دعوت به گفتمان بین دو بال امت اسلامی یعنی شیعه و سنی برای تحقق اندیشه تقریب با عنوان امت واحده اسلامی یک فراخوان قدیمی تجدید شده است که در پاسخ به دو چالش پیش روی امت اسلامی متولد شد.

به گزارش حوزه بین‌الملل خبرگزاری تقریب، پایگاه خبری فلسطین الیوم در یادداشتی به قلم «ولید القططی» با عنوان «گفتمان مذاهب اسلامی بین تقریب و همزیستی» نوشت: «احمد الطیب» شیخ الازهر در ابتدای ماه نوامبر در حاشیه گردهمایی بحرین ابتکاری را در رابطه با گفتمان مذاهب اسلامی مطرح کرد و در آن از همه عالمان مسلمان خواست علی‌رغم اختلاف در مذاهب و مکاتب خود هر چه سریع‌تر برای برپایی گفتمان اسلامی ـ اسلامی جدی به منظور ایجاد وحدت و نزدیکی و کنار گذاشتن عوامل تفرقه و درگیری‌های مذهبی اقدام کنند.

شیخ الازهر این ابتکار را به تقریب سنی و شیعه اختصاص داد و گفت: روی سخن من در این فراخوان، برادران مسلمان شیعه  است و من آمادگی دارم به همراه علمای بزرگ الازهر و شورای حکمای مسلمان با قلب‌هایی گشوده با شما بر سر یک میز بنشینم.

«دکترحمید شهریاری» دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در پاسخ به او، از این ابتکار استقبال کرده و آمادگی خود را برای تحقق اندیشه تقریب اعلام کرد.

دعوت به گفتمان بین دو بال امت اسلامی یعنی شیعه و سنی برای تحقق اندیشه تقریب با عنوان امت واحده اسلامی یک فراخوان قدیمی تجدید شده است که در پاسخ به دو چالش پیش روی امت اسلامی متولد شد. یکی چالش خارجی که در پروژه استعمار غربی که با تجزیه کشورهای اسلامی وحدت امت را تهدید می‌کند، نمودار شده است و دیگری چالش داخلی که در دوری و تعصب روزافزون مذاهب اسلامی نمود پیدا کرده است. تعصبی که با ایجاد تفرقه میان ملت‌های مسلمان و اسقاط مفهوم «امت اسلامی» وحدت امت مسلمان را تهدید می‌کند.

اندیشه تقریب، روی دیگر اندیشه جامعه اسلامی و امتداد آن برای رویارویی با تجزیه خارجی و تفرقه داخلی بود و الازهر به واسطه علما و شیوخش که در تاسیس موسسه دارالتقریب در قاهره در سال 1947 مشارکت داشتند، پیشرو در این اندیشه بود. این اندیشه علی‌رغم بسته شدن دارالتقریب در زمان سادات در سال 1979 همچنان در الازهر حاکم است علی‌رغم هیاهویی که افراط‌گرایان از هر دو طرف به پا کردند.

در سال 1990 پرچم تقریب از سوی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در طهران و دوشادوش الازهر برافراشته شد. 

علی‌رغم درستی اندیشه تقریب و اهداف آن، این اندیشه  همچنان مبهم مانده و به مثابه هدفی محقق نشده است. آنچه از اندیشه تقریب برداشت می‌شود به این اشاره دارد که هر مذهبی باید از برخی از معتقدات خود در فقه و اندیشه کوتاه بیاید تا به یک نقطه تلاقی وسط برسند و این مفهوم هدفی غیر قابل تحقق و دستیابی است.

هدفی که با محقق نشدن  آن کوه‌هایی از موانع اعتقادی، فقهی، فکری، سیاسی و روانی در ذهن، قلب، روح، تاریخ و سیاست ریشه دوانده است.

این  همان چیزی است که تاریخ معاصر آن را ثابت کرده است. اما اندیشه «همزیستی» به معنای زندگی مسلمانان در کنار یکدیگر علی‌رغم اختلافات مذهبی و فرقه‌ای به عنوان افراد، جوامع، ملت‌ها و دولت‌هایی که با امنیت، صلح، ثبات و آرامش در فضایی از تفاهم، توافق و همکاری در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند،  مفهومی آشکارتر و روشن‌تر است.

همزیستی که مسلمانان ملزم نباشند از مذاهب خود کوتاه بیایند و در دیگری ذوب شوند اما ملزم هستند به مقدسات یکدیگر احترام گذاشته و در عین حال اصول اسلامی را رعایت کنند و وابستگی به امت اسلامی را بر وابستگی به فرقه مذهبی خود ترجیح دهند.

مفهوم همزیستی
مفهوم «همزیستی» به معنای ارجاع حل اختلافات ریشه‌دار فرقه‌ها و مذاهب به خداوند متعال است تا در قیامت بین مردم قضاوت کند. چنانکه فرمود: «فَاللَّهُ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ». و تعامل با اختلافات صدر اسلام براساس آیه قرآنی «تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ ۖ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَّا كَسَبْتُمْ ۖ وَلَا تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُون». تا بدین گونه مسلمانان معاصر به آبادکردن دنیای خود به عنوان راهی برای ساختن آخرت بپردازند و دنیای آنها جز با وحدت به عنوان یک «امت» ساخته نمی‌شود. 

وحدت براساس شیوه همگرایی بر «کلمه سوا» که در قرآن کریم از آن یاد شده است؛ «تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ» از همزیستی آغاز می‌شود. تجمع امت بر اساس اصول و نقاط مشترک که اندیشمند شهید «فتحی شقاقی» در پژوهشی که در سال 1982 با عنوان  "السُنّة والشيعة.. ضجة مفتعلة ومؤسفة" منتشر شد، بر آن تاکیدکرد.

در این پژوهش آمده است که جماعت تقریب در قاهره توافق کردندکه مسلمان کسی است که به خداوند متعال، نبوت و رسالت حضرت محمد(ص) به عنوان آخرین پیامبر، «قرآن» کتاب خدا و «کعبه» به عنوان  قبله، اصول پنج گانه و روز قیامت و علم به ضروریات دین ایمان داشته باشد.

در همین راستا اصولی که برای همزیستی تعریف می‌شوند نیز عبارتند از:  وابستگی به دین اسلام و امت اسلامی، عبادت خداوند یکتا، پیروی از رسول خاتم و تسلیم در برابر قرآن و سنت به عنوان منابع اصلی دین اسلام، ایمان به ارکان اسلام ، موحد بودن در عبادت و اصول معاملات و قبله نماز (مکه) و قبله جهاد(قدس) و تنها مسئله اصلی یعنی فلسطین.

«شیخ محمد غزالی» یکی از علمای الازهر در چارچوب همزیستی میان مذاهب اسلامی و برای ایجاد تقریب میان شیعه و سنی، در کتاب خود با عنوان «دستور الوحدة الثقافية بين المسلمين» (قانون وحدت فرهنگی میان مسلمانان) ابتکاری را با عنوان «مبادئ على طريق التصالح والإخاء» (اصول راه آشتی و برادری) در ربع آخر قرن بیستم ارائه می‌دهد.

این ابتکار 4 بند دارد:
1 ـ قرآن کریم، کتاب اسلام است که محفوظ از تحریف مانده و منبع نخست قانونگذاری است و خداوند آن را از هر تحریف و کم و زیادی حفظ کرده است.
2ـ سنت پیامبر منبع دوم بعد از قرآن کریم است و رسول خدا «اسوه حسنه» برای پیروانش تا روز قیامت است و اختلاف در ثبوت سنت یا عدم ثبوت آن مسأله فرعی است.
3ـ اختلافات در مورد قرن اول اسلام در چارچوب بحث علمی و تاریخی بررسی می‌شود و نباید آن را به زمان حال مسلمانان یا آینده آنها ارتباط داد بلکه باید تنها در یک چارچوب علمی بماند و حساب آن با خداوند است.
همه مسلمانان براساس توجه به مشترکات خود که بسیار زیاد است و با تسامح در رابطه با مسائل فرعی فقهی و دیدگاه‌های مذهبی رو به آینده مشترک دارند.

این شروط می‌خواهند دو هدف را دنبال کنند: 
1ـ از بین بردن هرگونه دوری و درگیری میان مذاهب اسلامی و عوامل آن مانند جهل، تعصب، تندروی، رکود و اهانت به مقدسات مذهبی
2 ـ ایجاد همه انواع تقریب و هم زیستی میان مذاهب اسلامی و عوامل آن مانند: علم، تسامح، میانه‌روی، ارتباط، انعطاف پذیری و احترام به مقدسات مذهبی.