امروزه به سرمایه‌گذاری در طرح‌هایی که گذشته از سود آور بودن، فاکتور هایی نظیردوستی و سازگاری با محیط زیست و یا منافع اجتماعی و انسانی نیز در آنها لحاظ می گردد، اصطلاحاً سرمایه گذاری اخلاقی Ethical Investment گفته می شود.

سرمایه گذاری درموضوعات مرتبط با قمار، الکل، پرنوگرافی، تسلیحات کشتار جمعی، دخانیات و سایر موارد مضر سلامت انسان و اجتماع، خارج از موضوعات هدف اینگونه سرمایه‌گذاری‌ها می‌باشند. در دهه‌های اخیر این صنعت مورد استقبال جهانی قرار گرفته و گرایش به سمت آن روند رو به رشدی دارد تا آنجا که بر مبنای گزارش بانک مرکزی مالزی، حجم سرمایه‌گذاری جهانی در این بخش بالغ بر ١٣ تریلیون دلار می‌باشد که بیش از یک پنجم دارایی‌های تحت مدیریت در جهان (با ارزش حدود ۶۰ تریلیون دلار) است. صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های مالی دولتی و سرمایه‌گذاران موسسه‌ای و یا حقوقی‌ها از پیشکسوتان و رهبران سرمایه‌گذاری در این نوع طرح‌ها می‌باشند. اروپا، آمریکا و کانادا با اختصاص ٩٦ درصد این بازار به خود دارای بیشترین سهم هستند در حالی که سهم آسیا نزدیک به ٨ دهم در صد (یکصد میلیارد دلار) می‌باشد.

صکوک سرمایه‌گذاری پاسخگوی امور اجتماعی
با کمی تامل در تعریف و مصادیق سرمایه‌گذاری اخلاقی در جهان غرب، می‌توان به این نکته پی برد که عمده تمرکز آن بر روی موضوع سرمایه‌گذاری است و دیگر بحث اخلاقی بودن ابزار سرمایه‌گذاری و ساختار آن مطرح نیست. مالی اسلامی در تئوری یک قدم جلوتر است به دلیل اینکه گذشته از تاکید به مشروع و اخلاقی بودن موضوعات سرمایه‌گذاری، در ساختارسازی ابزارهای تامین مالی و سرمایه‌گذاری قوانین شرع و اخلاق لحاظ می‌گردد. به عنوان مثال نه تنها ساختار ابزارها باید مبرا از ربا، تدلیس، ابهام و غرر باشد بلکه تاکید شارع به ساختارسازی مبتنی بر تقسیم عادلانه ریسک بین صاحبان سرمایه و کارآفرینان، تولیدکنندگان و تجار می‌باشد. ویژگی های فوق در صکوک به عنوان مطرح ترین و کاربردی ترین ابزار تامین مالی و سرمایه‌گذاری، این قابلیت را به آن می دهد که در سطح جهانی بتواند بالقوه پیشتاز ابزارهای مورد استفاده در سرمایه‌گذاری‌های اخلاقی باشد.

سازمان بورس مالزی در همین راستا در سال ۲۰۱۴ تهیه و ابلاغ دستورالعمل "صکوک سرمایه گذاری پاسخگوی امور اجتماعی" و یا SRI Sukuk که از مصادیق صکوک اخلاقی است را در دستور کار دارد. دو دلیل برای این رویکرد وجود دارد: اول اینکه دستورالعمل‌ها و استانداردهای کنونی که توسط نهادهای قانونگذار مالزی وضع و ابلاغ گردیده است، عمدتا ناظر بر ساختارسازی و دارایی‌های پایه جهت اطمینان از انطباق با قوانین شرع می‌باشد اما این قوانین و مقررات جدید به صورت ویژه موضوع مصرف سرمایه‌های صکوک را هدف قرار می‌دهد. علاوه بر آن، از این طریق مالزی در فکر جذب هر چه بیشتر سرمایه شرکت‌ها و دولت‌های غربی علاقمند به سرمایه‌گذاری اخلاقی در راستای ایجاد فضای سرمایه گذاری و رشد پایدار می‌باشد.

طرح نجات دریاچه ارومیه از مصادیق سرمایه‌گذاری اخلاقی
یکی از مطرح‌ترین پروژه‌های محیط زیست کشور و حتی خاورمیانه، بحث احیای دریاچه ارومیه می‌باشد تا آنجا که این مسئله از موضوعات اولویت‌دار در دولت ‌اشد. طی چند سالی که بحران دریاچه ارومیه مطرح شده است، صحبتی از مشکلات مالی برای نجات این دریاچه استراتژیک کشور مطرح نبوده تا اینکه اخیراً دولت اعلام کرد که با بانک توسعه اسلامی IDB جهت تامین منابع مالی مذاکره کرده است.

حال که بحث اخذ کمک مالی از منابع مالی خارجی دست‌یافتنی مانند IDB که در زمره معتبرترین بانک‌های بین المللی است، مطرح گردیده است، دولت می‌تواند پس از توافق با این بانک به انتشار صکوک سرمایه گذاری اخلاقی ”Ethical Sukuk” و یا “SRI Sukuk” در سطح بین‌المللی پرداخته و با استفاده از "شرکت اسلامی جهت بیمه سرمایه‌گذاری و اعتبار صادرات" و یا ICIEC همان بانک، اصل سرمایه‌گذاری‌ها و سود آنها را تضمین نماید. تضمین اصل و سود سرمایه توسط ICIEC به عنوان شخص ثالث قطعا در جلب اعتماد سرمایه گذاران بین المللی موثر واقع می گردد. علاوه بر آن با توجه به اخلاقی بودن موضوع سرمایه‌گذاری و تایید آن توسط نهاد ناشر یعنی IDB و سایر نهادهای معتبر مالی و محیط زیستی بین‌المللی، می‌توان از حساسیت سرمایه‌گذاران جهانی نسبت به مسائل سیاسی کاست و موفق به جذب سرمایه نه تنها از منابع IDB بلکه از صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های مالی دولتی، سرمایه‌گذاران موسسه‌ای غرب که از پیشتازان سرمایه گذاری اخلاقی جهانی هستند، گردید.

ساختار صکوک
ساختار این صکوک در مورد IDB می تواند ابتدا مشارکت و نهایتا اجاره و یا مشارکت و اجاره همزمان (مشارکت کاهنده) و یا استصناع و سپس اجاره باشد.

همزمان به منظور استفاده از پتانسیل بازارهای مالی داخلی، در کنار سایر روش‌ها مانند مالیات، اختصاص درصدی از درآمد نفتی و تسهیلات بانکی داخلی، دولت می‌تواند طراحی و انتشار صکوک وقف که از لحاظ ساختار، نیت سرمایه‌گذاری، موضوع سرمایه‌گذاری، و بازگشت سرمایه و سود آن (تنها جنبه معنوی دارد) که از مصادیق صکوک اخلاقی است را در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و یا در سراسر کشور تحت عنوان طرح ملی، برنامه‌ریزی و اجرا کند. پر واضح است که این صکوک ماهیت غیرانتفاعی برای سرمایه‌گذاران دارد و تنها در راستای احیای دریاچه و آبادانی منطقه و جلوگیری از فاجعه‌ای که زندگی ۳ میلیون انسان همجوار آن را تهدید می کند، می‌باشد.

صکوک قرض‌الحسنه نیز به لحاظ ربوی نبودن ذاتی آن و نیز موضوع سرمایه‌گذاری که عام‌المنفعه است، از دیگر ابزارهای قابل استفاده برای این منظور است. دولت از طریق درآمدهای سالیان آینده پس از احیای دریاچه می‌تواند اصل سرمایه را به سرمایه‌گذاران بازپرداخت نماید.

این ساختارهای اخلاقی برای موضوع سرمایه‌گذاری انسانی و اخلاقی یعنی نجات دریاچه ارومیه می‌تواند نمونه‌ای واقعی از سرمایه‌گذاری اخلاقی باشد که در صورت عملیاتی شدن آن می توان الگویی اسلامی برای سرمایه گذاری اخلاقی معرفی نمود.

امیرعباس زینت بخش، دانشجوی دکتری مالی اسلامی دانشگاه بین المللی مالی اسلامی مالزی