گروه مقاومت "تنا" کمتر از یک ماه دیگر به انتخابات همزمان ریاست جمهوری و مجلس در ترکیه باقیمانده و در این شرایط از یک طرف قیمت لیر در حال کاهش است و از طرف دیگر ترک‌ها هنوز هم در تجاوز به خاک سوریه در عملیات عفرین در حال جنگ با کردها هستند.
اکنون با گذاشت 17 سال از بدست گرفتن قدرت سیاسی ترکیه توسط حزب عدالت و توسعه و در آستانه انتخابات این کشور زمان مناسبی است تا در گفت و گو با محمدعلی دستمالی کارشناس مسائل ترکیه نگاهی به تحولات این کشور داشته باشیم. در ادامه متن گفت و گوی تفصیلی خبرنگار "تنا" با این کارشناس مسائل ترکیه ارائه می‌شود.

بازگشت ترکیه به زمان حزب جمهوری خلق
"تنا": در آستانه انتخابات ترکیه فضای سیاسی این کشور بعد از حکومت 17 ساله حزب عدالت و توسعه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دستمالی: تصور من این است که حزب عدالت و توسعه در 17 سال اخیر به عنوان پدیده‌ای در تاریخ معاصر سیاسی ترکیه خوش درخشیده، به شکل توانمندی عمل کرده و همیشه رو به رشد بوده است. حزب عدالت و توسعه از این نظر که با منش اسلامگرایانه به میدان آمد، کار بسیار دشواری را در ترکیه لائیکی در پیش داشت که برای دهه‌های متمادی در دست کمالیست‌ها و تا حدودی در دست چپ‌گرایان بوده است اما این واقعیت را نباید فراموش کنیم که حزب عدالت و توسعه به همان اندازه که در حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و توسعه موفق و کارآمد عمل کرده اما از منظر فکری و سیاسی، اکنون دارد به شکلی عمل می‌کند که انگار دارد همان رفتار حزب جمهوری خلق (CHP) دوران اقتدار تک حزبی را تکرار می‌کند.

آهسته، آهسته دموکراسی در ترکیه لاغر می‌شود
وقتی جمهوری ترکیه در 1923 توسط آتاترک تاسیس می‌شود تا 1950 نظام سیاسی آنها تک حزبی است و حزب جمهوری خلق یا ج.ه.پ در ترکیه همه کاره است و همه را به حاشیه می‌راند، اکنون هم در ترکیه همین ماجرا در حال تکرار شدن است. روزگاری اسلامگرایان و جریانات دین محور در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به حاشیه رانده شده‌ بودند و اکنون این چپ‌ها و کمالیست‌ها هستند که در ترکیه به حاشیه رانده می‌شوند و از این منظر می‌توان به وضعیت دموکراسی در ترکیه انتقاد کرد چرا که آهسته و آهسته دموکراسی در ترکیه لاغرتر می‌شود.

گاهی اردوغان در منطقه، حدوحدود قدرت خود را از یاد می‌برد
"تنا": به سیاست منطق‌ه­ای ترکیه بپردازیم، ترکیه در عراق و سوریه به دنبال چیست؟ آیا در این پرونده­‌ها نقشی را ایفا می­‌کند که از سوی قدرت­‌های دیگر از آنها خواسته شده است؟
دستمالی: من معتقدم که مداخله­ ترکیه در سوریه و بعضا در عراق، تلاش برای پیش بردن بازی خودش است. بازی خاصی که در هماهنگی با بازی قدرت­‌های دیگر است. به این معنی که ترکیه به دنبال آن است تا نفوذ خود را در منطقه، تعمیق بدهد و در این مسیر، دست به اقداماتی می­زند که گاهی به شکل جدی، توجه همه را به سوی خود جلب می­کند. چرا؟ چون ترکیه و سران این کشور، گاهی از یاد می­برند که سطح بازی آنها، در حد یک قدرت منطقه­‌ای است و نه نه یک قدرت جهانی. یک وقت­‌هایی اردوغان، حد و حدود این قدرت را از یاد می­برد و این مساله، دردسرساز می­‌شود. قرار نیست ترکیه در سوریه یا در هر پرونده­ی دیگر، جایگاه و دستاوردی فراتر از حد خود به دست آورد. ما در سوریه می­بینیم که تیم اردوغان، غیر از دولت مرکزی سوریه، با همه کار می­‌کند. با آمریکا، روسیه، اروپا، ایران و همزمان با این­ها، مخالفین سوری را نیز به شکل جدی مورد حمایت قرار می­‌دهد و همچنان حامی ایده­ ضرورت تغییر رژیم سیاسی در دمشق است. به همین خاطر در شرایط درهم ریخته و بلبشو مانند منطقه، در موضوع عفرین، کسی در برابر ترکیه نایستاد و اعتراض جدی صورت نگرفت. اما در عراق تا این اندازه نتوانسته با قدرت وارد شود. واقعیت این است که ترکیه همزمان به عراق و سوریه به عنوان دو بازار بزرگ می­‌نگرد و در کنار آن به شکل جدی به دنبال نفوذ سیاسی و اجتماعی و قومی نیز هست.

ترکیه و ایران رقبای نزدیک
"تنا": در دوران کنونی و در شرایطی که آمریکا از برجام خارج شده، آیا می­توان ترکیه را همچون شریکی قابل اعتماد توصیف کرد؟
دستمالی: من ترجیح می­‌دهم از اصطلاح و مفهوم رقیب استفاده کنم. ما و ترکیه در یک بستر دور و دراز و عریض تاریخی، سیاسی، قومی و فرهنگی، رقیب هم بوده­‌ایم و خواهیم بود. همان شبی که ترامپ رسما خروج از برجام را اعلام کرد، نیهاد زیبکچی وزیر اقتصاد ترکیه در گفتگوی زنده­ سی.ان.ان ترک اعلام کرد که ترکیه در هر شرایطی به همکاری اقتصادی با ایران ادامه می­‌دهد. در دوران تحریم، ترکیه در بسیاری از مسائل برای ما راه تنفس بود و البته سود و رونق فراوانی هم نصیب ترکیه شد. در دوران کنونی هم چنین وضعیتی وجود دارد و من تصور می­‌کنم این روند به نفع هر دو سوی این رابطه است. فکر می­کنم ایران از هر نظر برای ترکیه کشور مهم و قدرتمندی است و همکاری با تهران به سود آنکارا است اما در عین حال، ترکیه نیز به عنوان دروازه­ غرب، می­‌تواند برای ایران، مفید و سودمند باشد و نباید از این موضوع ناراحت باشیم که در این مسیر، ترکیه نفعی ببرد.

اردوغان شورش را در آورده است
"تنا": انتقاد عمده­‌ مخالفان اردوغان در مورد انتخابات ترکیه چیست؟
دستمالی: واقعیت این است که انتخابات دارد در جوّ اضطراری امنیتی برگزار می‌شود. بعد از کودتای نافرجامی که در ترکیه توسط شاگردان گولن به راه انداخته شد و منجر به تغییر رژیم سیاسی در ترکیه نشد، اردوغان گولن و شاگردانش را محکوم کرد و هزاران نفر را راهی زندان‌ها کرد و همچنین جرایم بسیار سنگینی را برای آنها در نظر گرفتند. شاید در هر کشور دیگری هم بود به همین نحو در برابر یک تهدید امنیتی و کودتای برنامه‌ریزی شده عمل می‌کرد اما به شکل عوامانه می‌توان گفت که اردوغان دیگر شورش را در آورده است و استمرار وضعیت امنیتی دیگر خیلی طولانی شده است، اکنون امنیت در ترکیه برقرار شده و وضعیت ثبات سیاسی وجود دارد، مشکلات امنیتی خاصی وجود ندارد، لایه‌های نفوذی جریانات نفوذی در دستگاه­های قضا، ژاندارمری، میت، بانک‌ها، وزارتخانه‌ها و نظام آموزشی همگی برچیده، اخراج و زندانی شده‌اند و لذا تمدید مداوم این شرایط اضطراری به نظر می‌رسد یک اقدام ضددموکراتیک است و همین مساله برجریان انتخابات هم سایه انداخته است. دیدید که اتحادیه اروپا هم از این مساله ابراز نگرانی کرد، این مسال به این دلیل بد است که در شرایط فوق‌العاده امنیتی دست دولت‌ها و مقامات قضایی، سیاسی و امنیتی استان‌ها برای سرکوب مخالفین، تفتیش عقاید، تفتیش منازل و خودروها و برای اینکه آدم‌ها را تحت فشار قرار دهند به تمام معنی کلمه باز است و می‌توانند هر اقدامی را انجام دهند. من فکر می‌کنم اگر اردوغان، پیش از انتخابات این شرایط اضطراری را لغو می‌کردد و شرایط عادی در کشور حکمفرما می‌شد به نفع همه جریانات بود. ولی شرایط نشان می‌دهد که دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه در حال بهره‌گیری از این وضعیت است و مخالفین اردوغان و آک‌پارتی، برای رقابت با حزب حاکم، از شرایط همسان و مساوی برخوردار نیستند.

فعلا جایگزینی جدی برای حزب حاکم ترکیه وجود ندارد
"تنا": پیش­‌بینی شما از نتیجه انتخابات پیش­رو چیست؟
دستمالی: انتخابات پیش­رو در ترکیه، صرفا یک مسابقه و رقابت سیاسی و حزبی نیست و اتفاقا بُعد اجتماعی و پیامدهای دوقطبی شدن جامعه­ ترکیه را برجسته­‌تر و مهم­تر تلقی می­‌کنم. شواهد نشان می­دهد که طیف اسلام‌گرا، محافظه­‌کار و ملی­‌گرا، همچنان حامی اردوغان و پشتیبان حزب عدالت و توسعه است و ائتلاف این حزب با جریان راست افراطی حزب حرکت ملی (MHP) به رهبری دولت باغچلی، مسیر پیروزی یاران اردوغان را هموارتر کرده و چنین به نظر می­‌رسد که فعلا جایگزینی جدی برای حزب حاکم وجود ندارد.
حزب جمهوری خلق که مهم­ترین جریان مخالف اردوغان و سوسیال دموکرات است، محرم اینجه را به میدان آورده تا اردوغان را شکست دهد اما هیچ دلیلی برای افزایش آرای این حزب وجود ندارد و تصور می­کنم نهایتا بین 21 تا 23 درصد از مردم به نامزد این حزب رای خواهند داد. حزب نیک (IYI) به رهبری خانم مرال آکشَنَر، یک حزب جدیدالتاسیس است و بعید می­دانم نماینده­ی این حزب، بیش از 3 درصد رای بیاورد و آقای کارامُلّااوغلو رهبر حزب اسلامی سعات (SP) نهایتا بین 1 تا 2 و  دوغو پرینچک رهبر حزب کمونیستی وطن، کمتر از 1 درصد رای خواهند گرفت. اما وضعیت صلاح الدین دمیرتاش رهبر حزب دموکراتیک خلق‌­ها (HDP) متفاوتی است او همچنان زندانی است و امکان تبلیغ و سخنرانی ندارد. تصور می­‌کنم او همان رای 10 درصدی قبلی خود را به دست می­‌آورد اما حزب او در لبه­ پرتگاه است و بعید نیست آرای این حزب به کمترا از 10 درصد برسد و اگر چنین شود، بر اساس قوانین ترکیه، این حزب اقماری پ.ک.ک در مجلس بعدی حتی یک کرسی هم نخواهد داشت.

تغییرات مهمی در کابینه بعدی اردوغان در راه هست
"تنا": اگر اردوغان کابینه­ی بعدی را تشکیل دهد، آیا شاهد تغییرات گسترده در انتخاب وزرا خواهیم بود؟
دستمالی: بله، تصور می­کنم تغییرات مهمی در راه است. پست نخست وزیری حذف می­شود و احتمالا بن علی یلدرم مهم­ترین معاون اردوغان خواهد بود و در پست­هایی نظیر وزارت امور خارجه، اقتصاد، کشور، فرهنگ و دادگستری، احتمال به کارگیری وزرای جدید، بالاست.

ارزش لیره ترکیه در برابر دلار تا حد قابل مشاهده‌ای کاهش پیدا کرده
"تنا": موضوع بحران ارزی که در مورد ترکیه مطرح شده چه مقدار جدی است و اوضاع اقتصادی را در این کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دستمالی: اساسا یکی از کارت­های برنده‌ اردوغان همین موضوع اقتصاد است. وضعیت اقتصادی در ترکیه خوب است و علی‌رغم بی‌ثباتی و رکود اقتصادی که در بازارهای جهانی و منطقه وجود دارد و فشارهایی که برکشورهای مختلف و اقتصادهای کوچک ناشی از سیاست‌های بانک مرکزی آمریکا اعمال شده، اوضاع اقتصادی ترکیه هنوز هم خوب است. میزان بیکاری براساس اعلام مسئولان ترک بین 9 تا 10 درصد است و تورم هم هیچگاه بالاتر از 15 درصد نرفته است. اما در مورد وضعیت ارز باید به این نکته توجه داشت که لیر ترکیه ارزش خودش را نسبت به دلار آمریکا تا حد قابل مشاهده ای از دست داده است. پارسال وقتی که دلار آمریکا در ترکیه به قیمت 3.5 لیر رسید همه نگران شدند که چه اتفاقی دارد می‌افتد اما اکنون می‌بینیم که حتی از 4.7 گذشته و به 5 لیر نزدیک می شود. یعنی در عرض یکسال چیزی حدود 1.2 اضافه شده است؛ دو دسته از عوامل مختلف در این قضیه دخیل هستند عامل اول که دولت ترکیه هم بارها به آن اشاره کرده سیاست‌های خاص بانک مرکزی آمریکاست که صرفا در مورد ترکیه نیست و در اقتصادهای دیگر هم شاهد هستیم که دلار به شکل مداوم رشد کرده و ارزش پول ملی خیلی از کشورها در مقابل دلار کمتر شده است و این سیاست بانک مرکزی آمریکا بر ما هم تاثیر گذاشت هرچند مکانیسم تاثیر دلار آمریکا بر بازار ما خیلی با مکانیسم ترکیه متفاوت است.

سخنرانی تند، روش اردوغان برای حل مشکلات اقتصادی
در بعد داخلی اقتصاد ترکیه یک مشکل جدی وجود دارد و آن هم این است که آقای اردوغان خیلی از وقت‌ها تلاش می‌کند معادلات اقتصادی و سیاست‌های پولی و مالی را با سخنرانی‌های تند و اعمال فشار شخصی خودش جمع و جور کند. مثلا در چند سال اخیر اردوغان بارها به مدیران عامل بانک‌های خصوصی تاخته که شما دارای یک لابی بزرگ افزایش نرخ سود هستند و سودهای بانکی باید پائین باشد و با اعمال فشار و زورگویی علیه بانک‌ها سود بانکی را در حد پائینی نگه داشته که این به نفع مردم ترکیه شد. از این نظر که مردم ترکیه راضی بودند که پول ارزان دست آنها را می‌گیرد اما در دراز مدت این به نفع اقتصاد ترکیه نیست. چرا که عامل آزادی عمل را از بازار ترکیه را می‌گیرد و نقش دولت را پررنگ می‌کند. ترک‌ها از یادآوری دوران سقوط اقتصادی خود هراس دارند که تعداد صفرهایشان آنقدر زیاد شده بود که واحد پول ملی ترکیه هیچ ارزشی نداشت و حالا می‌خواهند جلوی تداعی شدن این خاطره را بگیرند اما با شل کن و سفت کن و سخنرانی‌های تند و آتشین نمی‌توان اقتصاد را مدیریت کرد و اردوغان در این بحث سود بانکی و دلار، بیش از این که از مشاورین اقتصادی توانمند خودش کمک بگیرد بیشتر ترجیح می‌دهد با اعمال فشار وارد شود و به منظور راضی نگه داشتن رای دهندگان، سود بانکی را پائین نگه می‌دارد و این باعث می‌شود که بازار ترکیه و سیاست‌های پولی آنها دچار تلاطم شود.

برخلاف نظر اردوغان دست‌های پشت پرده در موضوع کاهش ارزش لیر وجود ندارد
وضعیت دلار الان در ترکیه در شرایطی نیست که بتوانیم کلمه بحران را برای توصیف آن به کار ببریم. بلکه شرایط سختی است که به نفع واردکنندگان و صادرکنندگان نیست و فقط عده‌ای قلیلی از ان سود می‌برند اما آن چیزی که آقای اردوغان می‌گوید و مداوما این و آن را متهم می‌کند که گویی دست‌هایی در کار هستند و جریاناتی در پشت پرده دارند کار می‌‎کنند، وجود ندارد. اقتصاد موجود زنده‌ای است که کار خودش را انجام می‌دهد حال اینکه اردوغان بگوید 50 نفر از سرمایه‌داران بزرگ در تالاری برای زمین زدن اردوغان دست به یکی کرده‌اند که دلار را تا 6 یا 7 لیر بالا ببریم واقعیت نیست و تصور بنده این است که اردوغان خودش هم می‌داند که چنین چیزی در میان نیست اما دارد به شکل سیاسی با موضوع برخورد می‌کند تا در انتخابات از آن سود ببرد.

توریسم یکی از عوامل پیشرفت ترکیه
"تنا": با سیاست های اقتصادی اردوغان و نگرش او به سود بانک‌ها و همچنین موضوع دلار، اقتصاد ترکیه به کدام سمت خواهد رفت؟
دستمالی: مساله­ گران شدن نرخ دلار، یک بُعد از اقتصاد ترکیه است و اقتصاد این کشور ابعاد دیگری هم دارد که یکی از آنها افزایش درآمدهای ترکیه، بالارفتن میزان واردات، صادرات خدمات فنی مهندسی، رشد نسبی بخش تولید و صنعت و رشد بالای توریسم است. درآمد سالیانه ترکیه در بخش توریسم در حال رسیدن به 28 میلیارد دلار است که پول خیلی خوبی است و در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه و در مقایسه با لیست 10 کشور درآمد توریسم جهان، در جایگاه خوبی ایستاده و مداوما در حال رشد است. توریسم ترکیه در حوزه عربی، اروپایی، آسیای میانه، روسیه و ایران در حال رشد است و سال به سال به تعداد مسافران ترکیه افزوده می‌شود و هتل سازی از رونق بالایی برخوردار است. همچنین قبل از انتخابات هم بزرگترین فرودگاه جهان در استانبول افتتاح می‌شود که البته افتتاح آن در این زمان، کاملا مقصد انتخاباتی و حزبی دارد. در مجموع وقتی به بازار تولید کالا در ترکیه نگاه می‌کنیم و به کشاورزی و صادرات و واردات آنها نگاه می‌کنیم می‌بینیم که ترکیه از نظر اقتصادی در حال رشد است و آنها براساس اهداف سند 2023 میلادی که مقارن به یکصدمین سالگرد جمهوری ترکیه است می‌خواهند تبدیل به یکی از 10 اقتصاد بزرگ جهان بشوند و شرایط کنونی هم نشان می‌دهد که مانع و بحران جدی برای نرسیدن به این هدف وجود ندارد.