دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی از چهره های مشهور فلسفه، حکمت و عرفان اسلامی که به عنوان استاد راهنما در جلسه دفاعیه یک پایان نامه در دانشگاه ادیان و مذاهب حضور یافته بود، در نشستی کوتاه پس از این جلسه دفاعیه به سخنرانی در باب رابطه عقل و دین پرداخت.

دکتر دینانی در ابتدای این سخنرانی مقدمه شناخت و تعریف رابطه بین علم و دین را شناخت ماهیت علم دانسته و گفت: برای بررسی رابطه علم و دین باید ابتدا ماهیت علم را مشخص کرد. مشکل اکثر علمای ما این است که عالم هستند اما ماهیت علم را نمی دانند چیست.

وی در پاسخ سوالی مبنی بر ثبات یا عدم ثبات گزاره های دینی و علمی، اظهار داشت: گزاره های دینی ثابت است اما گزاره های علمی ثابت نیست. علاوه بر این گزاره های دینی ثباتشان به معنی سکونشان نیست. گزاره های دینی ثبوت دارند اما سکون ندارند. مشکل اکثر علما این است که ثبوت را با سکون اشتباه گرفته اند. خدا ثابت است اما ساکن نیست. خدا نو ترین نو هاست هیچ چیزی نوتر از خدا نیست. جهان همواره در حال نو شدن است اما آیا کهنه می تواند نو بیافریند؟ نه پس خدا ساکن نیست بلکه ثابت است. 

این استاد برجسته فلسفه در ادامه در پاسخ به سوالی دیگر درباره موضوع علم تصریح کرد: علم در گذشته به شکل فعلی مطرح نبوده. در دنیای امروز علمی که مهر آزمایشگاه بر آن خورده باشد علم محسوب می شود بنابراین علومی مثل انسان شناسی و اینها علم خالص به شمار نمی روند. موضوع علم بررسی طبیعت است. فیزیست با طبیعت سروکار دارد. علم جدید الهام نیست تجربه است حس است اما موضوع دین معارف معنوی است. دین، خداست، پیامبر است، معاد است. زبان علم زبان تایید است زبان نفی نیست. عالم نمی گوید فلان چیز، نیست می گوید من نمی دانم، اگر هم می داند در حد تجربه و آزمایش است نه بیشتر. اگر بگوید می دانم عالم نیست اما زبان دین ابدی است برای همیشه است.  وی گزاره های علم و دین را متباین دانسته و افزود: علم امروز پوزیتیویسیت و عینی گراست و بس.

دکتر دینانی پیشرفت علم امروز را ستود اما آن را دلیل بر کاستن از دین ندانست و یادآور شد: علم محصور در ماده است و اگر از ماده فراتر رود فلج می شود.

وی در پاسخ به سئوال یکی از دانشجویان دربار تقدم و تاخر یقین حسی و عقلی اظهار داشت: یقین عقلی مقدم بر یقین حسی است؛ ما وقتی یک هواپیما را در آسمان اندازه یک پرنده می بینیم این یقین حسی است اما ما در عقل خود می دانیم که اندازه واقعی آن هواپیما چقدر است و آن را معیار قرار می دهیم. 

غلامحسین دینانی در پاسخ یکی دیگر از حضار درباره عقل و مراتب عقل و دین عقلانی و علم دینی خاطرنشان کرد: ما یک عقل بیشتر نداریم و آن عقل کل است که ما تنها بهره ای از آن را داریم. امثال راسل عاقل و باشعور بوده اند اما عقل آنها گرفتار نفسانیات بوده است. اصل دین توحید است، رسیدن به توحید است. مابقی فروعات است. هزار سال نماز بدون توحید پشیزی نمی ارزد. البته دین هم منظور دین عقلانی است دین غیر عقلانی بی ارزش است. اصلا هر چیز غیر عقلانی بی ارزش است. جوهر دین عقل است. آنچه در خداست علم است و تمام صفات خدا به علم او برمی گردد. دکارت می گوید: می اندیشم پس هستم اما حرف کامل تر را فرانتس فان بادر می گوید که: «چون اندیشیده می شوم پس می اندیشم». حالا چه کسی به ما می اندیشد؟ خدا.