برنامه «اینجا» شامگاه یکشنبه از شبکه چهار سیما با حضور حجت‌الاسلام نواب رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب و همچنین شجاعی‌زند مدرس دانشگاه و جامعه‌شناس برگزار شد.

به گزارش حوزه اندیشه  خبرگزاری تقریب، برنامه «اینجا» با عنوان بررسی جایگاه روحانیت در اجتماع شامگاه یکشنبه (۲دی‌ماه ۹۷) از شبکه چهار سیما با حضور حجت‌الاسلام نواب رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب و شجاعی زند استان دانشگاه و جامعه‌شناس پخش شد.

در ابتدای این برنامه شجاعی زند با تحلیل جایگاه روحانیت و تفاوت آن در سال‌های گذشته اظهار داشت: اینکه پایگاه اجتماعی روحانیت دستخوش تغییر شده است یا خیر قابل واکاوی و تحلیل است.

وی ضمن تشریح جایگاه روحانیت در دین افزود: روحانیت از اجزای تشکیل دین بر باب همه ادیان نیست بلکه برای دین ضرورت دارد آن هم ضرورت کارکردی.

این استاد دانشگاه ادامه داد: روحانیت به طور طبیعی برای دین و به تبع نقش‌ها ضروری است. این ضرورت کارکردی به تبع نقش‌های نفوذی است.

وی برهمین اساس اضافه کرد:‌ ضرورت کارکردی روحانیت بیشتر به خاطر نقش‌های نفوذی او است که پذیرفته شده است. مانند نقش الگویی، اداره و اجرای مناسک و شعائر دینی، نقش ترویجی و تعلیمی، مرجعیت احکام فقهی و نقش رهبری در جنبش‌ها در مطالبات سیاسی و اجتماعی است. بنابراین نسبت روحانیت با دین نسبتی مبتنی بر نقش‌های و کارکردها است.

شجاعی زند کارکردهایی برای ترویج و تبلیغ دین و پیاده‌‌سازی احکام دینی را از جمله ارتباط روحانیت با دین خواند.

وی در ادامه سخنانش در خصوص نقش حاکمیتی در روحانیت عنوان کرد: یکی از مجموعه نقش‌ها تمهیدی یا موقعیتی است که یا تعالی‌بخش هستند که زمینه را برای تسهیل دین‌داری و آماده‌سازی شرایط برای تعالی‌بخشی انسان‌ها فراهم می‌کند. همانند الگو و اسوه بودن، اما دسته دوم که همان مجموعه نقش‌های موقعیتی است در واقع وظایف اصلی روحانیت در نقش‌ها را بیان می‌کند. همانند نقش‌های سیاسی و اجتماعی و حتی مرجعیت. 

نواب: روحانیت در سال‌های پیش از انقلاب، محکوم بود

در ادامه این برنامه حجت‌الاسلام نواب با اشاره به نگاه نسبت به انتظار مردم و جایگاه روحانیت قبل و بعد از انقلاب عنوان کرد: نقش روحانیت را  در زمان قبل از انقلاب و اکنون نمی‌توان مقایسه کرد. ما قبلاً قشر محکومی بودیم و حاکم نبودیم و لذا طبیعتاً قشری که مظلوم و محکوم است مردم از آن حمایت می‌کنند، مردم به این قشر علاقه‌مند بودند.

وی در ادامه همین مطلب افزود: اکنون جامعه تغییر کرده و آن محکوم، حاکم شده است. لذا مردم می‌دانند که حاکم قدرت دارد. به عنوان مثال ممکن است به دلیل حکومت، ۵ درصد روحانیت برخوردار شده باشد اما ۹۵ درصد آنان همچنان همان وضع سابق را دارند.

نواب در ادامه سخنانش با یادآوری اینکه در روحانیت نقش محکوم و حاکم عوض شده است، گفت: برهمین اساس مقایسه هم در این بخش مفهومی ندارد. 

وی همچنین یادآور شد: اگر مشاغل سخت را به روحانیت می‌دهند در مقابل آن باید برای جبرانش مشاغل رفاهی مانند تصدی وزارت رفاه و یا ریاست کمیته امداد را هم بدهند. مشاغل حکومتی سختی را روحانیت پذیرفته‌اند.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در همین رابطه به سرمایه‌گذاری زیاد دشمن برای ضربه به قشر روحانیت هم اشاره کرد و گفت: ما در تاریخ ترور شخصیت‌هایی را در قشر روحانیت مانند اهانت به شهید بهشتی، هاشمی رفسنجانی و رهبر معظم انقلاب را داشتیم. اینها در لیست سرآمد ترور شخصیتی بودند.

نواب در ادامه اظهار داشت: دشمن از همان بامداد انقلاب متوجه نقش روحانیت شده بود و تلاش ویژه‌ای برای ترور شخصیت روحانیت کرد و همین مسئله به مرور زمان بین محبوب‌ترین چهره‌های ما فاصله انداخت.

شجاعی‌زند: قشر روحانیت، صاحب نفوذ بالایی است

در بخش دیگری از برنامه «اینجا» شجاعی زند در خصوص شکاف انتظار برای مردم از روحانیت در راستای خدمت‌رسانی بیان کرد: انتظار امری است که مربوط به توضیح ذهن، احساسات و عواطف می‌شود. بنابراین آنچه امتیاز روحانیت نسبت به چهره‌های دیگر اجتماعی محسوب می‌شده همواره نفوذ روحانیت بوده است.

وی در ادامه مطلب فوق اضافه کرد: این محبوبیت و نفوذ اجتماعی روحانیت محصول سه ویژگی است که از جمله آنها می‌توان به انتصاب و نمایندگان روحانیت از دین اشاره کرد.

این جامعه‌شناس ارتباط نزدیک روحانیت با مردم و همچنین حضور این قشر در تجارب تاریخی آن هم در جناح مردم را از جمله دیگر امتیازهای روحانیت نسبت به چهره‌های دیگر اجتماعی برشمرد و خاطرنشان کرد: هرچند گروه‌های رقیب هم در حوزه جلب افراد فعالیت داشتند اما به هر حال ویژگی‌های فوق باعث شده است که قشر روحانیت از نفوذ اجتماعی بالایی برخوردار شود.

وی افزود: این اتفاقی که به تبع انقلاب و باعث تشکیل آن شد، در واقع این بود که روحانیت وارد دستگاه قدرت شده و کسب قدرت کرده است و از همین طریق این موضوع را با نفوذ اجتماعی تغییر داده است.

نواب: روحانیت یک قشر متکثر و متنوع است

در ادامه نواب درباره تأثیرگذاری اجتماعی با نفوذ به حاکمیت و میزان آن عنوان کرد: شما نمی‌توانید روحانیت را یک واحد یکپارچه بدانید بلکه متکثر و متنوع است. این مسئله بدان مفهوم است که همه مردم روحانیت خاص خود را دارند. مثلاً مردم یک امام جماعتی که ۴۰ سال قبل داشتند را هم‌اکنون هم دارند و از او استفاده می‌کنند. همه روحانیون که کار سیاسی نکرده‌اند. ممکن است یک روحانی دریک مناسبتی خاص تنها به بیان جملاتی بپردازد اما همان محبوبیت را سال‌های سال در بین مردم داشته باشد و در مسائل ریز دخالت نمی‌کند.

شجاعی‌زند: کم شدن نفوذ روحانیت، یک ادعای ثابت‌نشده است

در ادامه این مطالب شجاعی زند این استاد دانشگاه درباره میزان کاهش نفوذ اجتماعی روحانیت هم گفت: اینگونه تصور شده است که روحانیت در موقعیتی که در مسند قدرت سیاسی نبود و قدرت محکومیت اجتماعی او بیشتر بود. بنابراین زمانی که موقعیت جدید به دست آورد این محبوبیت او کم شد. بنابراین باید گفت این تحلیل یک ادعا است و باید محرز شود و صرف یک تحقیقات ساده نیست بلکه باید مورد واکاوی قرار گیرد چرا که ادعای خامی است که باید تحلیل شود.

وی در ادامه همین مطلب تصریح کرد: این قبیل ادعاها چیزی فراتر از یک گزارش توصیفی در یک پدیده هستند که گاهی برای هشدار و یا گاهی هم برای تأثیرپذیری است.

شجاعی‌زند افزود: این ادعا باید به چند سؤال پاسخ دهد. مثلاً اینکه کاهش نفوذ روحانیت نسبت به چه برهه‌ای صورت گرفته و یا اینکه در مقیاس چه جوامعی کاهش پیدا کرده است؟ آیا نفوذ روحانیت در ایران کاهش پیدا کرد و یا اینکه در قیاس با ادیان و رقبایی کاهش یافته است؟ 

وی در تحلیل ادعای مزبور خاطرنشان کرد: این ادعا نسبت به اوایل انقلاب صحیح است و نفوذ اجتماعی روحانیت قبل از انقلاب آنچنان بالا نبوده است و در سطح کلان هم قشر روحانیت نفوذ چندانی نداشت اما در آستان انقلاب و سال‌های بلافاصله پس از آن این مسئله اوج می‌گیرد و دوباره کاهش پیدا می‌کند و این یعنی دلیل آن جو و اقتضای زمان است.

نواب: سازندگان فیلم‌ها با ما رشد نکرده‌اند

البته در همین رابطه نواب به تحلیل عملکرد سینما و رسانه در خصوص قشر روحانیت هم پرداخت و عنوان کرد: بسیاری از نقش روحانیت در فیلم‌ها را تصنعی می‌دانم چرا که آنها (سازندگان فیلم) با ما بزرگ نشده‌اند.

وی افزود: هنوز یک فیلم مربوط به روحانیت که طبیعی و اصلی همانند یک روحانی باشد نداشته‌ایم. حتی اینکه یک روحانی در خیابان چگونه رفتار می‌کند هم مشابهتی با قشر ما نداشته است.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب به حساسیت‌های موجود در قشر روحانیت اشاره کرد و گفت: به خاطر حساسیت‌های شخصیتی یک روحانی هیچگاه فیلم‌های مورد به این قشر با واقعیت همخوانی نداشته است.

نواب با تأکید براینکه روحانی قدسی نیست، گفت: برخی نگاه قدسی به روحانیت دارند. همانند فیلم مارمولک، اما بنده معتقدم اگر می‌خواهیم مردم از روحانیت متأثر شوند نباید روحانیت را قدسی جلوه دهیم هرچند شاید استثنائاتی مانند آیت‌الله بهجت و رهبری وجود داشته باشند اما به صورت معمول این مسئله به همه قشر روحانیت تعمیم نمی‌یابد.

وی ضمن توصیه به فیلم‌سازان و رسانه‌ها بیان کرد: برای ساخت فیلم‌ها و انعکاس شخصیت روحانیت همان کارهای واقعی ما جلوه و منعکس داده شود. مثلاً ما نسبت به جمعیت معمول در شخصیت روحانیت بیشترین شهید را داده‌ایم یعنی یک دهم از قشر روحانیت ما شهید داده‌ایم.

نواب بر همین اساس اضافه کرد: بنده فیلم‌های مربوط به قشر روحانیت را برای اینکه نتوانستند زندگی واقعی این قشر و طلبه‌ها را به تصویر بکشند تصنعی می‌دانند.

وی با طرح این سؤال و انتقاد که چرا رسانه‌ها و فیلم‌سازان قشر روحانیت را آنگونه که هستند جلوه نمی‌دهند، گفت: هیچ فیلمی نتوانست زندگی روحانیت را آنگونه باید جلوه دهد. ما روحانیون وسط مردم هستیم بیاید و این واقعیت‌ها را همانگونه بیان و منعکس کنید.

شجاعی زند: روحانیت همیشه سراغ مسئولیت‌های سخت رفته است

در ادامه این برنامه شجاعی زند اظهار داشت: روحانیت نوعاً سراغ مسئولیت‌های سخت و خشن می‌روند و یا اینکه این سمت‌ها به عهده آنها گذاشته می‌شوند.

وی افزود: در خصوص کثرت شهدا نسبت به جمعیت روحانیت هم باید بگویم روحانیت خودشان شغل‌شان را انتخاب نکردند. در واقع آنها به دنبال کارهای روی زمین مانده رفتند. در واقع وظیفه روحانیت در حوزه‌های اجتماعی و سیاسی اینگونه ایجاب می‌کرد.

شجاعی زند خاطرنشان کرد: اینگونه نبوده اگر وزارتخانه‌های رفاهی روحانیت مشغول به کار می‌شدند محبوبیت بیشتری ایجاد می‌شد اساساً پذیرفتن مسئولیت اجرایی مشکل‌آفرین است. همین اینکه روحانیت این کارهای سخت را می‌پذیرد خود ایجاد سؤال می‌کند که بهتر است روحانیت خود را هیچ‌گاه به این ورطه و آسیب نمی‌رساند.

این استاد دانشگاه همچنین در خصوص کاهش نفوذ قشر روحانیت هم خاطرنشان کرد: در مقطعی این نفوذ اجتماعی اوج گرفت که طبعاً پایدار نبود ولی در شرایط طبیعی قطعاً افول می‌کند. باید در همین رابطه گفت ویژگی‌های بهره‌های انقلاب خاص بوده و ثابت نمی‌مانند.

وی افزود: نفوذ اجتماعی روحانیت در ایران نسبت به اجتماع، ادیان، مذاهب و رقبای دیگر به هیچ عنوان کمتر نیست. 

شجاعی زند با بیان اینکه نفوذ روحانیت هنوز از هیچ قشری کمتر نشده است، یادآور شد: از طریق مطالعات ساده نمی‌توان گفت که نفوذ اجتماعی روحانیت کم شده است.

نواب: روحانیت در بخش اجتماعی از مردم جدا نشده است

پس از آن نواب در پاسخ به این مطلب مجری برنامه که گفت آیا شما به این مسئله اعتقاد دارید که روحانیت نباید نگاه و رفتار از بالا داشته باشد، گفت: روحانیت شیعه هیچگاه علیه مردم نبوده بلکه همیشه کنار مردم بوده است در اظهارات مراجع تقلید هم می‌بینید که اگر اشتباهی وجود داشته باشد قطعاً اعلام می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه معیشت و وضعیت مالی روحانیون هنوز در دست مردم است، گفت: براین اساس روحانیت به هیچ‌وجه در بخش اجتماعی از مردم جدا نشده است.

رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب همچنین تأکید کرد که روحانیت باید زبان قدرت را فراموش کند و این البته توصیه‌های مهم دینی ما است.

نواب در بخش دیگری از سخنانش بر این نکته تأکید کرد که روحانیت در اوج حاکمیت هم باید بُعد اجتماعی خود را رعایت کرده و حتی در مسند قدرت هم نباید با زبان قدرت و اقتدار حرف بزند بلکه باید با زبانی که بر مردم لحن لیّن و نرم است برخورد کند.

در بخش پایان این برنامه شجاعی زند از جامعه‌شناسان کشور درباره کاهش محبوبیت روحانیت هم گفت: من معتقدم محبوبیت اجتماعی روحانیت کاهش یافته است و تنها عامل بروز این کاهش فقط به دست گرفتن قدرت سیاسی نبوده  بلکه عوامل دیگری مانند تحولات جهانی در این امر دخیل بوده است.

وی در خاتمه سخنانش خاطرنشان کرد: مردم دیگر آن مردم ۵۰ سال پیش نیستند و سطح سواد، تحصیلات و انتظارات‌شان بسیار بالاتر رفته است بنابراین باید به اقتضای زمانه رفتار کرد.

انتهای پیام/