروه­هاي غير مسلمان را شامل مي­شد، مطرح گرديد كه در اثر آن عقد قراردادهاي ذمه با غير مسلمين نقش مهمي در تاليف قلوب داشت.

بهرة دوم:

انقلاب اسلامي ايران و استراتژي وحدت اسلامي

گفتار اول:

جايگاه وحدت اسلامي در نهضت امام خميني (ره)

انقلاب اسلامي ايران با پيروزي بر رژيم ستمشاهي پهلوي، به رهبري امام خميني (ره) يكي از پايه­هاي مهم سياست داخلي و خارجي خود را بر وحدت اسلامي قرارداد. دفاع از مسلمانان جهان به عنوان يكي از اصول سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در قانون اساسي كشورمان آمده است. در زمان رژيم طاغوت نه تنها هيچگونه توجه مثبتي به مذاهب اسلامي معطوف نمي­شد، بلكه رژيم شاه به همراه توطئه­هاي استكبار جهاني براي نيل به اهداف پليد خود در ايجاد تفرقه و ستيز بين مسلمانان شيعه و سني مي­كوشيد.

ايران كه با چند كشور مسلمان سني همسايه است، طبيعي است كه وضعيت مردم مسلمان سني مورد توجه كشورهاي مجاور و حتي ملل اسلامي ديگر قرار دارد، لذا مدارا كردن با اين افراد جهت جلو گيري از بروز تنش با كشورهاي ديگر بسيار ضروري به شمار مي­آيد. جمعيت هاي سني مذهب ايران نيز اكثراً در حواشي مرزهاي جمهوري اسلامي ايران سكني گزيده­اند كه در صورت بروز يك بحران به دليل امكان ارتباط با خارج كنترل آن بسيار سخت خواهد بود و اين بر اهميت جلب رضايت اين مردم جهت حفظ يكپارچگي ايران مي­افزايد.

در زمان رژيم طاغوت از آنجائي كه حكام و زمامداران وقت تنها به فكر منافع شخصي خود بودند، توجهي به اين مسائل نمي­شد و پيروان اهل تسنن در محروميت هاي گوناگون فرهنگي، آموزش، بهداشتي و اقتصادي به سر مي­بردند و هيچ گونه مشاركتي در امور مملكتي و حكومتي نداشتند. رژيم طاغوت به انحاء مختلف اين مردم محروم را در حالتی از بی خبری نگه داشته بود. فشارهاي سخت اقتصادي و معيشتي و ضعيت زندگي آنها را به صورت رقت باري در آورده بود كه اغلب براي امرار معاش يابه سوي شهرهاي بزرگ كوچ مي­نمودند و يابه اعمال غير قانوني مثل قاچاق مبادرت مي­ورزيدند.

در اين ميان قدرتهاي استكبار به سركردگي امريكا با ايجاد احساسات متعصبانه قومي و مذهبي نه تنها احساس نا امني و تشويش خاطر برادران مسلمان شيعه و سني اين مناطق را فراهم مي­ آوردند، بلكه هر از چند گاهي درگيري­ها و برخوردهاي خونين بين برادران مسلمان ايراني در اين مناطق به راه مي­انداختند. قدرتهاي استكباري حتي از اين اهرم جهت فشار بر رژيم طاغوت و گرفتن امتياز بيشتر استفاده مي­كردند. اين سياست در زمان حكومت­هاي عثماني، صفويه و قاجاريه نيز برگ برنده­اي در دست قدرت­هاي خارجي بود.

رژيم طاغوت با تبليغات فراوان به راه انداختن جشن هاي 2500 ساله شاهنشاهي سعي مي­كرد دست آويزي براي ايجاد يك وحدت ملي و نيز مشروعيت بخشيدن به حكومت متزلزل خود به وجود بياورد، اما در اين راه موفقيت چنداني به دست نياورد، زيرا دستيابي به يك وحدت ملي بدون توجه به خواست­ها و آرمان­هاي هر يك از گروه­هاي تشكيل دهنده كشور ميّسر نخواهد شد. عوامل اين رژيم غافل از اينكه تنها معيار فضيلت در درگاه خداوند تبارك و تعالي تقواست و اسلام رجحان قومي را قبول ندارد، اين نكته را درك نكردند كه وحدت ملي تنها در سايه تفاهم و تساهل مذهبي و احترام به حقوق آراء همه مسلمانان اين مرز و بوم به وجود خواهد آمد، همان چيزي كه تا حدي مي­توان گفت شاه عباس و نادر شاه به آن توجه نمودند. آنها به خوبي مي­دانستند كه وحدت اسلامي مقدم تر و جلو تر از وحدت ملي است و تا موقعي كه پيروان مذاهب چه شيعه و چه سني نتوانند به اصول و عقايد مذهبي خود عمل كنند، اين كشور روي ثبات و آرامش را نخواهد ديد و قادر نست آن وحدت سياسي را كه در اين مرز و بوم به منصه ظهور برساند. رژيم پهلوي حتي به اين امر نيز توجه نداشت كه تاكيد بيش از حد بر گرايش هاي همچون «پان ايرانيسم» و واكنش ديگر اقوام ساكن ايران را در مناطق مختلف برخواهد انگيخت آنان بدون توجه به واقعيت­هاي موجود به نوعي وحدت ملي در رؤياهاي خود مي­انديشيدند.

به هر حال و ضعيت اسفبار اقليت­هاي مذهبي مسلمان در ايران، اين باور را در ذهن آنها جاي داده بود كه مناطق آنها فراموش شده و از برنامه خدمات رساني دولت حذف گرديده­اند، در حاليكه سرمايه گذاري در اين منطقه مي­توانست چهره منطقه را به دليل برخورداري از منابع سرشار طبيعي دگرگون سازد و مردم آنجا نيز بسان ديگر نقاط ايران از حقوق و امكانات موجود بهره مند شوند. اين وضع در دوران ستمشاهي ادامه داشت تا اينكه خداوند متعال مقرر فرمود تا به دست ملت غيور ايران دوران سياه و ذلت بار حكومت جابرانه طاغوت به پايان رسد.

گفتار دوم:

علل تفرقه و جدايي بين مسلمانان از ديدگاه حضرت امام خميني(ره)

طلوع فجر انقلاب اسلامي به زعامت حضرت امام خميني (ره) پرچمدار نهضت اسلامي و بزرگ منادي وحدت و تقريب مذاهب اسلامي، باعث شدنور اميدي سرشار از تفاهم ويكپارچگي و برادري و انسانيت در قلب مشتاقانش جلوه گر شود. حضرت امام خميني با اطلاع كامل و دقيق از گذشته تاريخ جهان و ايران و باتوجه به آنچه كه نقشه­هاي رنگارنگ و پليد قدرت­هاي سلطه گربر سر اين مرز و بوم آورده­اند به محض ورود به ايران، در دوازدهم بهمن ماه سال 1357 در اولين سخنراني كه در بهشت زهرا ايراد فرمودند، ملت مسلمان ايران را به وحدت كلمه و دوري از تفرقه و جدايي فراخواندند. اينك به بررسي علل تفرقه و وحدت اسلامي از ديدگاه آن امام راحل مي­پردازيم.

الف ـ توطئه­ هاي شوم قدرت­هاي سلطه گر:

حضرت امام خميني (ره) از بدو پيروزي انقلاب به كرات امت اسلامي ايران را به هو شياري در برابر توطئه­هاي مرموزانه دشمن، براي ضربه زدن به پيكر نوپاي انقلاب اسلامي دعوت مي­كردند از جمله: «الآن اجتماعاتي هست كه به اسم شيعه و سني بنابر ايجاد اختلاف دارند، همانطور كه وابستگان به قدرت بزرگ امريكا در طائف اين مسئله را طرح كردند و براي خدمتگذاري به شوروي است ـ نقشه اختلاف بين برادران را ريختند و به دنبال آن، در كشور خودمان هم اشخاص دارند همان نقشه را پياده مي­كنند، غافل از آنكه اگر خداي نخواسته اين قدرت­هاي بزرگ در ايران برگردند، نه اسلام مي­ماند و نه اهل تسنني و نه اهل تشيعي باقي مي­گذارند([10]).

امام (ره) در سخنان خود، نقشه­هاي تفرقه افكنانه از سوي قدرت­هاي بزرگ را نه تنها مخصوص ايران بلكه يك طرح و توطئه بين المللي، براي تمام كشورهاي اسلامي عنوان مي­كنند و از مسلمانان مي­خواهند كه در برابر اين توطئه­ها به مقابله برخيزند.

«برادران اهل سنت در كشورهاي اسلامي بدانند كه عمال وابسته به قدرت­هاي شيطاني بزرگ خيرخواه اسلام و مسلمين نيستند و لازم است مسلمانان از آنان تبري كنند و به تبليغات نفاق افكنانه آنان گوش فراند هند([11]).»

حضرت امام خميني تبليغات وسيع دشمنان را براي تفرقه و جدايي بين مسلمانان مهم ترين خطر براي اسلام معرفي مي­كنند: از ملي گرايي خطر ناك تر و غم انگيزتر، ايجاد اختلاف بين اهل سنت و جماعت با شيعيان است، والقاء تبليغات فتنه انگيز و دشمني ساز بين برادران اسلامي است والحمدلله در انقلاب اسلامي هيچ اختلافي بين اين دو طايفه وجود ندارد و همه با دوستي و اخوت دركنار هم زندگي مي­كنند([12]).

ايشان در برابر اين توطئه همگاني و بين المللي قدرت هاي سلطه گر مي­فرمايند: «امروز روزي است كه تمام طوايف مسلمين مقابل هستند با قدرت­هاي شيطاني كه اساس اسلام را مي خواهند از بين ببرند. امروز روزي است كه همه به دستور اسلام، به دستور قرآن باهم متحد باشند و تنازع نكنند([13]).»

ب ـ دوري مسلمين از اسلام و قرآن

يكي از علل از بين رفتن مجد و عظمت مسلمين وبه وجود آمدن تفرقه و مشكلات گوناگون ميان آنها، دوري از اسلام و فرامين قرآن كريم مي­باشد.

مشكل عمده مسلمين جهان دوري از اسلام و قرآن است و اگر مسلمين به جهت امري كه خداي تبارك و تعالي فرموده است. ]وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ [اگر به همين يك امر و نهي عمل مي كردند، تمام مشكلاتشان، مشكلات سياسي، اجتماعي و اقتصاديشان رفع مي­شد و هيچ قدرتي نمي توانست با آن مقابله كند([14]).

امام (ره) يکی از نقشه­هاي قدرت­هاي بزرگ را منحرف كردن مسلمانان از دستورات قرآن وايجاد احساسات قومي و قبيله­اي و ملي گرايانه و نيز ضربه به اخوت آنها ذكر مي­كنند: «نقشه قدرت­هاي بزرگ و وابستگان آنها در كشورهاي اسلامي اين است كه قشرهاي مسلم را كه خدا بين آنها اخوت ايجاد كرده است و مؤمنان را به نام اخوت ياد فرموده است، از هم جدا كنند و به اسم ملت ترك ملت كرد، ملت عرب، ملت فارس، از هم جدا بلكه با هم دشمن كنند و اين درست بر خلاف مسير اسلام و مسير قرآن كريم است».([15])... «اينهايي كه به اسم مليت و گروه گرايي و ملي گرايي بين مسلمين تفرقه مي­اندازند لشگرهاي شيطان و كمك كنندگان به قدرت­هاي بزرگ و مخالفين قرآن كريم هستند»([16]).

ايشان در مورد آلت دست قرار گرفتن قرآن توسط قدرتهاي شيطاني و طاغوتي و مهجوريت آن بين مسلمانان در وصيت­نامه سياسي ـ الهي خود ياد آور مي­شوند كه «... وكار به جايي رسيد كه نقش قرآن به دست حكومت­هاي جائر وآخوندهاي خبيث بدتر از طاغوتيان وسيله­اي براي رشد و فساد و توجيه ستمگران و معاندان حق تعالي شد و مع الاسف به دست دشمنان توطئه­گر و دوستان جاهل قرآن، اين كتاب سرنوشت ساز نقشي جز در گورستانها و مجالس مردگان نداشت و ندارد، حال آنكه بايد و سيله جمع مسلمانان و بشريت و كتاب زندگي آنها باشد، وسيله تفرقه و اختلافات گرديد يا به كلي از صحنه خارج شد»([17]).

ج ـ اختلاف آراء و فتاواي علماي مذاهب اسلامي

رهبر كبير انقلاب، در مورد اينكه چرا و چگونه در اسلام مذاهب مختلفي به وجود آمدند و اينكه عقيده و استنباط هر يك مورد احترام است نمي­تواند و موجب اختلاف بين مسلمانان باشد، مي­فرمايند». يك دسته از مسلمانان شيعه هستند و يك دسته از مسلمانان «سنّي»، يك دسته «حنفي» و دسته­اي «حنبلي» و دسته­اي «اخباري» هستند، اصلا طرح اين معنا از اول درست نبود، در يك جامعه­اي كه همه مي­خواهند به اسلام خدمت كنند و براي اسلام باشند، اين مسائل نبايد طرح شود. ما همه برادر هستيم و باهم هستيم، تنها علماي شما يك دسته فتوا به يك چيز دادند و شما تقليد از علماي خود كرديد و شديد «حنفي»، يك دسته فتواي «شافعي» را عمل كردند و يك دسته ديگر فتواي حضرت امام صادق (عليه السلام) را عمل كردند، اينها شدند شيعه، اين به دليل اختلاف نيست، ما نبايد باهم اختلاف و يك تضادي داشته باشيم، ما همه باهم برادريم. برادران شيعه و سني از هر اختلافي احتراز كنند، امروز اختلاف بين ما تنها به نفع آنهايي است كه نه به مذهب شيعه اعتقاد دارند و نه به مذهب «حنفي» و ياساير فرق آنها مي­خواهند نه اين باشد نه آن([18]).

د ـ دسايس دشمنان داخلي انقلاب اسلامي

امام در تمام مراحل انقلاب اسلامي ملت مسلمان ايران را به هوشياري نسبت به هرگونه خطر و تهديدات داخلي و خارجي ترغيب مي­نمودند، در مورد حركات مرموزانه ايادي استكبار جهاني و نيز بازماندگان فاسد رژيم طاغوت كه در صدد ايجاد اختلاف در مناطق سني نشين هستند، چنين هشدار مي­دهند. برادران اهل سنت، برادران اهل تشيع، توجه داشته باشيد، ريشه­هاي فسادي كه شماها را در طول تاريخ تحت فشار ظالمانه و زير چكمه­هاي دژخيمان خودشان خرد كردند، الان از بين شما به حمدالله رفته و مي­­روند، اينها در صددند با اسم هاي مختلف شماها را به جان هم بياندازند و نتيجه بگيرند،... من هشدار مي­دهم به بعضي اشخاص كه در صدد مفسده هستند كه ما آنها را مي­شناسيم، لكن مي­خواهيم كه خودشان به اسلام توجه كنند و به اسلام خيانت نكنند، اگر شماها در داخل به اسم تشيع و تسنن بخواهيد اختلاف ايجاد كنيد، تكليف براي ما پيدا خواهد شد و ممكن است خداي نخواسته آنهايي كه مي­خواهند با مفسده جويي بين برادرها اختلاف بياندازند، ما آنها را مي­شناسيم به برادران اهل سنت و به برادران اهل تشيع و به همه ملت معرفي مي­كنيم([19]).

گفتار سوم:

عوامل و اسباب تحقق وحدت اسلامي از نظر امام خميني(ره)

الف ـ پيروي از دستورات قرآن كريم

براساس فرامين قرآن همواره تاكيد امام بر ضرورت وحدت بود و آن را به عنوان يك وظيفه شرعي مطرح مي­كردند. «قرآن كريم كه به ما دستور داده و به مسلمين دستور وحدت داده براي يكسال و ده سال و صد سال نيست، براي سرتاسر عالم است، در سرتاسر تاريخ و ما محتاج به اين هستيم كه عملاً وحدت را محقق بكنيم([20]).

حضرت امام در مورد دستور صريح قرآن مي­فرمايند: «انما المؤمنون اخوة، اين آيه را همه ملاحظه كنيد، همه اعتصام به حبل الله بكنيد، همه برادر باشيد، برادر باشيد، تا در بهشت هم كه اخوان بر آن سريري كه هستيد در مقابل هم برادر باشيد»([21]).

ب ـ تشكيل حكومت و امت واحده

امام يكي از مهمترين اسباب ايجاد وحدت بين مسلمانان را تشكيل حكومت مي­دانند: «تشكيل حكومت براي حفظ نظام و وحدت مسلمين است، چنانكه حضرت زهرا (س) در خطبه خود مي­فرمايند: امامت براي حفظ نظام و تبديل افتراق مسلمين به اتحاد است»([22]).

امت واحد از نظر امام كه متشكل از همه اقوام نژادها و مليت­ها باشد، هدف اسلام براي مقابله با دشمنان است:«... اسلام آمده تا تمام ملل دنيا را، عرب را، عجم را، ترك را، فارس را، همه راباهم متحد كند و يك امت بزرگ به نام امت اسلام در دنيا برقرار كند، تا كساني كه مي­خواهند سلطه­اي بر اين دولت­هاي اسلامي و مراكز اسلام پيدا بكنند، به واسطه اجتماع بزرگي كه مسلمين از هر طايفه هستند، نتوانند»([23]).

حضرت امام در مورد تشكيل حكومت و ارتباط آن باوحدت در كتاب ولايت فقيه مي­نويسند: «ما براي اينكه وحدت امت اسلامي را تامين كنيم، براي اينكه وطن اسلامي را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولت­هاي دست نشانده آنها خارج كنيم، راهي نداريم جز اينكه تشكيل حكومت بدهيم»([24]).

ج ـ اخوت و برادري

«اخوت و برادري اسلامي يكي از عوامل ايجاد وحدت و همبستگي اسلامي است و موجب خير و بركت در جامعه مي­باشند. خداي تبارك و تعالي را شكر گزاريم كه همه طوائف ملت ايران، برادران شيعه مذهب و برادران اهل سنت دركنار هم با برادري براي پياده كردن احكام اسلام كوشش مي­كنند.

برادران و خواهران من! ما امروز در عصري واقع هستيم كه تمام دنيا، تمام كشورها از اقصي نقاط عالم تا اينجا به منزله يك خانه شده­اند. در سابق چنانچه قضيه­اي در يك شهر واقع مي­شد، براي ديگر شهرها هيچ مطرح نبود، ولي امروز اين طور نيست كه اگر مادر اينجا باهم اختلافي بكنيم، منحصر به شهري و يا كشوري مثل كشور ايران باشد، بلكه انعكاس آن در تمام كشورهاي دنيا هست و بازتابش در همه جاهست. اسلام احكام اخلاقيش هم سياسي است. در قرآن است كه مؤمنين با هم برادر هستند. اين يك حكم اخلاقي، اجتماعي، سياسي است. اگر مؤمنين طوايف مختلفه­اي كه در اسلام هستند و همه مؤمن به خداو پيغمبر اسلام هستند، با هم برادر باشند و همانطور كه برادر بابرادر نظر محبت دارد، همه قشرها با هم نظر محبت داشته باشند علاوه بر اينكه يك اخلاق بزرگ اسلامي است، و نتايج بزرگي دارد، يك حكم اجتماعي بزرگ است و نتايج اجتماعي بزرگي دارد»([25]).

حضرت امام (ره) در ادامه سخنانشان به وحدت واخوتي كه در پرتو انقلاب شكوهمند اسلامي بين برادران شيعه و سني در ايران به وجود آمده است اشاره مي­كنند و اين اخوت را متعلق به همه مؤمنين جهان مي­دانند: «... اين برادري كه اكنون در ايران زياد شده، چه آثار رحمتي دارد و چه انعكاس رحمانيت الهي در اين كشور ايجاد شده است... اين اخوت ايماني كه خداي تبارك و تعالي امر به آن كرده و ميان مؤمنين منعقد ساخته، انحصار به مؤمنين يك كشور ندارد، اين عقد اخوت بين تمام مؤمنين دنياست، تمام ممالك اسلام بايد با هم مثل برادر باشند و اگر چنانچه ممالك اسلامي با هم مثل برادر باشند و نوده­هايي كه در هر كشوري زندگي مي­كنند با توده­هاي كشور ديگر مثل برادر نظر داشته باشند، بر همه قدرت­هاي عالم سلطه خواهند شد([26]).

د ـ تقيه يا پرهيز از اختلاف

از نظر امام خميني تقيه دو حالت دارد: اول تقيه اضطراري كه در مورد بيم از زيان جاني و مالي و آن چه متعلق به اوست، بيم از ضرر به برادران ايماني و نيز بيم از ضرر به حوزه اسلام و ترس در ايجاد اختلاف كلمه مسلمين به كار مي­رود. دوم تقيه به منظور مدارا كردن براي آنچه مطلوب وحدت مسلمين با محبت و دوستي و مدارا با اهل سنت است بدون اينكه ترس و بيم در كار باشد. به هر حال تقيه به معني سازش با ستمكاران و عدم اعلان مبارزه عليه آنها و اختيار سكوت در مقابل آنان نمي­باشد.

در خصوص تقيه به منظور مدارا امام صادق ((عليه السلام)) مي­فرمايند: «از عملي كه باعث ننگ و عار ما مي­شود بپرهيزيد، مايه سرافرازي ماباشيد نه سرافكندگي، در نماز جماعت آنها (برادران اهل سنت) شركت كنيد، بيمارانشان را عيادت نمائيد و در مراسم تشيعشان حضور بهم رسانيد و مبادا آنان در كارهاي نيك بر شما سبقت بگيرند، كه سزاوار است شما بر آنان پيشي بگيريد، به خدا هيچ چيز محبوب تر از تقيه نيست»([27]).

هـ پيروي از سيرة ائمه اطهار عليهم السلام در خصوص انجام مناسك و عبادات با اهل سنت

از زمان رحلت حضرت محمد ( (صلي الله عليه وآله) ) تا زمان خلافت حضرت امير (عليه السلام) و بعد از آن تا زمان غيبت، ائمه و شيعيان بيش از دويست سال تقيه مي­كردند و در اجراي شئون اسلامي مثل امور مختلف حج نظير وقوف و ياروز عيد فطر مطابق بادستور «امير الحاج» همانند ديگر مردم رفتار كرده­اند.

در مورد شركت و حضور در مراسم نمازگزاري اهل تسنن رواياتي از بزرگان دين وائمه معصوم عليهم السلام نقل شده كه از جمله آنها روايت حضرت امام صادق (عليه السلام) بدين مضمون مي­باشد: كسي كه با آنان در صف اول مانند كسي است كه پشت سر رسول الله ( (صلي الله عليه وآله) ) در صف اول نماز بخواند. حضرت امام خميني (ره) شركت در نماز جماعت اهل سنت را بر مامومين توصيه كرده­اند. بعد از ارتحال حضرت امام، حضرت آيه الله خامنه­اي در نظام جمهوري اسلامي ايران با برافراشته نگهداشتن پرچم وحدت بين مسلمانان و تقريب مذاهب اسلامي تداوم بخش راه امام گرديده­اند و در مقاطع مختلف با اعلام مواضع و رهنمودهاي خويش بر تحقق وحدت اسلامي و آگاهي از خطرات و توطئه­هاي استكبار جهاني تاكيد نموده­اند. مقام معظم رهبري دعوت به وحدت و تقريب مذاهب اسلامي را امر جهاني مي­دانند.

بهرة سوم:

اقدامات جمهوري اسلامي ايران براي رسيدن به وحدت اسلامي

جمهوري اسلامي ايران جهت تحقق هر چه بيشتر وحدت و تفاهم ميان مذاهب اسلامي موجود در كشور و نيز نزديكي باديگر ملل مسلمان جهان، برنامه­ها و فعاليت هاي وسيعي را از آغاز تاسيس خود به انجام رسانيده است كه ذكر همه آنها در اين مختصر ميسر نخواهد بود و لذا تنها گوشه­هايي از اهم اين اقدامات ذكر مي­گردد.

گفتار اول:

احترام به حقوق و عقايد فرقه­­ هاي اهل سنت

در زماني كه قانون اساسي جمهوري اسلامي از سوي فقها و حقوقدانان، مورد بررسي و تدوين قرار مي­گرفت، يكي از مسائل بسيار مهمي كه در گذشته بدان توجه نمي­شد، در قانون اساسي گنجانده شد و آن به رسميت شناختن مذاهب چهارگانه اهل تسنن مي­باشد. مذهب رسمي كشور در قانون اساسي شيعه اثني عشري مي­باشد، اما ساير مذاهب اهل تسنن نيز از آزادي راي عقيده و انجام فرايض ديني خود برخوردار شدند. از امور ديگري كه برادران اهل سنت در ايران بعد از پيروزي انقلاب اسلامي از آن بهره مند هستند حق انتخاب نمايندة در مجلس شوراي اسلامي است.

از اقدامات ديگر جمهوري اسلامي، احترام به حقوق و عقايد اهل سنت در مورد اجراي حدود و قوانين شرعي بر طبق عقايد و اصول مذهب آنها مي­باشد كه اين خودگامي بزرگ در ايجاد تفاهم و تقريب مذاهب اسلامي است. از امور ديگري كه مناطق سني نشين ايران بعد از انقلاب اسلامي از آن بهره مند شدند امكان برگزاري آزادانه نماز جمعه به امامت ائمه اهل سنت مي­باشد، همچنين داشتن مساجد مخصوص به خود از ديگر امتيازاتي است كه در پرتو جمهوري اسلامي از آن متنعم گشته­اند.

گفتار دوم:

برگزاري مراسم هقته وحدت

از ابتكارات و مساعي جمهوري اسلامي ايران جهت گستراندن تفكر اتحاد مسلمين، برگزاري مراسم هفته وحدت است و با متصل كردن به تاريخ (12 ربيع الاول و 17 ربيع الاول) به يكديگر و برگزاري مجالس و محافل متعدد جشن جماعت شيعه و سني در آن مراسم شركت مي­كنند. حضرت امام (ره) در اين مورد مي­فرمايند: «اميدوارم كه خداوند تبارك و تعالي به ملت قهرمان ايران سلامت بدهد و هفته وحدت را واقعا هفته وحدت درست كند، نه اينكه فقط ما هفته وحدت مي­گيريم، ما محتاج به وحدت هستيم در ساليان دراز و هميشه»([28]).

اين يكي از بزرگترين اقدامات در راه حفظ وحدت است، همچنانكه در زمان رژيم طاغوت با برگزاري جشن­ها و پايكوبي­ها در روز كشته شدن عمر بن خطاب، به نام عيد خليفه كشان بزرگ ترين ضربه نسبت به وحدت مسلمانان صورت مي­گرفت و زمينه ايجاد تفرقه و اختلافات پايدار به وجود مي­آمد. كه با اتحاد يك روش وحدت بخش و تقريبي بعد از پيروزي انقلاب اسلامي اين عامل تفرقه افكن كنار گذاشته شد.

ايجاد امكانات آموزشي، رفاهي، بهداشتي:

در زمان رژيم طاغوت بسياري از مناطق و استان­هاي كشور در اثر سياست­هاي نادرست واستكباري، در محروميت هاي متعدد آموزشي، رفاهي و بهداشتي بسر مي­بردند كه مناطق سني نشين نيز مشمول اين محروميت­ها بودند. جهاد سازندگي به دنبال فرمان تاريخي حضرت امام (ره) در سال 1358 براي سازندگي و آباداني كشور تاسيس شد و با ايثار و فداكاري جهادگران سخت كوش، كمر همت به محروميت زدايي از جاي جاي اين كشور پهناور بست و با وجود مشكلات فراوان و توطئه­هاي دشمنان و گروهكهاي منحرف ضد انقلاب اسلامي، توانست خدمات و امكانات آموزشي، رفاهي و بهداشتي را حتي به مناطق محروم اهل سنت نيز برساند. ايجاد راه­هاي ارتباطي و ساختن جاده­ها، پلها، بيمارستانها و درمانگاهها، مدارس و بهره برداري از آب آشاميدني، برق و... به سرعت در اين مناطق آغاز گرديد. بطوري كه هم اكنون بسياري از روستاها و شهرهاي اين مناطق از وضعيت نسبتاً مناسبي برخوردار هستند كه قابل مقايسه با نيم قرن حكومت رژيم پهلوي نيست.

گفتار سوم:

مبارزه با تبليغات تفرقه افكن و آرامش زدا

به دنبال تلاش­هاي خالصانه جمهوري اسلامي براي تحقق تفاهم و اخوت اسلامي ميان برادران اهل سنت و شيعه، قدرت­هاي شكست خورده، و مايوس استكباري با استفاه از سابقه اختلافات گذشته وايجاد القائات بي­اساس و تهمت­هاي ناروا كوشيدند، شيعيان و پيروان اهل سنت را در نظر يكديگر خلاف واقع و حقيقت نشان دهند.

آنها كوشيدند كه شيعيان را در نظر اهل سنت، كساني معرفي نمايند كه داراي قرائن غير از قرآن موجود هستند، خدا و پيغمبر شان حضرت علي (عليه السلام) است و حبشان كربلا و نجف؛ ائمه را مي­پرستند و بر خاكشان سجده مي­كنند، تنها سه نوبت نماز مي­خوانند و هر عمل صحيحي هم كه در برابر اهل سنت انجام مي­دهند براي تقيه است([29]).

و از آن طرف اهل سنت را در نظر شيعيان، دشمنان سرسخت اهل بيت معرفي نموده و تهمتها و سنتهاي گوناگون به آنها نسبت مي­دهند.

قدرتهاي سلطه گر غرب با بهره برداري از اين القائات تبليغاتي و نيز با تجهيز گروهك هاي خود فروخته ضد انقلاب با ايجاد ترور و وحشت به خصوص در اوائل انقلاب اسلامي، جوي از نا امني و نا آرامي در مناطق سني نشين كشور ايجاد كرده بودند كه خود مانع بزرگي در ايجاد و ارائه خدمات و امكانات رفاهي، بهداشتي و آموزشي به شمار مي­رفت. البته هر چند مردم پاك سيرت و مسلمان و انقلابي اهل سنت به اين تبليغات دروغين و بي­اساس دشمنان اسلام و انقلاب توجه نكردند، اما بالاخره با تلاش همه جانبه فرزندان انقلابي اين مرز و بوم جلو تحريكات تفرقه افكنانه و ضد وحدت دشمن گرفته شد و امنيت و آرامش كه يكي از وظايف اصلي نظام مقدس جمهوري اسلامي است، در اين مناطق حاكم گشت، حضرت امام خميني (ره) كه يك لحظه نيز از فكر اتحاد و وحدت ميان مسلمين غافل نبودند فرمودند: «آقايان اهل سنت و علماي شيعه مدتهاست كه زحمت مي­كشند تفرقه راكنار بگذارند و كساني كه پيغمبرشان و دين شان يكي است، همراه وبرادر باشند، لكن افرادي كوشش مي­كنند كه تفرقه ايجاد كنند و شما خوب مي­دانيد كه چه كسي از تفرقه سود مي­برد»([30]).

گفتار چهارم:

برگزاري كنفرانس­هاي بين المللي

انقلاب اسلامي ايران همانگونه كه مسلمانان ايران را دعوت به اخوت و برادري و تفاهم اسلامي مي­نمايد، تمام مسلمانان را نيز براي تحقق وحدت اسلامي فرا مي­خواند، در اين راه جمهوري اسلامي اساس كار خود را دعوت از علماء و متفكران سراسر جهان براي بحث و تبادل نظر جهت آگاهي و شناخت بيشتر مذاهب از يكديگر و جلوگيري از هرگونه فعاليت­هاي تفرقه افكنانه و ضد وحدت قرارداد.

جمهوري اسلامي ايران بابرپايي كنفرانسهاي متعدد در سطح جهان توانسته است گام­هاي بزرگي براي گردهمايي و تجمع علماي اسلامي بردارد و با ايجاد بحث­هاي مفيد و سازنده بيشتر حقايق مكتوم و نيز مشتركات و امور مورد تفاهم مذاهب اسلامي را آشكار نمايد و زمنيه­هاي تشكيل امت واحده را به وجود آورد.

حضرت آيه الله خامنه­اي در خصوص برگزاري كنفرانسها و گردهمايي­هاي بزرگ علماء و متفكران اسلامي مي­فرمايند: «مهم ترين مسئوليت اين كنفرانس­ها و امثال آن، شناسايي مباني وحدت و رفع آن موانع مي­باشد». به اعتقاد ما كوچك ترين اين موانع ذهنيت عامه مردم است كه بايد اصلاح شود و اين امر جز بدست علماء، روشنفكران، نويسندگان و كساني كه قدرت هدايت افكار عمومي را دارند، ميّسر نيست([31]).

گفتار پنجم:

تاسيس مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي

مقام معظم رهبري، با توجه به ضرورت استمرار و تقريب انديشه نزديكي و اتحاد بين مسلمانان براساس يك طرح و برنامه مدون و تشكيلات منسجم در سال 1369 باصدور فرماني، مركزي به نام مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي تاسيس فرمودند كه مقر آن در تهران مي باشد.

الف ـ اهداف مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي

اهداف اين مجمع طبق ماده 3 اساسنامه آن عبارتند از:

1 ـ كوشش در راه ايجاد آشنايي و تفاهم بيشتر بين علماء و متفكران و پيشوايان مذهبي جهان اسلامي در زمينه­هاي اعتقادي، فقهي، اجتماعي و سياسي.

2 ـ سعي در ايجاد هماهنگي و تشكيل جبهه واحد براساس اصول مسلّم اسلامي مقابل توطئه­هاي تبليغاتي و تهاجم فرهنگي دشمنان اسلام.

3 ـ اشاعه فكر تقريب بين توده­هاي مسلمان و آگاه كردن آنان با توطئه­هاي تفرقه انگيز دشمنان.

4 ـ كوشش در تحكيم و اشاعه اصل اجتهاد و استنباط در مذاهب اسلامي.

مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي اهداف فوق را به طرق مختلف تحقق مي­بخشد، از جمله:

* شناسايي و تماس با جمعيت­ها و انجمن­ها و شخصيت­هاي گوناگون مسلمان كه مؤيد بين المذاهب هستند.

* به منظور ايجاد زمينه فعاليت­هاي مشترك؛ تاليف و تحقيق و نشر و توزيع كتب و مطبوعات و تحقيقات و بررسي هاي علمي و اجتماعي مناسب در زمينه مسائل مشترك مذاهب اسلامي.

* ايجاد و گسترش فعاليت­هاي حو زوي و دانشگاهي در زمينه فقه و اصول تطبيقي.

* برگزاري مجامع و جلسات ثابت و فوق العاده.

مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي داراي يك شوايعالي مرّكب از علماء و دانشمندان ايران و اقصي نقاط جهان است، علاوه بر آن داراي يك مجمع عمومي است كه اعضاي آن از ميان علماء متفكران و پيشوايان مذاهب اسلامي در جهان كه موافق فكر تقريب مذاهب اسلامي باشند، انتخاب مي­شوند كه حداقل سالي يكبار با حضور اكثريت اعضا تشكيل مي­گردد.

پس از تاسيس مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي و تدوين اساسنامه و خط مشي و اهداف آن، يكي از اولين و مهم ترين اقدامات اين مجمع ارائه و عرضه منشور تقريب است كه شامل نمونه راههاي علمي و عملي تقريب مذاهب اسلامي است و در دسترس جمع كثيري محققان و انديشمندان مذاهب اسلامي در سراسر جهان اسلام قرار گرفت در واقع بدين وسيله از آنها دعوت گرديد تا تحقيقات و نظرات ومطالعات خود را به سوي اين موضوعات مورد نياز و ضروري براي تحقق انديشه تقريب مذاهب اسلامي سوق دهند تا محور و ملاكي باشد براي بحثه­هاي انتقادي يا تكميلي آنها.

رئوس اصلي فعاليت­ها و اقدامات مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي را مي­توان از قبيل امور ذيل نام برد: قرآن و تفسير، روايات و احاديث، رجال و تراجم، كتاب­ها و مؤلفان، كلام و مناظره فقه و اجتهاد، اهل بيت عليهم السلام وسلسله جليل القدر سادات، صحابه و تابعين، سياست و حكومت. همچنين مجمع به تاسيس دانشگاه مذاهب اسلامي ومركز مطالعات فقهي كلامي اقدام نموده است.

ب ـ خط مشي مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي

1 ـ جلب نظر علماي مذاهب اسلامي و ايجاد هماهنگي ميان آنان، مراد از مذاهب اسلامي آن مذاهبي است كه اصول و اركان اسلام را پذيرفته­اند و مي­توان پيروان آن را مسلمان ناميد.

2 ـ مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي موسسه­اي است فرهنگي، علمي، ولي در شرايط لازم و طبق اقتضاي مصلحت امت اسلامي موضع گيري هاي سياسي را هم اتخاذ خواهد نمود.

3 ـ اين مجمع از انجام هرگونه عمل تفرقه آميز ميان مسلمانان، اجتناب مي­نمايد و دولت هايي كه موجب وحدت و ائتلاف امت اسلامي مي­شوند توصيه مي­كند.

4 ـ اين مجمع جهاني و بين المللي است و به يك منطقه يا يك كشور و يا يك نژاد اختصاص ندارد و در خط مشي خود همواره به اين امر مهم متعهد خواهد بود.

5 ـ هدف اين مجمع دعوت پيروان يك مذهب به مذهب ديگر نيست، بلكه هدف ايجاد تفاهم و دست يافتن به زمينه­هاي مشترك است.

6 ـ مجمع جهاني تقريب مذاهب اسلامي كوشش خواهد نمود با كليه مجامع و انجمن هاي اسلامي در سراسر جهان رابطه بر قرار نمايد.

7 ـ مجمع براي رسيدن به اهداف خود، از كليه وسائل تبليغاتي مشروع نظير روزنامه، مجله، فيلم، تشكيل كنفرانس­ها، تهيه برنامه­هاي را ديو و تلويزيون استفاده خواهد كرد.

8 ـ اين مجمع تعهد دارد در حد امكان اختلافات نو ظهور ميان كشورها و گروه­هاي اسلامي را مرتفع ساخته و طرفهاي نزاع را به صلح و آرامش دعوت نمايد.

9 ـ مجمع در حفظ و مبادله ميراث مشترك فرهنگ اسلامي در هر زمان و مذهب كوشا مي­باشد و عقيده دارد، كليه مواريث فرهنگي و علمي مسلمين از آن همه است.

10 ـ اين مجمع بررسي و بحث در مسائل مورد اختلاف مذاهب اسلامي را در جوّي آرام و دور از تعصب براساس دليل و برهان و استنباط سالم تشويق مي­كند و به همين خاطر جلسات مشورتي مركّب از علماء و مذاهب مختلف را تشكيل خواهد داد.

11 ـ مجمع جهاني تقريب مذاب اسلامي، سعي در ايجاد رابطه با محققان مذاهب اسلامي جهت شناختن آراء متخصصين مذاهب آنان خواهد نمود.

12 ـ مجمع خواهد كوشيد تا اختلافات مذهبي را شناسايي كند و در از ميان بردن آنها اقدام نمايد.

نتيجه گيري

انقلاب اسلامي ايران واكنشي از سوي طرفداران احياتفكر ديني براي حل مشكلات جوامع اسلامي و چاره جويي آنها با استفاده از اصول و مقررات ارزشمند اسلام بود. اين واكنش در مقابل استبداد و استكبار كه منافع خود را در نبود اسلام مي­ديدند، به وجود آمد. مبارزين اسلامي براي تحقق بخشيدن به آرمان­هاي اسلام با تاكيد بر هويت اسلامي به اتحاد و نزديكي فرق گوناگون مذهب اسلام مي­انديشيدند و به همين خاطر بود كه نظر مثبت پيروان مذاهب اسلامي نسبت به انقلاب اسلامي جلب شد.

انقلاب اسلامي تنها منحصر به مسلمانان ايران نيست بلكه آرمان­هاي آنها مورد دلخواه و مطلوب ميليون­ها مسلماني است كه در كشورهاي خارج، خواه اسلامي و خواه غير اسلامي زندگي مي­كنند. همينطور مبارزات انقلاب منحصر به داخل كشورها نيست بلكه اعتقاد بر اين است كه روند مبارزات انقلاب منحصر به داخل كشورها نيست بلكه اعتقاد بر اين است كه روند مبارزات ملي بايد در سطح بين المللي انجام پذيرد، چرا كه تحقق بعضي از آرمان هاي اسلامي بعد از تاسيس يك حكومت اسلامي منوط به هماهنگي و نزديكي كشورهاي اسلامي است. انقلاب اسلامي به بيداري هويت اسلامي مسلمانان جهان دامن زد و آنها را نيز به سوي مبارزات اسلامي كشاند.

براي تحقق اهداف بين المللي اسلام، استراتژي وحدت اسلامي به عنوان يكي از پايدار ترين خط مشي­هاي جمهوري اسلامي ايران اتخاذ شده است.

وحدت اسلامي به معني تاكيد و تكيه بر مشتركات بين مذاهب اسلامي با مطرح نكردن نقطه نظرات متضاد مي­باشد. وحدت اسلامي به معني انتخاب يك مذهب به عنوان مذهب تمام مسلمانان نمي­باشد بلكه پيش شرط رسيدن به وحدت اسلامي، وجود اخوت اسلامي به معني احساس برادري بين مسلمانان و كشورهاي اسلامي نسبت به يكديگر است.

جمهوري اسلامي ايران براي رسيدن به وحدت اسلامي در سطح ملي و بين المللي تلاش ­هاي زيادي به انجام رسانده است كه نتايج مثبت آنها به وضوح روشن است در سطح كلان نتيجه اين اقدامات را در گسترش نهضت­هاي اسلامي و مبارزات مسلمانان جهان براي ساختن جامعه­اي براساس اسلام مي­توان مشاهده نمود. اين آثار جز با بهره گيري از امكانات موجود ملي و بين المللي به دست نيامده­اند.

در آينده نيز مسلماً اين استراتژي از طرف جمهوري اسلامي ايران مورد پي گيري قرار خواهد گرفت كه در اين مورد لازم است با توجه به تجارب گذشته آثار مثبت تري ارائه گردد. يكي از مكانيسم هايي كه در تحقق اين استراتژي بسيار مي­تواند مؤثر باشد، سازمان كنفرانس اسلامي است. اين سازمان كارائي خود را در رفع ستم از يكي از ملل مسلمان يعني مسلمانان بوسني و هرزگوين در عصر حاضر، نشان داده است، تنها عامل موثر در پيروزي اين سازمان، وحدت و اتفاق نظر كشورهاي اسلامي در حمايت از مسلمانان بي دفاع بوسني بود و مي­توان گفت كه در صورت تكرار چنين اتفاق نظري در مورد مسائل ديگر، باز اين سازمان در پيش بردن اهداف خود موفق خواهد بود.

براي وحدت و اتفاق نظر كشورهاي اسلامي در قالب سازمان كنفرانس اسلامي لازم است مشكلات موجود بين كشورهاي مسلمان شاسايي و حل شود. همچنين بايد براي رفع مشكلات متوسل و متمسك به اسلام بود. در چنين شرايطي بايد از استعدادها و منابع قوت كشورهاي اسلامي براي تقويت سازمان كنفرانس اسلامي و تبديل آن به يك سازمان بسيار قوي در سطح بين المللي و محوّل كردن وظايف گوناگون اقتصادي، سياسي، فرهنگي و نظامي در آن و استمرار وحدت بين مسلمانان استفاده نمود.

منابع و مآخذ:

الف ـ كتب

1 ـ الگار، حامد، نهضت بيداري در جهان اسلام. ترجمه سيد محمد مهدي جعفري.

2 ـ بي­آزار شيرازي، عبدالكريم، اسلام آئين همبستگي، انتشارات بعثت، تهران 1354.

3 ـ بي­آزار شيرازي، عبدالكريم، همبستگي مذاهب اسلامي، انتشارات اميركبير، 1357.

4 ـ بي­آزار شيرازي، عبدالكريم، رسالت انقلاب اسلامي ايران در توحيد كلمه ، دفتر نشر فرهنگ اسلامي 1370. ­

5 ـ بي­آزار شيرازي، عبدالكريم، مشعل اتحاد، موسسه انجام كتاب 1370.

6 ـ خامنه­اي، محمد، حج از ديدگاه حقوق بين الملل، انتشارات كيهان 1371.

7 ـ خميني، روح الله، صحيفه نور

8 ـ خميني، روح الله، ولايت فقيه

9 ـ خميني، روح الله، كشف الاسرار

10 ـ خدوري، مجيد، تجديد حيات سياسي اسلام، از سيد جمال تا اخوان، ترجمه حميد احمدي.

11 ـ دار التقريب بين المذاهب الاسلامية ويژه­نامه تقريب، سال­هاي (72 ـ 69).

12 ـ شري، محمد جواد، امير المؤمنين اسوه وحدت، ترجمه محمدرضا عطائي، انتشارات بنياد پژوهش­هاي اسلامي، مشهد، 1366.

13 ـ عنايت، حميد، سيري در انديشه سياسي عرب، انتشارات اميركبير.

14 ـ عنايت، حميد، انديشه سياسي اسلام معاصر، ترجمه بهاء الدين خرمشاهي، انتشارات خورازمي 1365.

15 ـ عميد زنجاني، عباسعلي، انقلاب اسلامي و ريشه­هاي آن، موسسه خدمات فرهنگي انقلاب 1367.

16 ـ قوام عبدالعلي، اصول سياست خارجي و سياست بين الملل، انتشارات سمت 1370.

17 ـ كاظمي، علي اصغر، نقش قدرت در جامعه روابط بين الملل، نشر قومس، 1369.

18 ـ مطهري، مرتضي، نهضت­هاي اسلامي در صد سالة اخير، انتشارات صدرا، بي­تا.

19 ـ مصطفوي، سيد جواد، اتحاد و همبستگي در نهج البلاغه، بنياد پژوهش­هاي اسلامي مشهد 1362.

20 ـ موثقي، احمد. استراتژي وحدت از انديشه سياسي اسلام. دفتر تبليغات اسلام قم 1370.

21 ـ الموسوي،...، مباحثي عميق در جهت وحدت امت اسلامي، ترجمه احمد صادقي، انتشارات حاذق، قم 1362.

22 ـ نقوي، پاكباز و محمدي ملايري، نادرشاه، انتشارات بنياد، چاپ سوم 1369.

ب ـ مقالات

23 ـ جنبش هاي اسلامي در قرن معاصر، روزنامه سلام 29/6/71.

24 ـ گسترش جنبش­هاي اسلامي، روزنامه كيهان 9 / 4 / 70.

25ـ گسترش جنبش­هاي اسلامي از شمال افريقا تا كرانه اقيانوس آرام، كيهان 11/4/70.

26 ـ بنياد گرائي و علل خيزش آن در قرن حاضر، ابرار 22/1/72.

27 ـ بازگشت به هويت اسلامي، كيهان 10/2 /70.

28 ـ مجله سياست خارجي، شماره 1، سال 66، دفتر مطالعات سياسي و بين المللي.
 
[1] ـ تقريرات درس آقاي دكتر افتخاري در «درس انديشه­هاي سياسي قرن 20» دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، نيمسال سوم سال تحصيلي 1373 ـ 1372.

[2] ـ «بازگشت به هويت اسلامي» كيهان، شماره 14173 مورخ 10/2/1370.

[3] ـ هراير دكمجيان، جنبش هاي اسلامي در جهان عرب، انتشارات كيهان، ص 14.

[4] ـ عبدالكريم، بي­آزار شيرازي، رسالت انقلاب اسلامي ايران در توحيد كلمه، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 137 ص 30 و 31.

[5] ـ ويژه نامه تقريب 1 ـ 1369 ـ ص 82.

[6] ـ سوره نساء آيه 1.

[7] ـ سوره انبياء آيه 92.

[8] ـ سوره آل عمران آيه 103.

[9] ـ استاد محمد واعظ زاده خراساني، وحدت اسلامي، مجمع جهاني تقريب بين مذاهب اسلامي، سال 1371، ص 2.

[10] ـ صحيفه نور، ج 14، ص 181، مورخ 24 /1/1360.

[11] ـ صحيفه نور، ج 13، ص 81، مورخ 21 / 6 / 1359.

[12] ـ صحيفه نور، ج 13، ص 82.

[13] ـ صحيفه نور، ج 13، ص 102.

[14] ـ صحيفه نور، ج 7، ص 176 ، مورخ 1 / 4 / 58.

[15] ـ امام خميني (ره)، رساله نوين ـ مسائل سياسي و حقوقي، ترجمه و توضيح بي آزار شيرازي 1360 ـ ص 140.

[16] ـ همان.

[17] ـ وصيت نامه سياسي، الهي حضرت امام خميني (ره).

[18] ـ صحيفه نور، ج 12، ص 259، 31/4/59.

[19] ـ رساله نوين ـ مسائل سياسي و حقوقي، پيشين، ص 146.

[20] ـ صحيفه نور، جلد 19، ص 250 ، مورخ 9/9/64.

[21] ـ صحيفه نور، جلد 15، ص 281 مورخ 20/10/60.

[22] ـ ولايت فقيه، ص 42.

[23] ـ رساله نوين ـ مسائل سياسي و حقوقي، امام خميني، ص 139.

[24] ـ ولايت فقيه، ص 41 ـ 42.

[25] ـ بي­آزار شيرازي، حكيمي، مشعل اتحاد، ص 8 ـ 37.

[26] ـ همان.

[27] ـ امام خميني، الرسائل، باب 26، روايت 2.

[28] ـ صحيفه نور، جلد 19، مورخ 9/9/64، ص 250.

[29] ـ بي­آزار شيرازي، مشعل اتحاد، موسسه انجام كتاب، 126، ص 6.

[30] ـ صحيفه نور، جلد 16، مورخ 25 / 5 / 61، ص 248.

[31] ـ ويژه­نامه تقريب ـ دبيرخانه كنفرانس وحدت اسلامي ـ 1369 تهران.

سيد مهدي بزركي فوق ليسانس روابط بين الملل


انتهای پیام/