در كنفرانس امسال، نوع بیانیه‌ها، مواضع و تبلیغاتی كه در وسایل ارتباط جمعی خواهیم داشت، به گونه‌ای خواهد بود كه بتوانیم فرمایشات رهبر معظم انقلاب را در نمازجمعه اخیر، برای دنیای اسلام به خوبی تشریح كنیم.

اشاره: حجت‌الاسلام والمسلمین سید جلال‌الدین میرآقایی، دبیر شورای عالی و مشاور دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی است. او پیش از این نیز، در جایگاه معاون بین‌الملل این مجمع فعال بوده و از جمله كسانی است كه از همان اولین ایام آغاز به كار مجمع تقریب مذاهب، با این مجموعه و این اندیشه همراه بوده است. بر این مبنا، خبرنگار تقریب در گفت‌وگو با وی، از كنفرانس‌های گذشته، كنفرانس امسال و شرایط برگزاری آن و همچنین چالش‌های پیش روی مجمع تقریب مذاهب اسلامی سؤال كرده است. متن پاسخ‌های وی به شرح زیر است: 

س: كنفرانس امسال، در شرایطی برگزار می‌شود كه جهان اسلام در آستانه تحولاتی جدی قرار دارد و موج اعتراضات در كشورهای آفریقایی و عربی رو به فزونی است. برگزاری كنفرانس وحدت در این شرایط چه آثاری می‌تواند در پی داشته باشد؟
من معتقدم كه ابتدا باید پرسید كه تحولات اخیر كشورهای اسلامی چه تأثیراتی بر كنفرانس امسال وحدت اسلامی می‌گذارد. كنفرانس وحدت به عنوان مهمترین گردهمایی سالانه جهان اسلام است و این كنفرانس نمی‌تواند نسبت به حوادث بسیار مهمی كه در شمال آفریقا و بخش‌های دیگر دنیای اسلام رخ داده، بی‌تفاوت باشد. بدون شك، در سرلوحه سخنرانی‌ها و بیانیه‌ها، مسئله مهم مصر و تونس و این خیزش عظیم كه نتیجه بیداری اسلامی و بازتاب عملی انقلاب مقدس اسلامی ایران است، قرار خواهد داشت. البته باید گفت كه این تأثیر متقابل است هم اوضاع فعلی بر تحولات كنفرانس ما اثر دارد و هم كنفرانس ما بر اوضاع جهان اسلام اثر خواهد داشت. 

یقینا در كنفرانس امسال، نوع بیانیه‌ها، مواضع و تبلیغاتی كه در وسایل ارتباط جمعی خواهیم داشت، به گونه‌ای خواهد بود كه بتوانیم فرمایشات رهبر معظم انقلاب را در نمازجمعه اخیر، برای دنیای اسلام به خوبی تشریح كنیم. 

از طرفی، همزمانی تكاپوهای برگزاری كنفرانس با ایام دهه فجر نیز بر كنفرانس امسال اثر خواهد داشت. 

س: شما عنوان داشتید كه این خیزش‌ها، متأثر از انقلاب اسلامی ماست. در حالی كه انقلاب ما ۳۰ سال پیش اتفاق افتاده است. دلایل این گفته چیست؟
ببینید، اصولا دنیای اسلام در یكی دو قرن گذشته، قرون سكوت خود را گذرانده است. سرنوشت كشورهای اسلامی در خارج از مرزها و در ماورای بحار تعیین می‌شده، ملت‌ها منفعل بوده‌اند و حكام را استعمارگران می‌آوردند و می‌بردند. 

انقلاب عظیم اسلامی ما یك نمونه بارز و بزرگ است از تصمیم یك ملت برای تعیین سرنوشت خود و خیزش اسلامی. 

مشخصا در میان خیزش‌های اخیر در كشورهای اسلامی به سراغ مصر می‌روم. من به عنوان كسی كه فرهنگ ملت مصر را دیده‌ام، باید بگویم كه مردم مصر بسیار قضا و قدری هستند، بر این اساس حركت و قیام آنها نشان می‌دهد كه امروز دیگر از فرهنگ منفعل فاصله گرفته و ایمان آورده‌اند كه خود می‌توانند سرنوشت خود را تعیین كنند. 

وقتی كه می‌گوییم این خیزش‌ها متأثر از انقلاب اسلامی است، به معنای دخالت ما در امور كشوری دیگر، یا دعوت ما از آنها برای خیزش و انجام كار سیاسی محرمانه‌ای از سوی ما در این كشورها نیست، بلكه آنها صدای انقلاب ما را مبنی بر اینكه باید ملت‌ها به پا خیزند، شنیده‌اند و دریافته‌اند كه اسلام همانطور كه نظام اعتقادی‌شان است می‌تواند نظامی حكومتی‌شان نیز باشد. 

ما هم باور داریم كه این حركت در دنیای اسلام باید ۲۰، ۳۰ سال پیش، یعنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران صورت می‌گرفت؛ اما خیانت صدام، جنگ تحمیلی علیه ایران و مشكلات داخلی ما باعث شد كه ما نتوانیم نسبت به هدایت افكار‌عمومی جهان اسلام تلاش كنیم. همین دلایل، خیزش اسلامی و انقلابی را در ملت‌های مسلمان به تأخیر انداخت. 

س: شما از بیداری اسلامی سخن گفتید. با توجه به جنس این خیزش‌ها و نوع شعارها و مطالبات مردمی، آیا می‌توان آنها را خیزش‌های وحدت‌طلبانه خواند؟
اصولا وقتی صحبت از بیداری اسلامی می‌كنیم، همه منادیان بیداری اسلامی از سید جمال تا اقبال، كواكبی، حسن البنا و ا امام خمینی(ره)، همگی سرلوحه دعوت‌شان وحدت اسلامی بوده است. امروزه هم همه كسانی كه در راه بیداری امت قیام می‌كنند در مسیر وحدت قدم برمی‌دارند، زیرا وحدت پاسخ به ندای فطری و وجدانی همه انسان‌هاست. علاوه بر اینكه، قرآن و اولیای دین هم ما را به آن دعوت كرده‌اند. 

در شعارهای ملت مصر هم كه نگاه كنید، سراسر، شعارهای وحدت‌طلبانه، مخالفت با استكبار و صهیونیسم به گوش می‌رسد و مردم پرچم اسرائیل را زیر پا می‌گذارند و آتش می‌زنند. اینها همگی، شعارهای رهپویان وحدت اسلامی و تقریب است. 

س: تاكنون، ۲۳ كنفرانس وحدت اسلامی برگزار شده است. از این میان كدامیك دارای وزن بیشتری به لحاظ موضوع و تعداد مقالات و اساسا به لحاظ كمیت و كیفیت بوده است؟
ابتدا، اشاره‌ای داشته باشم به سابقه كنفرانس وحدت. این سلسله‌ كنفرانس‌ها، از زمان حضرت امام خمینی(ره) شروع شد. در واقع، با پیروزی انقلاب و روی كار آمدن اسلام سیاسی و انقلابی در جمهوری اسلامی ایران، همه نگاه‌ها در دنیای اسلام به سوی ایران معطوف شد. 

البته، در یكی دو قرن اخیر، حركت‌های سیاسی و انقلابی متعددی در دنیای اسلام شكل گرفته كه یكی از مهمترین آنها حركت‌ اخوان المسلمین بوده كه هم گسترده بود و در كشورهای مختلف شعبه‌ها و گروه‌های همسو داشت و هم مبارزاتی بسیاری داشت و اعضای آن، زندان‌ها، شكنجه‌ها و رنج‌های بسیار متحمل شدند و بسیاری هم به شهادت رسیدن از جمله سید قطب و حسن البنا. ولی هیچ‌كدام از این حركت‌ها به نتیجه دلخواه خود نرسیدند و به بار ننشستند. تنها حركت سیاسی، اسلامی و انقلابی در دنیای اسلام كه توانست به ثمر بنشیند و یك حكومت اسلامی را بر مبنای فقه اسلامی در قسمتی از جهان اسلام روی كار آورد، انقلاب مقدس اسلامی ایران بود. در این میان، برخی با شوق و اشتیاق به ما نگاه می‌كردند و برخی هم با غبطه یا حتی با حسادت. به هر صورت، نگاه‌ها به سوی ایران معطوف شد و انتظارات بسیاری از ایران اسلامی به وجود آمد، چه زمانی كه امام در پاریس بودند و چه بعد از آن. 

آن زمان در ایران، كنفرانس اندیشه اسلامی سامان داده شده و در سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد. چند سالی با این عنوان بود و بعد به نام وحدت اسلامی تغییر یافت و زمان برگزاری آن هم به هفته وحدت موكول شد. 

تا زمان حیات حضرت امام(ره)، چهار دوره كنفرانس وحدت برگزار شد و بعد از رحلت ایشان، مقام معظم رهبری، مجمع جهانی تقریب را تأسیس كردند كه عهده‌دار كنفرانس وحدت شد. از آن تاریخ تا امسال، ۲۳ دوره كنفرانس برگزار شده و امسال دوره بیست و چهارم كنفرانس وحدت است و در واقع كنفرانس امسال،‌ بیستمین كنفرانسی است كه مجمع برگزار می‌كند. 

در سال‌های اولیه كه كنفرانس برگزار می‌شد، عمدتا یكسری عناوین كلی انتخاب می‌شد تا اصل مفهوم وحدت برای مردم تشریح شود. موضوعات هم بیشتر حالت شعاری داشتند و پشتوانه برنامه‌ای و علمی دقیقی نداشتند. از آن زمان، هر چه جلوتر آمده‌ایم كنفرانس وحدت پخته‌تر و علمی‌تر شده، شخصیت‌ها گسترده‌تر و دست‌چین شده‌تر هستند. هر سال سعی بر این بوده كه یك موضوع خاص كه موضوع فكری، فقهی یا كلامی مورد ابتلای دنیای اسلامی است انتخاب شود. 

اما به نظر من، چند كنفرانس اهمیت بیشتری داشته است؛ یكی، كنفرانسی بود كه با عنوان «پای‌بندی به اصول و همراهی با نیازهای زمان» برگزار شد. بنده خود مسئول هیئت علمی این كنفرانس بودم و مجموع مقالات عربی و فارسی كه به این كنفرانس رسید را تحت عنوان «اجتهاد و نواندیشی» به چاپ رساندیم. دوم، كنفرانس چهاردهم كه با عنوان «جایگاه اهل بیت در اسلام و امت اسلامی» برگزار شد و همچنین كنفرانسی كه با موضوع «بیداری اسلامی و هدایت آن» داشتیم، هم از نظر موضوع و مقالات ارائه شده و هم از نظر حضور شخصیت‌های برجسته از مهمترین كنفرانس‌های وحدت اسلامی بوده‌اند. 

باید به این نكته هم اشاره كنم كه از كنفرانس پنجم تا كنفرانس چهاردهم در دوران دبیركلی آیت‌الله واعظ‌ زاده خراسانی برگزار شد و از كنفرانس پانزدهم به بعد در دوران دبیركلی آیت‌الله تسخیری بوده است و امسال بحمدالله، دهمین كنفرانسی است كه اداره آن برعهده آیت‌الله تسخیری است. 

س: موضوع كنفرانس امسال «راهكارهای اندیشه‌ای و كاربردی تحقق تقریب مذاهب اسلامی» را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
ما امیدواریم كه كنفرانس امسال، فصلی جدید را آغاز كند. عنوان كنفرانس كه این را نشان می‌دهد و سعی دارد از كلی‌گویی‌ها فاصله بگیرد و راه‌های عملی را به دنیای اسلام نشان دهد. از طرفی تفاوت كنفرانس امسال با سال‌های گذشته در این است كه امسال با تمركز بر روی كمیسیون‌ها برگزار می‌شود. البته در گذشته هم بحث‌های كمیسیونی داشتیم ولی امسال با قوت بیشتری پیگیری می‌شود. این به دلیل آن است كه اولا به دنبال علمی‌تر شدن كنفرانس هستیم و ثانیا تعداد مقالات ارائه شده به كنفرانس امسال از گذشته بیشتر و همچنین تعداد میهمانان هم بالاتر است، از این جهت آنها را در كمیسیون‌ها تقسیم‌بندی كرده‌ایم. 

س: تأثیر رفت‌وآمدهایی كه در طول سال در زمینه وحدت اسلامی بین مجمع و شخصیت‌های مختلف اسلامی وجود دارد و همچنین تأثیر كنفرانس را در سطح جهان اسلام در چه سطحی ارزیابی می‌كنید؟
اگر، روند كلی فعالیت‌های مجمع و روند كنفرانس‌های وحدت اسلامی را بررسی كنیم، خواهیم دید كه در آغاز یعنی ۱۵ تا ۲۰ سال پیش، تعداد مهمانان اندك بود و حداكثر ۲۵ تا ۳۰ نفر بودند. كنفرانس‌ها با جمعیت و تعداد مقالات كمتر برگزار می‌شد و بازتاب خارجی كمتری هم داشت. به همین منوال،‌ دعوت به وحدت و تقریب در سطح جهان و از سوی دیگران هم كمتر بود. اما خوشبختانه باید اعلام كنیم كه برگزاری كنفرانس روند رو به رشد داشته و هر چه پیش می‌آییم، عظمت كنفرانس بیشتر، مهمانان آن زیادتر و ارزش كیفی و كمی مقالات بیشتر می‌شود، به همین میزان، بازتاب خارجی كنفرانس هم بیشتر می‌گردد. 

امروز، حركت‌های وحدت‌طلبانه هم در دنیای اسلام افزایش یافته است. شعارهای وحدت و تقریب گسترش یافته به طوری كه امروز فقط ما نیستیم كه در دنیا ندای وحدت سر می‌دهیم و كنفرانس برگزار می‌كنیم؛ بلكه سایر ملت‌ها هم دعوت ما را لبیك گفته، با ما همراهی می‌كنند و به صورت خودجوش كنفرانس‌های وحدت و تجمعات تقریبی دارند. این نشان‌دهنده تأثیر تدریجی حركت تقریب است.
 
س: مهمترین چالش‌های پیش روی مجمع تقریب چیست؟
یكی از چالش‌های مهم این است كه ما در مقابل درخواست‌های رو به افزایش جهانی كه از سوی ملت‌ها، دانشمندان، جوانان و زنان بخش‌های مختلف همیشه به سوی ما متوجه است، كم نیاوریم و بتوانیم پاسخگو باشیم و پا به پای آنها حركت كنیم. مجمع جهانی تقریب، امروز در جهان اسلام و در افكارعمومی اندیشمندان آن جایگاه بسیار والایی دارد و آنها انتظارات زیادی از ما دارند و دست نیاز به سوی ما دراز می‌كنند. ما با این امكانات محدود به سختی می‌توانیم آن انتظارات را برآورده كنیم. 

س:‌ جناب میرآقایی، آیا میزان شناختی كه در خارج از كشور از مجمع تقریب وجود دارد، قابل قیاس با سطح شناخت داخلی از مجمع هست؟
بدون شك، در خارج از كشور، شناخت بیشتری از ما وجود دارد ولی در داخل، ما متناسب با بزرگی اهداف و آرمان‌ها، در وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون و روزنامه‌ها حضور نداریم.
باید بتوانیم یك كانال تلویزیونی مستقل به نام تقریب یا وحدت در داخل داشته باشیم؛ همچنان‌كه كانال ماهواره‌ای برای خارج از كشور به نام الوحدة داریم. 

از طرفی، حضور در مراكز فرهنگی، دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه باید بیشتر از این باشد. مثلا از اساتید، متفكرین برخی كشورها از ما خواسته‌اند كه یك جماعت تقریب دانشگاهی برای پاسخگویی به انتظارات اقشار دانشگاهی در جهان اسلام تأسیس كنیم و ما هم در فكر برنامه‌ریزی برای آن هستیم. این نشان می‌دهد كه ما در خارج بیش از داخل موفق بوده‌ایم. 

س: جماعت تقریب دانشگاهی، منظور چیست؟
ببینید در رفت‌وآمدهای ما و در كنفرانس‌ها، اغلب كسانی كه حضور می‌یابند از چهره‌های حوزوی هستند و این انتقاد به ما وارد می‌شود كه دانشگاه‌ها و چهره‌های دانشگاهی در این میان چه جایگاهی دارند. ما باید برای این بخش كار كنیم. هرچند كه در حوزه‌ها هم حضور چندانی نداریم. 

س: مشكل اصلی چیست؟ آیا مقاومتی وجود دارد یا مشكلات دیگری هست؟
نمی‌توان انكار كرد كه به موازات حركت تقریب در داخل كشور، حركت‌های ضد تقریبی هم از سوی برخی محافل انجام می‌شود، شاید برخی هم قدرتمند . یا مثلا در وسایل ارتباط جمعی ما، گاه افرادی كه دلسوز برای اسلام و تشیع هم هستند، از آنجایی كه آشنایی با حساسیت‌ها و مسائل تحریك‌پذیر مسلمانان ندارند، دست به فعالیت‌هایی ‌می‌زنند كه نتیجه آنها اختلاف و كینه‌ورزی است. به هر حال، توان ما برای كنترل این محافل و این جریان‌ها محدود است. 

س:‌ راه ورود به دانشگاه‌ها و حوزه‌ها چیست؟
دیدار با مراجع، دیدار با تشكل‌های علمی، دینی و دانشگاهی، ارتباط بیشتر با ائمه جمعه و جماعات و اساتید دانشگاه‌ها، انتشار كتب و مجلات و حمایت بیشتر از خبرگزاری تقریب از جمله راهكارهاست. همچنین، در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و علمی و فرهنگی باید اقدامات جدی صورت گیرد كه طرح آنها این مجال نمی‌گنجد. 

س: جناب میرآقایی، برخی از اعضای شورای عالی مجمع تقریب از دنیا رفته‌اند و اكنون كرسی آنها خالی است. در زمینه ترمیم شورای عالی آیا اقدامی صورت گرفته است؟
اعضای شورای عالی ما، از ابتدای تأسیس تعدادی به فیض شهادت نائل شدند كه تعدادشان هم كم نیست؛ مولوی منصور از اعضای شورای عالی اولیه مجمع بودند از افغانستان كه در همان سال‌های اول ترور شده و به شهادت رسیدند. همچنین شهید آیت‌الله حكیم، شهید سید محمد شیخ‌الاسلام از كردستان. 

بعضی از اعضای مهم شورا هم به مرگ طبیعی از دنیا رفته‌اند مانند شیخ سعید شعبان از لبنان كه رهبر حركة التوحید را برعهده داشت، كلیم صدیقی از انگلستان كه مدیر مؤسسه بین‌المللی اندیشه اسلامی در لندن و بنیانگذار پارلمان مسلمانان انگلیس بود، سید جعفر شهیدی از ایران و علامه فضل‌الله از لبنان. 

شورای عالی چندین بار ترمیم شده و آخرین بار آن پس از شهادت شهید شیخ‌الاسلام بود كه به جای ایشان جناب آقای خدایی برگزیده شدند. 

باید گفت كه برخی از اعضای ما، حقوقی هستند كه به طور طبیعی وقتی حادثه‌ای برای آنها پیش بیاید فرد جایگزین مشخص است. برخی هم عضو حقیقی هستند مانند مرحوم فضل‌الهن كه وقتی از دنیا رفتند، اگر نیاز باشد جایگزینی برای آنها انتخاب می‌كنیم. اكنون درباره جانشین علامه فضل‌الله، پیشنهادهایی داریم كه در صورت صلاحدید مقام معظم رهبری، منصوب خواهند شد. ما پیشنهادات خود را از میان خانم‌ها و آقایان به مقام معظم رهبری ارائه داده‌ایم، تا ایشان چه تصمیمی بگیرند. 

س:‌ در میان اعضای شورای عالی، تاكنون عضو خانم هم داشته‌اید؟
خیر. تا به حال ما عضو خانم نداشتیم ولی امسال در میان پیشنهادات‌مان كه خدمت مقام معظم رهبری تقدیم كرده‌ایم، از اعضای خانم حضور دارند. و ایشان هركدام را كه صلاح بدانند، معرفی و منصوب خواهند كرد. 

نحوه انتخاب همیشه اینگونه است كه اعضای شورای عالی با پیشنهاد اعضای فعلی، خدمت رهبر انقلاب معرفی می‌شوند و ایشان در صورت موافقت، اعضا را منصوب می‌كنند. گاهی هم خود ایشان رأسا فردی را تشخیص می‌دهند و به مجمع معرفی می‌كنند.
 
با تشكر از فرصتی كه در اختیار ما قرار دادید.