امام حسین (ع) و قیامشان متعلق به جامعه انسانی و تمامی آزادی خواهان جهان، در سطح کل، و در نهایت، همه مسلمانان، در سطح جزء می‌باشند. اگر این نکته ی مهم و کلیدی را مورد توجه قرار دهیم، می‌توانیم همگرایی و وحدت و برادری عدالت طلبان و مسلمانان جهان را افزایش دهیم.

به گزارش حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، همگرایی اسلامی و یا به عبارتی وحدت و برادری اسلامی در زمان حاضر اهمیت بسزایی دارد. اگرچه این موضوع، همواره و از صدر اسلام حائز اهمیت بوده، اما در عصر حاضر، به دلیل حضور قدرت‌های بیگانه در بلاد اسلامی بیش از هر زمان دیگری شایان توجه است. یکی از درخشان‌ترین وقایع تاریخی که بر وحدت میان مسلمانان، از گذشته تا به حال، تآثیرگذار بوده، قیام امام حسین (ع) است. شهادت امام حسین (ع) که برای اصلاح امت پدربزرگ عظیم الشان (ص)، و همچنین به هدف امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده بودند، عامل مهمی در رسیدن همه‌ی مسلمانان به وحدت و همدلی و یادآوری ارزش‌های مشترک بی‌شمارشان محسوب می شود. ایستادگی در برابر ظلم و ظالم، توحید و خدا محوری، حراست از ساحت مقدس قرآن کریم، عمل به سیره‌ی پیامبر (ص)، شجاعت، ایثار، وفاداری، جهاد، و سایر فضایل اخلاقی امام حسین (ع) و یاران با وفایشان از جمله ارزش‌های مشترک میان تمامی مسلمانان می‌باشند. در این مطالعه، با وام گیری از دو نظرگاه دینی-اعتقادی، و همچنین روانشناسی اجتماعی‌، تآثیر عاشورا بر همگرایی اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در نتیجه این بررسی‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که امام حسین (ع) و قیامشان متعلق به جامعه انسانی و تمامی آزادی خواهان جهان، در سطح کل، و در نهایت، همه مسلمانان، در سطح جزء می‌باشند. اگر این نکته ی مهم و کلیدی را مورد توجه قرار دهیم، می‌توانیم همگرایی و وحدت و برادری عدالت طلبان و مسلمانان جهان را افزایش دهیم.                                                                        

واژگان کلیدی: همگرایی اسلامی، وحدت، قیام، عاشورا، امت اسلامی، روانشناسی اجتماع

مقدمه
همگرایی یا وحدت اسلامی یکی از آموزه‌های مهم دین مبین اسلام و برگرفته از کتاب و سنت می‌باشد که به‌عنوان یک ارزش و یکی از اهداف جامعه اسلامی به شمار می‌آید. منظور از همگرایی اسلامی، اتحاد و همسویی امت اسلامی در دفاع از قرآن کریم و پایبندی به اصول ثابت، قاطع و مشترک اسلامی که در زمان پیامبر مورد قبول تمامی مسلمانان بوده، گرامیداشت آن‌ها و همچنین رعایت مصالح امت اسلامی، علی رغم وجود تفاوت‌ها می باشد. عاشورا روز دهم ماه محرم، سالروز قیام امام حسین (ع) و یارانشان و شهادت ایشان در کربلا است. در این روز امام حسین (ع) به همراه عده ی قلیلی از یاران خود در مقابل سپاه حکومت اموی ایستادگی نمودند.

در این مطالعه تلاش بر‌آن است که تاثیرات قیام امام حسین (ع) و یارانشان بر همگرایی اسلامی بررسی شود. چنانچه آگاهانه و با بصیرت به واقعه ی عاشورا نظر بیفکنیم، خواهیم دید که این واقعه ی درخشان و بی‌بدیل، همگرایی اسلامی در میان مسلمانان را احیاء و تقویت نموده، و تاکیدی است بر ارزش‌های مشترک میان مسلمانان، از این رو زداینده شماری از موانع مسیر ایجاد امت واحده اسلامی، و مایه عزت و سرافرازی مسلمانان می‌باشد. امام حسین (ع) درست در زمانی که ظلم و جور فراگیر شده بود و عالمان دوران یا از ترس حاکمان سکوت کرده و یا زبان به تعریف و تمجید از حاکمان گشوده بودند، در راه حق ایستادگی نمود و برای اصلاح امت پیامبر اسلام (ص) و در جهت امر به معروف و نهی از منکر، عالی‌ترین جهاد را انجام داده و به مقام بلند‌مرتبه سید و سالاری شهیدان رسیدند. امت اسلامی می‌بایست دنباله‌رو راه امام حسین (ع) باشند و همگرایی اسلامی را، که نماد عملی توحید است، مهم شمارند و در این راستا گام بردارند.

در این مطالعه، تاثیر عاشورا بر همگرایی اسلامی با توجه به دو دیدگاه دینی- اعتقادی و همچنین روانشناسی- اجتماعی، مورد بررسی قرار می‌گیرد.



تاثیر عاشورا بر همگرایی اسلامی با توجه به دیدگاه دینی- اعتقادی

از منظر دینی- اعتقادی می‌توان وحدت اسلامی را به‌عنوان آموزه‌ای اسلامی که برگرفته از کتاب و سنت بوده و نماد عملی توحید می‌باشد، در نظر گرفت و با بررسی آگاهانه و با بصیرت اصول بنیادی قیام امام حسین(ع) و وقایع عاشورا ارتباط بین این دو مهم را بررسی نمود. از سویی دیگر، روانشناسی اجتماعی از روش‌های علمی بهره می‌برد تا چگونگی تاثیری که افکار، احساسات، و رفتار افراد از حضور حقیقی و یا خیالی سایر انسان‌ها می‌گیرند را درک کرده و توضیح دهد. بنا بر این می‌توان این طور نتیجه گرفت که  نه تنها امت اسلامی، بلکه تمامی جهانیان با دقت به علل و چگونگی قیام عاشورا و وقایع بعد از آن، و با عنایت به ایستادگی شجاعانه امام حسین (ع) در برابر ظالمان و کرامات و فضایل اخلاقی بی‌شمار ایشان، احساس شیفتگی، ارادت و همدلی نمایند. بنابراین، امام حسین (ع) و قیام ایشان را می‌توان الگو و مایه عزت امت اسلامی در سطح جزء، و تمامی انسان‌های آزاده در سطح کل دانست (نعماتی، 1382).

در مطالعات تاریخی می‌توان همگرایی اسلامی بعد از عاشورا را در قیام‌های پس از عاشورا، از جمله قیام‌های توابین و مختار دید. چنین وحدت و انسجامی در انجام توبه توسط توابین، در طول تاریخ اسلام امری منحصربفرد بوده و مثل و مانندی نداشته است. در نتیجه ی قیام‌های مذکور، وحدت و همگرایی میان مسلمانان شیعه و سنی در نفرت از بنی امیه ایجاد شد که زمینه را برای سقوط بنی امیه فراهم آورد. (بابایی، 1390) همچنین، همگرایی اسلامی را می‌توان در کانون‌های اجتماعی عزاداری امام حسین (ع) دید. عزاداری و یاد مصائب عاشورا در میان تمامی دوست داران اهل بیت (ع)، از جمله اهل تشیع و تسنن رواج داشته است. « امام حسین یک شخص نبود، همانگونه که واقعه ی کربلا یک حادثه نبود. امام حسین نماینده کامل الهی در تاریخ بود» (بابایی، 1390) و از این‌رو تا این حد مورد توجه و الگو برداری قرار گرفته است.




هدف قیام امام حسین(ع)
مکتب عاشورا بر مبنای اصولی بنا شده است که تمامی مسلمانان به آن‌ها اعتقاد دارند. اصولی از جمله توحید، اعتقاد به قرآن کریم و آموزه‌های آن، اعتقاد به نبوت و الگو قرار دادن سیره پیامبر اعظم (ص). به فرموده صریح قرآن کریم، همگی مسلمانان باید به ریسمان الهی چنگ زده و پراکنده نشوند (آل عمران/ 103). پیامبر اکرم (ص) نیز همواره طلایه دار صلح و برابری و مبارزه با تبعیض بوده‌اند. بنابراین ما امت اسلامی نیز باید راه پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان (ع) را ادامه داده، و به اشتراکات مسلمانان، که قرآن کریم، پیامبر عظیم الشان، و اهل بیت ایشان (ع) چنگ بزنیم. از ارزش‌های عاشورایی انسانی و مشترک میان تمامی انسان‌ها نیز می‌توان آزادگی، ایستادگی در برابر ستم، عدالت خواهی، تلاش برای اصلاح اجتماعی، وفاداری، را نام برد. از این موارد نیز می‌توان در جهت اشاعه اسلام و معرفی صحیح این دین مبین بهره برداری نمود.

نقطه عطف زندگی امام حسین (ع) زمانی بود که معاویه اعلام کرد که پسرش یزید را خلیفه پس از خود معرفی نموده و بیعت مردم با یزید را گرفته است. عبدالله بن زبیر به معاویه سه پیشنهاد عرضه داشت: خلیفه‌ای پس از خود برنگزیند و انتخاب خلیفه را بر عهده ی مسلمانان بگذارد، فردی را برگزیند که خویشاوندی با ایشان نداشته باشد، و یا این‌که همانند خلیفه دوم خلافت را به شش نفر از کسانی واگذار کند که یزید جزء آن‌ها نباشد. اما معاویه که یزید را شایسته خلافت می‌پنداشت، این پیشنهادها را نپذیرفت. پس از آن که یزید بر مسند خلافت نشست، اعمال ناشایستی انجام داد و در صدد گرفتن بیعت اجباری از امام حسین (ع) و عبدالله بن زبیر برآمد. امام حسین نیز از این بیعت امتناع ورزیده، به مکه رفت و در آنجا مورد استقبال و احترام بزرگان شهر قرار گرفت. در این زمان، مردم کوفه نامه‌های فراوانی به امام حسین (ع)، «به روایتی هجده هزار نامه»، ارسال نموده و از وی درخواست کردند تا به کوفه برود، اما امام حسین (ع)، مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد و هزاران نفر از کوفیان با وی به نیابت از امام حسین (ع) بیعت کردند. از سویی دیگر، یزید که در جریان این امر قرار گرفته بود، امیری کوفه را به عبیدالله بن زیاد واگذار کرد. ابن زیاد نیز، مسلم بن عقیل را به شهادت رسانده و با ارعاب و تطمیع، کوفیان را پراکنده ساخت. این در‌حالی بود که امام حسین یک روز قبل از این واقعه، از مکه به سمت کوفه حرکت نموده و خبری از شهادت پسرعمویش، مسلم نداشت. امام حسین (ع) نهایتا با وجود این‌که علم به شهادت داشت، بخاطر امر به معروف و نهی از منکر، ایستادگی در برابر ظلم و ظالم، و همچنین برای حفظ حرمت خانه خدا و پیشگیری از وقوع جنگ و درگیری در مکه، به مسیر خویش به سمت کوفه ادامه داد و نپذیرفت که زیر بار بیعت اجباری با یزید برود. امام حسین (ع) درباره هدف قیام خود می‌فرماید: « وَ إِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الإِصْلاح فی أمَّةِ جَدِّی، أرِیدُ أَن آمُرَ بالمعروفِ و أنهی عن المنکر» (بحارالانوار 44/349. فتوح ابن اثم 5/21). کاروان امام حسین (ع) و لشکر عبیدالله بن زیاد در کربلا با یکدیگر روبرو شدند. مذاکرات بی‌نتیجه‌ای در میان سران دو لشکر انجام گرفت. سرانجام، در روز دهم محرم، لشکر عمربن سعد جنگ را آغاز کرد. در این جنگ نابرابر، امام حسین و هفتاد و دو تن از یارانشان به شهادت رسیدند که شانزده نفر از آن‌ها از اهل بیت پیامبر (ص) بودند. جنگ نابرابر و هتک حرمت نوه پیامبر (ص) و اهل بیتش، لگدمال کردن پیکرهای شهیدان، و به اسارت گرفتن زنان و کودکان از شمار اعمال بسیار ناشایستی است که قلب هر مسلمانی را به درد آورده و واقعه تاریخی بسیار ناگواری برای تمام امت اسلام است. امام حسین (ع) عالی‌ترین جهاد را انجام داد. وی در مقابل حاکمانی که خود را مسلمان معرفی می‌کردند اما در حق مسلمین ظلم می‌کردند، سکوت نکرد و اجازه نداد مردم در چنان شرایطی به لادینی کشیده شوند. تنها مدت کوتاهی پس از واقعه عاشورا بود که قیام‌هایی به خون خواهی امام حسین (ع) و شهدای کربلا بر پا شد، از جمله قیام مختار که توانست ابن زیاد، شمربن ذی الجوشن، و شمار کثیری از لشکریان و پیروانشان را بکشد. یزید نیز زمانی که هنوز چهار سال نیز از واقعه ی کربلا نگذشته بود، و در حالی که در دوران حکومتش کارهای بسیار نادرستی مرتکب شده و بی‌کفایتی زیادی از خود نشان داده بود، از دنیا رفت. 


تاثیر عاشورا بر همگرایی اسلامی با توجه به دیدگاه روانشناسی
از منظر روانشناسی اجتماعی، که چگونگی تاثیرپذیری افکار، احساسات، و رفتار افراد را در حضور حقیقی و یا فرضی انسان‌های دیگر مطالعه می‌کند، انسان‌ها می‌توانند بر اساس نظریه ادراک اجتماعی و با دقت بر شخصیت امام حسین (ع) و یارانش، تامل بر سخنان و رفتار آن‌ها، اوصاف فضایل ایشان، پیشامد‌های واقع در روز عاشورا و وقایع پس از آن، در جهت درک انگیزه و قصد امام حسین (ع) و علل رفتار‌های ایشان گام بردارند و نیز، بر اساس نظریه شناخت اجتماعی که مفهوم آن شناخت خود و دیگران می‌باشد، انسان‌ها قادر می‌باشند در صدد درک خود و به تبع آن افراد دیگر و حوادث و تعاملات بین دیگران برآیند. به عبارتی دیگر، به موجب شناخت و ادراک اجتماعی، افراد قادر می‌باشند که تا حدی خود را به جای دیگران گذارده و ابعاد مختلف مسائل را درک نمایند. امام حسین (ع) فردی خدا محور بود که در راه رضای خدا از دادن جان و شهادت نیز دریغ نفرمود. هدف امام حسین همواره اصلاح گری جامعه در راه رضای خداوند و انجام دستورات قرآن کریم، و به طور کل، احیای سنت نبوی بود. امام حسین (ع) هنگامی که از قصد یزید آگاه شدند، به دلیل حرمت زیادی که برای خانه ی خدا قائل بودند مکه را به قصد کوفه ترک نمودند تا جنگی در جوار خانه خداصورت نگیرد و بی‌احترامی به خانه کعبه نشود. امام حسین (ع) فرمودند مرگ باعزت بهتر از زندگی با ذلت است (ابن ،شهرآشوب 1412ق، ج ،4 ص7). ایشان مزین به صفات کریمه‌ای ازجمله آزادگی، ایثار، حق‌جویی، عدالت طلبی و وفاداری بودند. اما بالعکس، یزید بن معاویه فردی فاسق و ظالم بود که به دنبال گرفتن بیعت اجباری، موجبات تهدید امام حسین (ع) و سپس شهادت ایشان و یارانشان، هتک حرمت پیکرهای شهیدان، و اسارت زنان و کودکان را فراهم آورد. تمامی انسان‌های پاک سرشت، این جنایات بشری و اعمال غیرانسانی را محکوم کرده، و نسبت به امام حسین (ع) ارادت و علاقه وافر پیدا می‌کنند.


نتیجه گیری
در پایان، می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که امام حسین (ع) و قیامشان متعلق به جامعه انسانی و تمامی آزادی خواهان جهان، در سطح کل، و در نهایت، همه مسلمانان، در سطح جزء می‌باشند. اگر این نکته مهم و کلیدی را مورد توجه قرار دهیم، می‌توانیم همگرایی، وحدت و برادری عدالت طلبان و مسلمانان جهان را افزایش دهیم. تمامی انسان‌ها، فارغ از هر مذهبی، با فطرت پاک الهی و انسانی خود، قادر به درک جایگاه والا و مقدس امام حسین (ع) هستند. آن‌ها با بهره‌گیری از ادراک و شناخت اجتماعی، مسائل را تجزیه و تحلیل و سپس نتیجه گیری می‌کنند. پس می‌توان با بهره گیری از این شخصیت برجسته ی اسلامی که پیامبر اکرم (ص) در موردشان فرمود: « حُسَیْنٌ مِنِّی وَ أَنَا مِنْ حُسَیْنٍ أَحَبَّ اللَّهُ مَنْ أَحَبَّ حُسَیْناً» (ابن ماجه، 1/97) و با تاکید بر اصول و عقاید مشترک مسلمانان در عزاداری‌ها و شعار‌های عاشورایی، اسلام راستین را به همه‌ جهانیان به طور صحیح شناساند و زمینه را برای همگرایی روزافزون اسلامی فراهم آورد.



منابع 
قرآن کریم
ابن ماجه، 97/1 
ابن، شهرآشوب 1412ق، ج ،4 ص775
بحارالانوار 44/349. فتوح ابن اعثم 5/21
بابایی، حبیب الله، 1390، بررسی تاریخی انسجام و هویت اسلامی بعد از عاشورا فصلنامه تاریخ اسلام شماره مسلسل 47، 12 (3)، 
سید محمد علی موسوی، 1402، عزاداری امام حسین (ع) گسستگی یا همبستگی اجتماعی و ملی، ،سایت افق اندیشه
قربانعلی، هادی، 1390 تاثیرات عاشورا در وحدت مسلمانان، نشریه اندیشه تقریب، 27(8)
نهضت امام حسین (ع) و انسجام اسلامی، مجله طلوع نور، زمستان 1386، شماره 24
نعماتی، عبدالعزیز، 1382روایتی از انقلاب عاشورا و شهادت حضرت حسین (رض)، نشریه ندای اسلام، شماره 12-13