مساجد به عنوان پایگاه اعتقادی، عبادی و تبلیغاتی نقش مهم و تاثیرگذاری در زندگی مسلمانان و شکل گیری تمدن اسلامی داشته اند. از این رو در شرایط کنونی که جهان اسلام دچار تهاجم فرهنگی و نظامی شده است این پایگاه ها می توانند نقش محوری در انسجام و وحدت ایفا کنند.

مساجد در طول تاریخ همواره محل نیایش، خطابه و تجمع مؤمنان برای ابلاغ احکام، دستورها و آموزه های دینی و کاربرد آنها در زندگی روزمره بوده و به لحاظ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و نظامی نقش مهمی در همبستگی جهان اسلام ایفا کرده است.

 
شکل گیری مساجد و گسترش ساخت آنها در ایران همزمان با ورود اسلام بود که پس از آن به عنوان یکی از نهادهای تاثیرگذار در زندگی مردم مطرح شد چنانکه به عنوان کانون اساسی در شکل گیری نهضت های سیاسی و اجتماعی ایرانیان در ادوار مختلف مانند قیام سربداران، نهضت مشروطه، قیام گوهرشاد و انقلاب اسلامی نقش بسیار مهمی ایفا کرد و تا به امروز نیز علاوه بر کارکردهای مذهبی به عنوان یکی از کانون های اصلاح و پرورش جوانان و مبارزه علیه استکبار جهانی مطرح است.
 
اهمیت و جایگاه محوری مساجد در ادوار مختلف و نقش آن در برقراری پیوند میان مسلمانان جهان باعث شد جمهوری اسلامی ایران در خرداد 1382خورشیدی و در سی امین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری های کنفرانس اسلامی در تهران پیشنهاد کرد تا به دلیل اهمیت نقش مسجدها در وحدت و همدلی میان مسلمانان، روزی را به عنوان روز جهانی مسجد مشخص کنند. بنابراین شرکت کنندگان در این اجلاس مصوب کردند که 21 اوت برابر با 30 مرداد سالروز به آتش کشیدن مسجدالاقصی از طرف رژیم صهیونیستی به عنوان «روز جهانی مسجد» نامگذاری کنند.
 
**مسجد الاقصی؛ نماد مقاومت
شاید هنگامی که در 1348خورشیدی مسجدالاقصی از طرف صهیونیست ها به آتش کشیده می شد به هیچ وجه فکر نمی کردند که این عمل آنها باعث نابودی قبله اول مسلمانان نخواهد شد و اینکه نامگذاری این روز به عنوان روز جهانی مساجد سبب می شود تا این بنای تاریخی در ایجاد وحدت و یکپارچگی جهان اسلام تاثیرگذارتر عمل کند و نمازهایی باشکوه تر از طرف مسلمانان در این مسجد برپا شود.
 
البته جنایت های رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان به اشکال مختلف ادامه دارد که شهرک سازی، کوچ اجباری شهروندان فلسطینی، محاصره غزه و تعرض به مسجد الاقصی نمونه هایی از آن است. هرچند نقش مسجدالاقصی به عنوان نماد مقاومت و هویت مردم فلسطین باعث شده تا تعرض به این پایگاه از طرف رژیم صهیونیستی تداوم پیدا کند زیرا این رژیم به دنبال آن است تا مسجدالاقصی را از هویت اسلامی تهی سازد.
 
این تعرض ها به مسجد الاقصی تاکنون باعث شروع 2 انتفاضه علیه صهیونیست ها شده است. برای بار نخست در 28 سپتامبر 2000میلادی «آریل شارون» نخست‏ وزیر وقت این رژیم به همراه تعدادی از نظامیان ارتشی وارد این مسجد شدند و با اقدام های تحریک ‏آمیزی که انجام دادند باعث آغاز جنبشی مقاومتی موسوم به «انتفاضه الاقصی» شدند. هرچند این تعرض ها به این مسجد پس از آن نیز همچنان ادامه داشته است که نمونه بارز آن در 24 سپتامبر 2015 میلادی همزمان با عید قربان اتفاق افتاد و جرقه «انتفاضه قدس» زده شد. در این روز وزیر کشاورزی رژیم اسرائیل به همراه شهرک‏ نشینان صهیونیست وارد مسجدالاقصی شدند اما نمازگزاران برای جلوگیری از هتک حرمت مسجد در برابر آنها مقاومت کردند.
 
همچنین در 2018 میلادی بار دیگر صدها شهرک ‌نشین یهودی با پشتیبانی نیروهای صهیونیستی بار دیگر به حریم مسجدالاقصی یورش بردند. بنابراین چنین یورش هایی ادامه سیاست های به راه انداختن جنگ مذهبی سازمان یافته و منظم در اراضی اشغالی است که از طرف رژیم صهیونیستی و آمریکا مدیریت می شود تا زمینه برای تسلط کامل بر این مسجد و تقسیم زمانی و مکانی آن میان یهودیان و مسلمانان فراهم کنند.
 
البته نبود وحدت در جهان اسلام برای حل مسایل مختلف به ویژه مساله فلسطین به عنوان نقطه ضعف خودنمایی می کند زیرا بعضی از کشورهای عربی با تکیه بر مسایل قومیتی، سیاسی و اقتصادی به دنبال آنند برای ضربه زدن به ایران روابط خود با رژیم صهیونیستی را آشکار کنند که این مساله بزرگترین ضربه به جهان اسلام می زند.
 
**جایگاه محوری مسجد در جهان اسلام
از زمان پیامبر اسلام(ص) و با بنای نخستین مسجد، این مکان مقدس در میان مسلمانان به عنوان پایگاه های آغاز شکل گیری جنبش ها و حرکت های مردمی در مبارزه علیه ظلم وستم نقش تعیین کننده ای داشته است و تا به امروز ادامه دارد.
 
این کارکردهای مساجد را می توان در میان مسلمانان به خوبی مشاهده کرد که یکی از نمونه های آن مسجد به عنوان تریبون تبلیغاتی حرکت «اخوان المسلمین» در مصر بود. به این صورت که پس از کشته شدن حسن البنّاء، رهبر و مرشد آنها، حکومت مرکزی مصر سخت گیری های زیادی نسبت به اخوان المسلمین انجام می داد از این رو از امکانات مساجد برای تبلیغات و اشاعه افکار خود استفاده می کردند.
 
همچنین نمونه بارز و مشخص آن در دوره معاصر را می توان در مبارزه علیه حکومت پهلوی دید. در این دوره مساجد به عنوان یکی از عوامل مؤثر و مهم در ایجاد و شکل گیری نهضت اسلامی و زمینه ساز گسترش، تعمیق و تثبیت این جریان ها بود. در این دوره مساجد عاملی برای همبستگی جامعه شدند زیرا همه‌ قشرها از هر صنف و گروه به این پایگاه ها می‌ رفتند و از برنامه‌های آن استفاده می‌کردند که در نهایت هم به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید. البته در جنگ تحمیلی نیز مساجد به عنوان یکی از پایگاه های جذب نیروهای رزمنده بسیجی و آموزش آنها و نیز پشتیبانی از جبهه ها نقش تعیین کننده ای داشتند.
 
** مساجد؛ پایگاه های مقابله با تهاجم فرهنگی
امروزه جهان اسلام به شکل های مختلف با تهاجم فرهنگی روبرو است زیرا این کار نیاز به لشگرکشی و نیروهای نظامی ندارد و از نمونه های آن می توان به ترویج افکار و اندیشه‏های غیراسلامی و حتی ضداسلامی، تبلیغ افکار التقاطی، تقدس زدایی و توهین به مقدسات، سست کردن پایه‏های اعتقادی جوانان نسبت به برخی از اصول و آرمان‏ها و... اشاره کرد. تهاجم هایی که علاوه بر نسل جوان پایه های نهادهای اساسی جوامع اسلامی همچون خانواده را نشانه رفته است.
 
از این رو مساجد به عنوان یکی از پایگاه های مذهبی و تبلیغاتی در مقابله با این تهاجم فرهنگی نقش بارزی ایفا می کنند. به همین سبب باید این کانون ها را با زندگی مردم به ویژه زندگی جوانان پیوند داد تا با ترویج فرهنگ استکبار ستیزی و تمسک به آموزه ها و داشته های دینی و اعتقادی جهان اسلام از خطری که آن را تهدید می کند در امان بماند که این مهم نیازمند آن است که دانشمندان و روشنفکران جهان اسلام با عمومیت دادن به عقلانیت به دنبال شناخت و ارایه ساختارهای نوین تمدن اسلامی و تلاش در جهت مقبولیت عمومی آن باشند تا مساجد به عنوان یکی از ارکان اصلی این دین جایگاه خود را حفظ کند.
 
هرچند مساجد به عنوان نهادهای سنتی در جوامع اسلامی شناخته می شوند اما ارایه کارکردهای مثبت و متناسب با نیاز روز می تواند این پایگاه را همسطح با رسانه های مدرن و چه بسا پیشروتر معرفی کند زیرا در این مکان ها امکان ارتباط مستقیم و دریافت بازخوردهای فوری و تاثیرهای آن برای مخاطب وجود دارد از این رو می توانند به عنوان نقطه اتکا و مرکز ثقل سازماندهی جوامع اسلامی و وحدت آنها به ایفای نقش بپردازند و بنیان های اساسی یک تمدن نوین اسلامی را پایه ریزی کنند.