شتاب مثبت در روابط اسرائیل و اعراب، که از طریق امضای توافق‌نامه ابراهیم در سپتامبر 2020 کلید خورد و در زمان نفتالی بنت و پس از آن یائیر لاپید سرعت گرفت، هم اکنون کاهش یافته است.

به گزارش حوزه بین‌الملل خبرگزاری تقریب، نمرود گورن، عضو ارشد امور اسرائیل در مؤسسه خاورمیانه و رئیس میتویم (Mitvim ) (موسسه اسرائیلی برای سیاست‌های خارجی منطقه‌ای) در مقاله‌ای با موضوع کند شدن روابط اسرائیل و اعراب و افزایش درگیری با فلسطینیان در دوران حاکمیت نتانیاهو آورده است: اسرائیل در حال حاضر با پنج کشور عربی مصر، اردن، امارات، بحرین و مراکش روابط دیپلماتیک رسمی دارد.

مصر اولین کشور عربی بود که در سال 1979 در ازای عقب نشینی اسرائیل از شبه جزیره سینا که در سال 1967 آن را اشغال کرده بود، پیمان صلح با اسرائیل امضا کرد.

اردن نیز در سال 1994، یک سال پس از آن که اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطین یکدیگر را از طریق توافقات اسلو به رسمیت شناختند، این روند را دنبال کرد. پیشرفت به سوی صلح اسرائیل و فلسطین، اسرائیل را قادر ساخت تا با سایر کشورهای عربی روابط برقرار کند، اما این روابط پس از وقوع انتفاضه دوم در سال 2000 قطع شد.

در سال 2020، پس از یک روند تدریجی، توافقنامه ابراهیم امضا شد که باعث شد امارات و بحرین روابط خود را با اسرائیل عادی کنند و سودان نیز نشان داد که در صورت اجازه شرایط داخلی، از این روش پیروی خواهد کرد.

همچنین در سال 2020، مراکش روابط رسمی خود با اسرائیل را که در دهه 1990 آغاز شده بود، دوباره برقرار کرد. در سال 2022، اسرائیل، امارات متحده عربی، بحرین، مراکش، مصر و ایالات متحده نشست نقب را برای پیشبرد همکاری های چندجانبه تأسیس کردند.

اسرائیل برای چندین دهه روابط غیر رسمی و پنهانی با اکثر کشورهای عربی داشت. روابط اسرائیل و اعراب به طور سنتی دارای بعد امنیتی قوی است، اما به طور فزاینده‌ای شامل همکاری‌های غیرنظامی، اقتصادی و سیاسی نیز می‌شود.

در سال 2002، اتحادیه عرب API را تصویب کرد که در ازای صلح با فلسطینیان، به اسرائیل وعده روابط عادی با کل جهان عرب را می‌داد. API پیشرفتی به سوی صلح اسرائیل و فلسطین ایجاد نکرد. در حال حاضر، عربستان سعودی به دنبال به‌روزرسانی API است و احتمالاً آن را به بخشی کلیدی از بسته مشوق‌های صلح تبدیل کرده است.

نتانیاهو بارها لزوم حرکت به سمت جلو با فلسطینی‌ها را به عنوان شرط پیشرفت با کشورهای عربی عنوان کرده است. در حالی که او به دنبال تقویت روابط با کشورهای عربی برای دور زدن مسئله فلسطین است، سایرین در اسرائیل و جامعه بین‌المللی به دنبال اهرم عادی سازی برای پیشبرد صلح اسرائیل و فلسطین هستند.
 
مقدمه
پویایی بین اسرائیل و جهان عرب در چند ماه اول کابینه کنونی اسرائیل کندتر شده است. شتاب مثبت در روابط اسرائیل و اعراب، که از طریق امضای توافق‌نامه ابراهیم در سپتامبر 2020 کلید خورد و در زمان نفتالی بنت و پس از آن یائیر لاپید سرعت گرفت، هم اکنون کاهش یافته است.

کابینه جدید در اواخر دسامبر 2022 روی کار آمد، نتانیاهو پس از تصدی پست نخست‌وزیری، در ابتدا به دنبال ادامه دستاوردهای منطقه‌ای خود بود و رهبران عرب در ابتدا همسو با او رفتار کردند اما با توجه به سیاست‌های خشن و اظهارات شدید کابینه او، این روند به سرعت تغییر کرد و به سرعت هشدارهای اعراب به اسرائیل و محکومیت اقدامات آن به موضوعی تکراری تبدیل شد. به موازات آن، با وجود اینکه همکاری‌های عملی ادامه داشت و تفاهمات قبلی عمدتاً پابرجا بوده است، دیدارهای بین سران دولت‌ها و وزیران اسرائیل و جهان عرب به طور فزاینده‌ای کاهش یافت.

در کابینه فعلی اسرائیل، تنها امکان حصول پیشرفت‌های محدودی در روابط اسرائیل و اعراب امکان پذیر است. اما شرایط برای تغییرات مثبت وجود دارد که شامل به حاشیه راندن افراط‌گرایان اسرائیلی، اجتناب از تشدید آتش با فلسطینی‌ها، کاهش آشفتگی داخلی در اسرائیل، و اطمینان از دخالت مؤثر ایالات متحده و اتحادیه اروپا می‌شود.
 
نتانیاهو با ورود مجدد به دفتر خود به دنبال تداوم منطقه‌ای بود
در مورد مسائل منطقه‌ای، نتانیاهو از همان جایی که در ژوئن 2021 متوقف شد، یعنی زمانی که بنت به عنوان نخست وزیر اسرائیل جایگزین او شد، ادامه داد. پیام‌ها و اهداف نتانیاهو به‌رغم تغییرات ژئوپلیتیک منطقه‌ای و جهانی مانند جنگ در اوکراین، تقریباً مشابه باقی ماندند. مانند قبل، نتانیاهو همچنان خواهان توسعه بیشتر توافقنامه آبراهام، دستیابی به توافقات عادی سازی با کشورهای دیگر، و به حاشیه راندن مسئله فلسطین در هنگام تعامل با منطقه بود.

او کمتر از قبل به ایران به عنوان موضوعی که می‌تواند اسرائیل و کشورهای عربی را به هم نزدیک‌تر کند، اشاره کرد و تلاش کرد از پیشرفت قابل توجهی که بنت و لاپید در روابط منطقه‌ای به دست آورده‌اند، سود ببرد از جمله: توافق مرزی دریایی با لبنان (که نتانیاهو با آن مخالفت کرد) احیای کامل روابط با ترکیه (که نتانیاهو در دوره قبلی خود ترجیح داد آن را دنبال نکند) و تأسیس مجمع نقب با امارات متحده عربی، بحرین، مراکش، مصر و ایالات متحده ( دستاورد مهم سیاست خارجیِ لاپید).

نتانیاهو چند روز پس از پیروزی خود در انتخابات در اول نوامبر 2022 بر تعهد خود به پیشبرد توافقنامه ابراهیم و اشتیاق خود برای گسترش آن به «توافق‌های اضافی و همکاری با همسایگان منطقه‌ای اسرائیل» تاکید کرد.

وی در مصاحبه بعدی با شبکه تلویزیونی سعودی العربیه برای"یک صلح تاریخی واقعاً قابل توجه با عربستان سعودی [... که] منطقه ما را به شکل غیرقابل تصوری تغییر خواهد داد" و "جهش کوانتومی برای دستیابی به موفقیت ایجاد خواهد کرد." حل و فصل مناقشه اعراب و اسرائیل و در نهایت مناقشه فلسطین و اسرائیل ابراز امیدواری کرد.

نتانیاهو هنگام معرفی کابینه جدید خود در اواخر دسامبر 2022، تمایل خود را برای "گسترش چشمگیر دایره صلح" تکرار کرد و به دنبال حمایت ایالات متحده برای عادی سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی بود و به موازات آن به حمله به تشکیلات خودگردان فلسطین ادامه داد.

وی در بیانیه‌های عمومی خود تأکید کرده است که - برخلاف توالی طرح‌شده توسط ابتکار صلح عربی(API ) در سال 2002 - پیشرفت با فلسطینی‌ها را پیش نیاز عادی‌سازی بیشتر با جهان عرب نمی‌داند. وی در پایان ماه ژانویه به CNN گفت: «من به نزدیکی آنها [فلسطینی ها] رفتم. من مستقیماً به کشورهای عربی رفتم و مفهوم جدیدی از صلح را شکل دادم […] وقتی عملاً درگیری اعراب و اسرائیل [به پایان رسید]، فکر می‌کنم به فلسطینی‌ها برمی‌گردیم و به صلحی عملی دست خواهیم یافت».

وزارت امور خارجه اسرائیل(MFA ) که پس از کنار گذاشته شدن توسط نتانیاهو در کابینه‌های بنت و لاپید قدرت گرفته بود، بار دیگر در حاشیه قرار گرفت. نتانیاهو مانند دوران ریاست خود انجام داد، برخی از مسئولیت‌های وزارت خارجه - از جمله مسئولیت‌های مربوط به ایران، توافق آبراهام و دیپلماسی عمومی - را به سایر وزارتخانه‌های این رژیم واگذار کرد که در میان آنها وزارت امور استراتژیک به ریاست ران درمر، سفیر سابق اسرائیل در ایالات متحده و از نزدیکان نتانیاهو قرار دارد.

با توجه به ملاحظات درون حزبی و خواسته‌های متناقض سیاستمداران لیکود، نتانیاهو تصمیم گرفت یک ترتیب دوگانه غیرعادی برای سمت وزیر خارجه داشته باشد به طوری که الی کوهن به مدت یک سال، پس از آن اسرائیل کاتز به مدت دو سال و سپس کوهن دوباره برای سمت وزیر امور خارجه انتخاب شد. کوهن در مصاحبه‌ای در آوریل 2023 اذعان کرد که این فرمول "کمتر از ایده آل" است و افزود: "بهتر است که در اواسط دوره کابینه، نقش‌ها عوض شود و من به زودی در این مورد با اسرائیل [کاتز] صحبت خواهم کرد."
 
رهبران منطقه در ابتدا در امتداد نتانیاهو رفتار می‌کردند
 نتانیاهو در ابتدا تعدادی پیام تبریک از سوی رهبران منطقه دریافت کرد. اینها در دو موج رخ داد: اول، پس از پیروزی او در انتخابات در ابتدای نوامبر، و دوم، پس از تشکیل کابینه در پایان دسامبر. تبریک از طریق نامه‌ها و تماس‌های تلفنی از کشورهایی از جمله امارات، بحرین، اردن، مصر، ترکیه و سودان صورت گرفت. رهبران منطقه امیدهای خود را برای همکاری دوجانبه، آرزوهای ثبات و صلح و دعوت‌ها برای دیدارها و دیدارها ابراز کردند. حتی رهبرانی که نتانیاهو در گذشته روابط سردی با آنها داشت، مانند پادشاه اردن و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به سرعت تعامل کردند و رویکرد مثبت‌تری نسبت به گذشته نشان دادند.
 
«نتانیاهو به صلح معتقد است و ما مشتاقانه منتظر همکاری با او هستیم» این اولین پیام بحرین بود. رهبر امارات متحده عربی، محمد بن زاید تمایل خود را برای تقویت روابط دوجانبه، به ویژه در زمینه های توسعه، و پیشبرد مسیر مشارکت و صلح بین دو کشور به اشتراک گذاشت. اردوغان در ترکیه خطاب به نتانیاهو نوشت که معتقد است «کابینه جدید به همکاری دوجانیه در همه زمینه‌ها ادامه خواهد داد، به گونه‌ای که صلح و ثبات را در منطقه ما به ارمغان بیاورد».

کوهن پس از انتصاب خود به عنوان وزیر امور خارجه اسرائیل، پیام‌های مشابهی از سوی همتایان منطقه‌ای دریافت کرد. وزیر امور خارجه مصر در پیام خود بر لزوم پیشبرد راه حل دو کشور تاکید کرد. امارات متحده عربی و بحرین با دیدار علنی سفرای خود با وزرای آتی راست افراطی فراتر از سایرین رفتند - و بسیاری را در اسرائیل شگفت زده کردند. سفیر امارات، ایتمار بن گویر را به یک پذیرایی دعوت کرد و در آنجا به گرمی و علنا با او دست داد. چند روز بعد، سفیر با «بزالل اسموتریچ» وزیر دارایی رژیم صهیونیستی در دفترش در کنست ملاقات کرد. بحرین نیز از این اقدام پیروی کرده و سفارت این کشور در اسرائیل از بن گویر برای مهمانی سالانه خود دعوت کرد.

استدلال رسمی این بود که همه اعضای کنست دعوت شده بودند، اما در عمل این جلسات به اسموتریچ و بن گویر مشروعیتی داد که دیگران در منطقه و غرب حاضر به اعطای آن نبودند.

در حالی که نتانیاهو با پیام‌های حسن نیت از سراسر منطقه مورد استقبال قرار گرفت، استقبال از او چندان خوشایند نبود. رئیس جمهور مصر عبدالفتاح السیسی در تماس تبریک خود تاکید کرد که نتانیاهو باید "از هرگونه اقدامی که می‌تواند به تنش‌های منطقه‌ای دامن بزند خودداری کند". ملک عبدالله، پادشاه اردن، در مصاحبه با CNN به نتانیاهو هشدار داد که از هیچ "خط قرمز" مربوط به اماکن مقدس قدس عبور نکند. و محمود عباس، رئیس‌تشکیلات خودگردان فلسطین، با بیان این که «راهی جز معامله با نتانیاهو نخواهد داشت»، تأکید کرد که نخست‌وزیر اسرائیل «مردی نیست که به صلح معتقد باشد».
 
الگوهای هشدار و محکومیت اعراب ظهور می‌کند
گریزی از آرایش افراطی دولت جدید اسرائیل، بیانیه‌ها و سیاست‌های آن در مورد مسئله فلسطین، تحریکات اعضای راست افراطی آن، یا حمایتی که آنها از خشونت شهرک نشینان انجام داده‌اند، وجود نداشت.

کمتر از یک هفته پس از ادای سوگند کابینه نتانیاهو، بن گویر - در سمت جدید خود به عنوان وزیر امنیت ملی - از محوطه مسجد الاقصی بازدید کرد. اگرچه این دیدار سفری کوتاه و کم اهمیت بود، اما بلافاصله جرقه محکومیت‌هایی را در سراسر منطقه برانگیخت. این اولین مورد از تحریکات بالقوه با هدف از بین بردن وضعیت موجود در قدس بود که جهان عرب باید به شدت با آن مخالفت کند.

از آن زمان، اشکال مختلف هشدارها و محکومیت‌های اعراب نسبت به اسرائیل، انتقاد از گسترش شهرک‌سازی، خشونت شهرک‌نشینان، تهاجم نیروهای دفاعی اسرائیل(IDF)، اقدامات پلیس در قدس، استفاده از زور در غزه و رفتار بن گویر و اسموتریچ به وجود آمد.

پیام اصلی اعراب این بوده است که در صورت ادامه چنین اقداماتی، تشدید تنش اجتناب ناپذیر خواهد بود و ممکن است روابط با اسرائیل، چه به صورت رسمی و چه بالفعل، کاهش یابد.

رهبران عرب پیام‌های خود را از طریق ارتباط شخصی (تماس سیسی با نتانیاهو و اعزام نماینده امارات)، بیانیه‌های رسانه‌ای (مصاحبه تلویزیونی ملک عبدالله)، اعلامیه‌های نشست‌های مشترک (مانند نشست سران مصر، اردن و فلسطین در قاهره در ژانویه 2023) و تعامل با مقامات آمریکایی و اروپایی (مانند نامه شورای همکاری خلیج فارس به آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده منتقل کردند.

علاوه بر این، چندین وزارت خارجه عربی محکومیت‌های رسمی سیاست‌های اسرائیل و بحث‌های پیشرفته در مورد این موضوع را در شورای امنیت سازمان ملل (با کمک امارات متحده عربی، یکی از اعضای غیردائم فعلی) منتشر کردند.

فراوانی چنین هشدارها و محکومیت‌هایی - از سوی هر دو کشوری که با اسرائیل روابط رسمی دارند و کشورهایی که روابط رسمی ندارند - با گذشت زمان شدیدتر شد و در مارس 2023 با افزایش تنش‌ها در حوالی ماه رمضان به اوج خود رسید. به عنوان مثال، امارات متحده عربی، شش بار در طول 100 روز اول کابینه جدید، از جمله چهار بار تنها در ماه مارس، اسرائیل را محکوم کرد.
 
جلسات بین سران کشورها و وزرا کند می‌شود
نتانیاهو در دوره نخست‌وزیری قبلی خود، برخی از کارهای منطقه‌ای ناتمام داشت. او هنوز یک سفر رسمی به امارات نداشته است. سفرهای برنامه ریزی شده او به آنجا از زمان امضای توافقنامه آبراهام در سال 2020 چندین بار لغو یا به تعویق افتاد. این امر بر همکاری بین دو کشور تأثیر گذاشته است، زیرا نتانیاهو به هیچ وزیر دیگری اجازه نداده قبل از او به امارات سفر کند. بنابراین، هنگامی که نتانیاهو - 10 روز پس از پیروزی در انتخابات - اعلام کرد که به امارات متحده عربی دعوت شده، به نظر می‌رسید که همه چیز شروع خوبی داشته است.

اما پس از بازدید بن‌گویر از محوطه مسجدالاقصی در اوایل ژانویه، امارات متحده عربی به دلیل مسائل فنی، رسما بازدید برنامه ریزی شده را لغو کرد. درمر، وزیر امور استراتژیک، سفری محرمانه به امارات داشت تا راه را برای سفر نتانیاهو هموار کند، اما این تلاش ناموفق بود. در حالی که نتانیاهو منتظر دعوت نامه بود، بنت نخست وزیر سابق در مارس 2023 با MBZ در امارات متحده عربی ملاقات کرد، اقدامی که در اسرائیل به عنوان نشانه‌ای از مخالفت اماراتی‌ها با سیاست‌های نتانیاهو شناخته شد.

تنها دیدار علنی نتانیاهو با یک رئیس دولت عرب از زمان بازگشت به قدرت، با ملک عبدالله پادشاه اردن در امان در ژانویه 2023 بود. این دیدار مهمی بود، زیرا دو رهبر در سال‌های اخیر، روابط پرتنشی داشتند و مستقیماً با هم ارتباط برقرار نکردند. آخرین بار نتانیاهو در سال 2018 برای یک دیدار مخفیانه در امان حضور داشت. این بار این بازدید رسما اعلام شد - البته فقط پس از انجام - اگرچه هیچ عکسی منتشر نشد. این فرصتی برای اردن بود تا نگرانی های خود را در مورد تغییر وضعیت موجود در قدس را بیان کند.

جلسات وزیران اسرائیل و کشورهای عربی که در زمان بنت و لاپید معمول بود، بسیار نادرتر شد. جدای از سفر مخفیانه درمر به امارات، تنها دیدار دوجانبه عمومی، سفر کوهن وزیر امور خارجه به سودان در فوریه 2023 با هدف "امضای توافقنامه در اواخر سال" بود. چند گفتگوی دیگر در سطح وزیران در محیط‌‌های چندجانبه، مانند نشست‌هایی در قاهره بین وزیر انرژی کاتز و همتایان مصری‌اش در جریان کنفرانس انرژی EGYPS23 انجام شد. جلسات در نیویورک بین افیر آکونیس وزیر نوآوری، علم و فناوری، و همتایان اماراتی و مراکشی او در طول کنفرانس آب سازمان ملل؛ و ملاقاتی در مکنس بین نیر برکات وزیر اقتصاد و محمد سادیکی وزیر کشاورزی مراکش در جریان نمایشگاه بین المللی کشاورزی(SIAM.)

امید اسرائیل به اینکه کوهن وزیر امور خارجه بتواند برای شرکت در کنفرانس گردشگری سازمان ملل به عربستان سعودی سفر کند به دلیل مخالفت عربستان محقق نشد. و مهمتر از آن، نشست وزرای برنامه ریزی شده مجمع نقب، که قرار بود در ماه مارس در مراکش برگزار شود، در نهایت به دلیل ترس از شعله ور شدن مسائل امنیتی در ماه رمضان به تعویق افتاد.
 
همکاری عملی و تفاهمات قبلی پایدار است
نهاد امنیتی اسرائیل در ماه مه 2023 به رژیم، در مورد فرسایش توافقنامه ابراهیم هشدار داد. این موضوع در به تعویق افتادن نشست نقب و متعاقبا درخواست کشورهای عربی درگیر برای تغییر نام مجمع به نامی که «کمتر اسرائیلی» باشد، مشهود بود. با این وجود، توافقات و تفاهمات حاصل شده بین اسرائیل و کشورهای عربی تحت در دوران بنت و لاپید، عموماً در اولین ماه های روی کار آمدن نتانیاهو ادامه داشته است.

1. اجرای توافقات قبلی: در مارس 2023، اسرائیل و امارات متحده عربی توافقنامه اتحادیه گمرکی را امضا کردند که به موجب آن توافق تجارت آزاد منعقد شده در سال 2022 به اجرا درآمد و حجم تجارت دوجانبه آنها همچنان رو به افزایش بود. همچنین در ماه مارس، امارات به دنبال یادداشت تفاهم قبلی که در سال 2022 امضا شده بود، گواهینامه رانندگی اسرائیل را رسماً به رسمیت شناخت. در مورد مراکش نیز، تفاهمات قبلی همچنان اجرا می‌شد. اولین نشست کمیته راهبری همکاری دفاعی مشترک مراکش و اسرائیل - به رهبری مقامات ارشد نهادهای امنیتی - در ژانویه 2023 در رباط برگزار شد. صادرات گاز طبیعی اسرائیل به مصر و اردن نیز ادامه یافت.

2. تداوم سازوکارهای کوچک: همکاری اسرائیل و اعراب نیز از طریق سازوکارهای کوچک که قبلا ایجاد شده بود ادامه یافت. این امر بیشتر شامل دیپلمات‌ها و مقامات بود، نه سیاستمداران. گروه I2U2 - که شامل اسرائیل، امارات، هند و ایالات متحده می‌شود در فوریه 2023 در ابوظبی برای بحث در مورد امنیت غذایی بین‌المللی ملاقات کردند.

اسرائیل، مراکش و اتحادیه اروپا اولین گفتگوی خود درباره آب را در چارچوب پروژه‌های همکاری سه جانبه در مارس 2023 برگزار کردند؛ این پروژه توسط یک طرح جدید بودجه اتحادیه اروپا پشتیبانی می‌شود که به تلاش‌های مرتبط با توافقنامه ابراهیم کمک می‌کند. اسرائیل، اردن و امارات - یک هفته پس از انتخابات اسرائیل - یادداشت تفاهمی را برای پیشبرد قرارداد سه جانبه مبادله آب و برق امضا کردند. و اسرائیل، مصر و اتحادیه اروپا در فوریه 2023 در قاهره برای بررسی پیشرفت‌های مربوط به یادداشت تفاهم سه جانبه 2022 خود در مورد صادرات گاز طبیعی به اروپا ملاقات کردند. مجمع گاز مدیترانه شرقی (EMGF) همچنین به تشکیل جلسات آنلاین هیئت اجرایی خود که شامل مقامات اسرائیلی، فلسطینی، مصری و اردنی است، ادامه داد. همچنین در ماه رمضان سفرای اسرائیل و کشورهای عربی در کشورهای مختلف برای ضیافت افطاری مشترک دیدار کردند.

3. تعامل برای جلوگیری از تشدید تنش میان اسرائیل و فلسطین: تعامل اسرائیل و اعراب در دیپلماسی پیشگیرانه نیز ادامه داشت، اما بر خلاف سایر حوزه‌ها، روش‌های جدیدی نیز ایجاد شد. بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی نسبت به تشدید تنش میان اسرائیل و فلسطین در حوالی ماه رمضان و عید پسح محتاط بودند و بسیاری از آنها اقداماتی را پیشاپیش برای افزایش هماهنگی و حمایت از کاهش تنش انجام دادند.

این تلاش‌ها شامل دیدارهای جداگانه مقامات عرب با همتایان اسرائیلی و فلسطینی خود بود که توسط مصر و قطر انجام شد. و همچنین اجلاس امنیتی منطقه‌ای در عقبه و شرم الشیخ که به طور غیرعادی با حضور اسرائیل و تشکیلات خودگردان، در کنار مصر، اردن و ایالات متحده برگزار شد. و زمانی که چرخه جنگ در غزه در ماه مه 2023 رخ داد اسرائیل و جهاد اسلامی فلسطین، مصر به عنوان میانجی اصلی عمل کردند و قطر نیز تلاش کرد تا به کاهش تنش کمک کند.

4. ابتکارات غیررسمی برای ایجاد پل‌ها و ایده‌پردازی: در سطح غیررسمی، ابتکارات جامعه مدنی منطقه‌ای، مانند ابتکاراتی که توسط ROPES، موسسه میتویم، شورای آتلانتیک، شاراکا، مرکز ملی استارت‌آپ، و لیگ ضد افترا رهبری می‌شوند - حتی اگر مثل همیشه با سطح مطلوب اولیه مشارکت اعراب همراه نبود- ادامه یافته است این ابتکارات گفتگوهای سیاست منطقه‌ای را تشکیل داد. ایده‌های تدوین شده برای گروه‌های کاری نشست نقب؛ دانشجویان، فعالان، متخصصان و تجار مرتبط؛ و امکان تبادل دانش و تخصص را فراهم کرد. علاوه بر این، بخش خصوصی به توسعه همکاری‌های تجاری از جمله از طریق سازمان‌های حامی مانند شورای تجاری امارات و اسرائیل ادامه داد.
 
عادی سازی بیشتر در افق دیده نمی‌شود
آرزوی اولیه نتانیاهو برای گسترش توافقنامه آبراهام در زمانی که صرفا حفظ روابط موجود با جهان عرب یک چالش بوده است، واقع‌بینانه نبود. پس از اظهارات مکرر نتانیاهو در مورد عادی سازی احتمالی با عربستان سعودی، وزیر امور خارجه عربستان در ژانویه تاکید کرد که صلح با اسرائیل تنها در صورت تشکیل دولت مستقل فلسطین حاصل می‌شود. بعداً، وال استریت ژورنال مقاله‌ای را منتشر کرد که در آن شرایط دیگر عربستان برای عادی‌سازی، از جمله تضمین‌های امنیتی ایالات متحده و کمک به توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی این کشور توضیح داده شد.

به نظر می‌رسد برخی از تحولات اخیر در ماه مه 2023 به طور غیرمستقیم راه را برای گام هایی در جهت عادی سازی آینده اسرائیل و عربستان هموار می‌کند، از جمله بازدید مقامات آمریکایی از پادشاهی عربستان، که در آن پروژه‌های ارتباطی منطقه‌ای مورد بحث قرار گرفت و تماس‌های بین نتانیاهو و محمد بن سلمان قبل و بعد از نشست 19 مه اتحادیه عرب در جده (در مورد پرواز برای زائران اسرائیلی به مکه) گزارش شد.

شرایط واقعی عربستان هرچه باشد، واضح است که ستاره‌ها هنوز برای عادی سازی اسرائیل و عربستان در کابینه فعلی همسو نشده‌اند. توافق عادی سازی مارس 2023 بین عربستان سعودی و ایران نشان می‌دهد که سعودی‌ها ممکن است در جهت دیگری حرکت کنند. علاوه بر این، عربستان سعودی اخیراً چندین بار سیاست‌های اسرائیل را محکوم کرده و از اصطلاحات منفی استفاده می‌کند که سال ها از آن استفاده نکرده است و به موازات آن، ویزا را برای مهمانان اسرائیلی که در ابتدا برای شرکت در کنفرانس گردشگری سازمان ملل در الولا پذیرفته شده بودند، رد کرد. و برای برجسته کردن جدیت خود در مورد نیاز به دستیابی به راه حل دو دولتی، با اتحادیه اروپا و اتحادیه عرب در مورد بسته محرک‌های بین المللی احتمالی از جمله ابتکار صلح عربی( API )تعامل کرد.

دکتر ابتسام الکتبی، رئیس مرکز سیاست امارات نیز اخیراً نسبت به عادی سازی آینده اسرائیل و اعراب ابراز خوش‌بینی نکرد و در کنفرانس هرتزلیا در ماه مه 2023 گفت که هیچ کشور عربی دیگری به دلیل کابینه فعلی اسرائیل که مایه شرمساری امارات است به توافقات ابراهیم نمی پیوندد.

در این میان، کوهن، وزیر امور خارجه به دنبال پیشرفت در عرصه‌های دیگر بوده است. جدای از سفرش به سودان، رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که کوهن به دنبال پیشبرد عادی سازی روابط با موریتانی، سومالی، نیجر و اندونزی است. اما در غیاب پیشرفت معنی‌دار به سمت عادی‌سازی بیشتر، اسرائیل مجبور شد به انواع دیگری از دستاوردها، مانند باز کردن حریم هوایی عمان به روی ناوهای حامل اسرائیل (همانطور که سعودی‌ها انجام دادند)، تصمیم قطر برای تمدید روادید جام جهانی برای اسرائیلی‌ها تا سال 2023 و شرکت یک دیپلمات اسرائیلی در کنفرانس سازمان ملل در مورد کشورهای کمتر توسعه یافته در قطر رضایت دهد.
 
شرایط تغییر مثبت در روابط اسرائیل و اعراب
تحولات پنج ماهه اول روی کار آمدن کابینه جدید اسرائیل بر روابط اسرائیل و اعراب تاثیر گذاشته است. این روند نزولی احتمالاً - با فراز و نشیب‌هایی در طول مسیر - در طول دوره تصدی این ائتلاف ادامه خواهد داشت. با این وجود، در نیمه دوم ماه مه، برخی نشانه‌ها از افزایش روابط آشکار شد: نشانه‌هایی مبنی بر تشکیل اجلاس وزیران  نشست نقب که قبلاً به تعویق افتاده بود، مکالمات بین نتانیاهو و محمد بن سلمان و همچنین بین کوهن وزیر امور خارجه و همتای بحرینی خود؛ سفر اعلام شده وزیر میری رگو به مراکش؛ و دعوت رسمی امارات از اسحاق هرتزوگ و نتانیاهو برای شرکت در کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد در سال 2023 (بیست و هشتمین کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل(COP28  ) در دبی.