گزارش‌های رسمی نشان می دهد که بیش از ۱.۵ میلیارد نفر مسلمان در ۱۱۶ کشور جهان پراکنده اند که این تعداد ۲۳درصد از نفوس جهان را در برمی گیرد .این جمعیت در یک دهه اخیر رشد بالاتری را در مقایسه با رشد جمعیت جهان تجربه کرده اند .

 به گزارش خبرگزاری تقریب(تنا)، با توجه به جمعیت روبه رشد مسلمانان و همچنین تاثیرات منفی بحران مالی جهانی به ویژه در کاهش سرمایه‌گذاری در بخش مواد غذایی و دامن زدن به افزایش فقر در میان کشورهای اسلامی، در کنار آن بحران‌ سازی سیاسی علیه کشورهای اسلامی، دست‌یابی به مواد غذایی حلال و مطمئن یکی از دغدغه های اصلی امت اسلامی در سال‌های آتی خواهد بود که انتظار می رود با لحاظ نرخ رشد جمعیت جهان فرصت وی‍ژه ای برای سرمایه گذاری در حوزه غذای حلال پدید آید.

طبق آمار مرکز تجارت بین الملل، ارزش تجارت فرآورده‌های غذایی با منشاء حلال جهان درسال‌های گذشته از یکهزار و ۵۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۴ به بیش از یکهزار و ۸۳۳ میلیارد دلار درسال ۲۰۰۹ رسیده , پیش‌بینی می‌شود رقم مذکور تا سال ۲۰۱۵ از مرز دو هزار و ۵۰۰ میلیارد دلار نیز فراتر رود که تغییرات مذکور روند روبه رشد تقاضای جهانی فرآورده‌های غذایی حلال را نشان می دهد.

سهم کشورهای اسلامی از تجارت بین‌المللی فرآورده‌های غذایی از ۸۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۴ به ۱۸۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ افزایش یافته که نزدیک به ۱۰ درصد از تجارت جهانی فرآورده‌های غذایی با منشاء حلال بوده است. نکته قابل بررسی این است که ۷۶ درصد از فرآورده‌های غذایی حلال کشورهای اسلامی از ممالک غیر اسلامی وارد می‌شود و تنها ۲۴ درصد از طریق کشورهای اسلامی انجام می گیرد.

این رقم به هیچ وجه قانع کننده نیست و با توانمندی‌های کشورهای اسلامی برای تامین نیازهای غذایی یکدیگر همخوانی ندارد.

با بهبود تولید و شیوه‌های تجارت فرآورده‌های غذایی حلال توسط کشورهای اسلامی که تاحدودی با اقدامات حمایتی از کشاورزان ارتباط مستقیم دارد، می‌توان موجبات اشتغال گروه‌های عظیمی از مسلمانان را فراهم آورد که از همین رو یکی از اهرم‌های مبارزه با فقر در کشورهای اسلامی بشمار می رود.

اگرچه در سالیان اخیر توجه قابل ملاحظه‏ای در ارتباط با ارتقاء امنیت غذایی کشورهای اسلامی در سطح وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی مطرح گردیده و در این ارتباط گامهای مناسبی نیز در بسیاری از کشورهای اسلامی برداشته شده است،اما درسال‌های آتی موضوع تامین مواد غذایی برای امت اسلامی مسئله با اهمیتی خواهد بود.

امید می رود با همکاری همه جانبه اقتصادی بین کشورهای اسلامی به ویژه در زمینه تشویق سرمایه‌گذاری خارجی در پروژه‌های بزرگ برای تولید فرآورده‌های غذایی حلال، برطرف کردن موانع غیرتعرفه‌ای، توسعه داد وستد فرآورده‌های غذایی حلال بین کشورهای اسلامی که در قلمرو یکدیگر فعالیت می‌کنند و ایجاد فرصت‌های مناسب برای بهره‌گیری از شیوه ها نوین بازاریابی، تبادل اطلاعات در همه زمینه‌های مرتبط با تجارت و سرمایه‌گذاری فرآورده‌های غذایی حلال، ایجاد مراکز تحقیق و توسعه مشترک شرایطی را فراهم نماید که زودتر از سال ۲۰۱۵ سهم تجارت درون‌گروهی فرآورده‌های غذایی حلال بین کشورهای اسلامی بیش از سه برابر رقم فعلی گردد.

صادرات۴میلیارد فرآورده غذایی به کشور های اسلامی و غیر اسلامی

سال گذشته بیش از چهار میلیارد دلار فرآورده‌های غذایی به کشورهای اسلامی و غیراسلامی صادر شده ، به گونه‌ای که ارزش صادرات فرآورده‌های غذایی حلال در طول یک دهه اخیر و نسبت به سال ۷۸ ،‌نزدیک ‌قریب به پنج برابر شده است درحالی تنها ۱۰ درصد از تولید داخلی کشور صرف صادرات می‌شود که ۰.۵ درصد از تقاضای جهانی مواد غذایی با منشاء حلال توسط صنایع غذایی کشورمان تامین می‌شود.

نکته قابل توجه دیگر این است که اگرچه روند صادرات ایران به طور چشمگیری افزایش یافته اما توزیع جغرافیایی صادرات فرآورده‌های غذایی حلال کشور از شرایط نامناسبی برخودار بوده و حضور صادرکنندگان ایران در بسیاری از بازارهای جهانی برخوردار از جمعیت مسلمان کمرنگ است.

عمده‌ترین بازارهای صادراتی ایران محدود به ۱۱ کشور از جمله عراق و ‌افغانستان‌ است که به تنهایی ۶۴ درصد از کل صادرات مواد غذایی حلال را به خود اختصاص داده‌اند. 

با سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته، در سال‌های اخیر ، ارزش افزوده واقعی صنایع غذایی حلال کشور از مرز هشت هزارو ۲۰۰ میلیارد ریال فراتر رفته و حتی در مقایسه با بسیاری از کشورهای درحال توسعه نرخ رشد دو رقمی( ۱۰ درصدی ) را تجربه کرده‌ که این امر گویای شتاب رشد بسیار خوب فعالیت صنعتی صنایع غذایی حلال کشور است با ادامه وضعیت مذکور پیش‌بینی می‌شود ارزش‌افزوده آن در سال ۱۴۰۴‌،‌ به بیش از چهار برابر رقم فعلی گردد.

موانع رقابت صادرات در بازارهای جهانی

یکی از موانع این صنعت در ارتقاء رقابتمندی صادرات مواد غذایی حلال در بازارهای جهانی ، پایین بودن بهره‌وری نیروی کار و عدم توقف رشد نزولی آن می‌باشد.

بهره‌وری نیروی کار در صنایع غذایی ایران ۱۶ هزار دلار می باشد که این رقم برای کشورهای ترکیه و عربستان به ترتیب ۳۵ و ۳۶ هزار دلار برآوردشده . از سویی دیگر روند بهره‌وری نیروی کار در صنایع غذایی کشور به ‌طور متوسط سالانه ۵.۴ درصد کاهش را تجربه کرده است.

با توجه به اینکه صنایع غذایی جزء صنایع با تکنولوژی پایین و عمدتاً کاربر تعریف می‌شوند استمرار کاهش بهره‌وری نیروی کار در سال‌های آتی می‌تواند در کاهش رقابت‌مندی ایران در بازارهای جهانی فرآورده‌های غذایی حلال موثر واقع گردد. یکی از نکات قابل توجه در پایین بودن بهره‌وری نیروی انسانی شاغل در صنایع غذایی حلال کشور منبعث از پایین بودن سطح مهارت‌ها و سواد می‌باشد که این امر زمینه را برای ارتقاء مهارت‌ها از طریق آموزش و استفاده از فن‌آوری‌های برتر را مختل می‌نماید.

یادآوری این نکته ضروری است که ایران به جهت برخورداری از اقلیم‌های گوناگون، به همت پژوهشگران داخلی کشور در زمینه تهیه بذرهای مختلف، انتقال یافته‌های تحقیقی به مزرعه، افزایش ضریب مکانیزاسیون، توسعه زیرساخت‌های کشاورزی مانند آب و خاک و تهیه برنامه کشت مناطق مختلف توفیقات مهمی به دست آورده است .

کشورمان در تولید بسیاری از مواد غذایی به خودکفایی رسیده و با برخورداری از بیش از ۴۵ هزار متخصص کشاورزی از توان فنی و مهندسی بالایی برخوردار بوده است. از سویی دیگر ایران کشوری است که با دارا بودن سواحل غنی آب شور در مجاورت خلیج فارس و سواحل کم نظیر آب شیرین در مجاورت دریای خزر می‌تواند به عنوان یکی از قطب‌های آینده غذاهای حلال دریایی محسوب گردد.

ایران کشوری مناسب برای مرکزیت حلال

ایران به عنوان کشوری مسلمان، تمام عناصر لازم را دارد و از موقعیت مناسبی برای تبدیل شدن به مرکزی برای تبلیغ، توزیع و تولید غذا‌ها، محصولات غیر‌غذایی و دیگر خدمات حلال برخوردار است. از آنجا که بخش خصوصی کشور نقش قالب در تولید و توزیع مواد غذایی نهایی به ویژه حلال دارند، با حمایت و تشویق‌های دولت در معتبرسازی فرایند حلال، می‌توان شاهد حضور ایران در بازار جهانی فراورده‌های غذایی حلال بود.

با گذشت زمان ، توجه و تلاش شرکت‌ها به ایجاد برند فراورده‌های غذایی حلال در سطح ملی و منطقه‌ای، ایران می‌تواند کانونی برای تایید محصولات حلال توسعه یابد. علاوه براینکه به مرکز دانش و اطلاعات برای ترویج تجارت و سرمایه‌گذاری در زمینه محصولات و خدمات حلال تبدیل شود. البته چنین اقدامی مستلزم وجود یک نهاد سازمان‌یافته با پشتیبانی دولت است تا هماهنگ سازی توسعه کلی این صنعت را بر عهده‌ بگیرد.

حلال علامت غذای سالم برای یک مسلمان

برند حلال به عنوان علامت غذای سالم برای یک مسلمان به شمار می‌رود و به عنوان یکی از مشخصه‌های امنیت غذایی دولت‌های اسلامی نیز می‌تواند قلمداد گردد. ایران با دارا بودن بیش از هشت هزار واحد صنعتی تولید مواد غذایی، لزوم داشتن یک برند حلال شناخته شده جهت دست‌یابی به ارزش صادرات ۹ میلیارد دلاری تا سال ۲۰۱۵ را ضروری می‌داند .

جلب اعتماد مصرف کنندگان برای نشان دادن ایمنی و سلامت غذاهای حلال از اهمیت بالایی برخوردار است. در همین راستا ضرورت همکاری بین کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی ( OIC )‌ ،‌جهت معتبرسازی جهانی فرایند تولید فرآورده های غذایی حلال و ارائه استانداردهای ثابت جهانی حلال را بیشتر می‌طلبد.

با این وجود این موضوع برخلاف اهمیت خارق‌العاده آن، به گونه‌ای جدی مورد توجه قرار نگرفته است. به نوعی که بیش از ۱۷ لوگوی شناخته شده حلال از سوی کشورهای اسلامی و غیراسلامی برای حلال تعیین گردیده اما برای ایران هیچ علامت تجاری ثبت شده جهانی را نمی‌توان مشاهده نمود که این امر ضرورت ایجاد یک نشان فراگیر و جهانی حلال را می‌طلبد. خوشبختانه با تلاش اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران اقدامات اولیه در این خصوص در دستور کار OIC قرار گرفته‌است.

نکته مهم نیز این است که معتبر سازی و حلیت فرایند تولید و صادرات فرآورده‌های غذایی و تعهد به رعایت حلیت آن از سوی عاملان اقتصادی با تعیین مراجع و دستگاه‌های که بر حلیت محصول صحه می‌گذارند یک وظیفه حکومتی است و دولت نیز تاکنون با همکاری بخش خصوصی اقداماتی را با همکاری سازمان کنفرانس اسلامی و کشورهای پیشرو در امر برند حلال در این خصوص به انجام رسانده است.

هر چند که نهادهای مسئول برای فرایند حلال با ارگان‌های مرتبط جلساتی برگزار کرده اند ، اما درج برچسب‌های حلال توسط برخی شرکت‌ها و همچنین فروش علامت حلال در کشور قابل توجیه نبوده و فرهنگ سازی در این خصوص ضروری است .

ضرورت توجه به فرایند نوین تولید مواد غذایی حلال

رشد سریع کشورهای توسعه یافته در تجارت فرآورده‌های غذایی حلال مرهون اخذ و بکارگیری فناوری روز است .بنابراین چنین وضعیتی برای کشورهای اسلامی کمی متفاوت است.

در دهه‌های آتی به طور مشخص استفاده از تکنولوژی مبنای اساسی برای توسعه و مشارکت فعال کشورها در تجارت بین‌المللی فرآورده‌های حلال است که نه تنها در عرصه اقتصاد داخلی بلکه در سیاستگذاری‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، اجرا و مدیریت در زمینه‌های مختلف تولید و تجارت مواد غذایی حلال نمایان می‌شود.

برای کشورهای اسلامی کسب دانش، استفاده از تکنولوژی پیشرفته و بهره برداری مناسب از مواد اولیه، انرژی و نیروی انسانی، از عوامل ضروری برای افزایش بهره‌وری و رقابت در عرصه‌های مختلف تولید و تجارت مواد عذایی حلال در سطح جهانی محسوب می شود .
برهمین اساس موضوع حیاتی در هزاره سوم آن است که چگونه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی OIC بتوانند در بکارگیری علوم و فناوری‌های جدید در حوزه مواد غذایی حلال اقدام نمایند تا بتوانند در تصمیم‌سازی‌ها و مدیریت جهانی تجارت فرآورده‌های حلال و به تبع آن در توسعه تجارت بین‌المللی موثر واقع شوند.

در این خصوص می توان به فناوری نانو و فن‌آوری اطلاعات اشاره کرد. فناوری نانو کاربرد های وسیعی در همه مراحل تولید، فراوری، نگهداری، بسته بندی و انتقال تولیدات کشاورزی دارد. نانو شامل بسته‌بندی‌های هوشمند، مواد نگهدارنده و مواد خوراکی تعاملی (interactive) است که به مصرف‌کنندگان اجازه می‌دهد موادغذایی را با توجه به ذائقه و نیاز غذایی مورد نظرشان تغییر دهند.

در سال‌های اخیر، نظام‌های نوین مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات موجب پیشرفت‌های چشمگیری همچون توسعه نظام‌های مدیریت زنجیره تامین کشورهای پیشرو در تجارت فرآورده‌های حلال را مورد ملاحظه قرار داده است.

‌جلب همکاری های منطقه ای

با توجه به رخدادهای اخیر بحران اقتصادی جهان، ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به عنوان یکی از راهکارهای کلیدی برای توسعه سرمایه‌گذاری و تولید مواد غذایی حلال مورد تاکید است.

تعریف غذای حلال با آموزه‌های اسلامی و اشاعه آن در بین کشورهای عضو، سرمایه‌گذاری مشترک صندوق و رونق بخشیدن به این مجموعه کالاها در بورس کالاها از دیگر اقداماتی است که می تواند زمینه را برای حضور کشورهای اسلامی در تجارت فرآورده‌های حلال فراهم نماید.

تبادل هیأت‌های تجاری و برگزاری نمایشگاه‌ها و ارتباط بین اتاق‌های بازرگانی و تشکل‌های خصوصی کشور‌های اسلامی از نکات مهمی است که می‌تواند نقش مهمی را در رابطه با این موضوع داشته باشند.
وزارت بازرگانی به عنوان مجموعه مسئول نیز باید در قالب طرح‌های مربوط به تجارت ترجیحی، اطلا‌ع‌رسانی بیشتر، توسعه پایگاه‌های اطلاع‌رسانی موجبات رونق تجارت با کشورهای اسلامی فراهم کرده و زمینه را برای تحقق بازار مشترک اسلامی ایجاد کند .
یکی از نکات مهمی که در مبادلات تجاری مواد غذایی حلال کشورهای کم درآمد عضو سازمان کنفرانس اسلامی به چشم می خورد تامین واردات این کشورها از محل اعتبارات پرداختی به آنها می‌باشد. به عبارت دیگر اعتباراتی که در اختیار برخی از کشورهای اسلامی قرار می‌گیرد نقش مهمی در منابع تأمین واردات مواد غذایی آنها و در نتیجه انتخاب طرف‌های تجاری توسط این کشورها ایفا می نماید. از این نظر بانک توسعه اسلامی می‌تواند نقش مهمی را در افزایش مبادلات تجاری مواد غذایی حلال بین کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی ایفا نماید.

بانک توسعه اسلامی می تواند اعتباراتی را جهت تامین واردات در اختیار کشورهای اسلامی قرار داده و پرداخت این اعتبارات را مشروط به واردات کالاهای حلال از کشورهای اسلامی نماید. براین اساس کشورهای نیازمند بجای دریافت اعتبار از کشورهای غیر مسلمان و تامین نیازهای غذایی خود از کشورهای مذکور، قادر خواهند بود با دریافت اعتبارات مورد نیاز خود از بانک توسعه اسلامی، مواد غذایی مورد نیاز شان از کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی تامین نماید.

نقش موثر بانک توسعه اسلامی در گسترش مبادلات تجاری بین کشورها از آن جهت مهم است که این نهاد در حقیقت به صورت بازوی تامین مالی مبادلات تجاری مواد غذایی بین کشورهای اسلامی ایفای نقش کند. این امر از یک سو اهمیت بانک مذکور را بیش از پیش افزایش داده و از سوی دیگر سهم مبادلات درون گروهی مواد غذایی حلال را از مبادلات تجاری کشورهای اسلامی افزایش داده و میزان اتکای کشورهای کم درآمد عضو سازمان کنفرانس اسلامی به کشورهای غیراسلامی را کاهش می‌دهد.