نسخ خطی باستانی که در مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل (KFCRIS) در ریاض نگهداری می‌شود، گنجینه گرانبهایی از دانش دینی، تاریخی، علمی و فلسفی است که به محققان اجازه می دهد تا درمورد گذشته تحقیق کنند.

به گزارش حوزه بین‌الملل خبرگزاری تقریب، این آثار که مدت‌ها قبل از اختراع ماشین چاپ خلق شده‌اند، بینش‌های غنی را در مورد چگونگی تولد، شکوفایی، و تکامل تمدن‌های خاورمیانه طی قرن‌ها به مقامات مذهبی و دانشگاهی ارائه کرده‌اند.
 
همه این نسخ خطی باستانی از زمان پیش از اسلام گرفته تا اولین نسخه‌های تورات، انجیل و قرآن کریم با زحمت فراوان و طی سالیان متمادی توسط نویسندگان متعدد برای حفظ تاریخ گردآوری شده است.
 
مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل، کتابخانه وسیعی از این آثار شامل بیش از 28 هزار و پانصد نسخه خطی کمیاب و 120 هزار قطعه عکس را در خود جای داده است.
 
این مرکز که در سال 1983 تاسیس شد، مخزن بایگانی خانواده فیصل است و امروزه به دلیل کمک به علوم انسانی و اجتماعی یکی از برجسته‌ترین مجموعه‌های فرهنگی در پادشاهی به شمار می‌آید.
 
این نمایشگاه که «اسفار» نام دارد، یک نمایشگاه یکساله است که در فوریه 2023 به پایان می‌رسد و برخی از نادرترین متون عربی و اسلامی جهان را به نمایش گذاشته که از جمله آنها 36 نسخه خطی و اثر چاپی است که با دقت از 178 هزار و پانصد قطعه اصلی عکس گرفته شده است.
 
نام این نمایشگاه که از کلمه «سفر» در عربی گرفته شده که کلمه‌ای قرآنی که به معنای «کتاب بزرگ» یا «کتاب قطور» است و برخی از نادرترین متون و نسخه‌های خطی جهان را با قدمت صدها سال را در بر دارد.


 
«راشا ابراهیم الفواز»، مدیر موزه‌های مرکزی، گفت: «اصطلاح اسفار می‌تواند به معنای سفرهایی باشد که بازدیدکننده نمایشگاه می‌تواند از طریق محتوای این کتاب‌ها و آثار طی کند.»
 
این نمایشگاه به شش بخش تقسیم می‌شود. اولین بخش دانش است و داستان چگونگی انتقال علم به تمدن‌ها را روایت می‌کند که نسخه‌های خطی مختلفی را به نمایش می‌گذارد و یکی از آنها کتاب «کلیله و دمنه» متعلق به ملک فیصل است.
 
بخش دوم سه نسخه خطی با بیش از هزار سال قدمت را به نمایش می‌گذارد که نمونه‌هایی از خوشنویسی عربی است. از جمله آنها کتاب «البیان و التبیین» اثر «جاحظ»، ادیب قرن سوم هجری است.
 
بخش بعدی سه اثر از کمک‌های زنان به جوامع مربوط به خود را به نمایش می‌گذارد، از جمله همسر خلیفه مستعصم عباسی و ام الحسین بنت شهاب الدین مکی.
 
چهارمین بخش نمایشگاه آثار دست‌نویس نویسنده‌هاست. یکی از منحصربه‌فردترین نسخه‌های خطی این بخش، کتاب «العبر و دیوان المبتدا و الخبر» اثر ابن خلدون از تاریخ‌نگاران قرن هشتم و نهم هجری قمری است.
 
بخش پنجم، با عنوان «نسخه‌های خطی نادر»، هشت نسخه خطی را به نمایش می‌گذارد که در جهان تک نسخه‌ای هستند.


 
یکی از این دست‌نوشته‌ها، «اخبار زنان» اثر «اسامه بن منقذ»، سوارکار و شاعر عرب است که در زمان سلسله ایوبیان، به‌ویژه در زمان سلطنت «صلاح‌الدین ایوبی»، سلطان مصر، تا ۹۶ سالگی زندگی کرد.
 
بخش ششم و آخر با عنوان «جهان گوتنبرگ»، ده کتاب چاپ شده از اولین چاپخانه مدرن آلمان در اواسط قرن پانزدهم را به نمایش می‌گذارد. الفواز می‌گوید که مشهورترین چاپ اولیه قرآن هامبورگ است که پس از نسخه ونیز، دومین نسخه قدیمی چاپ شده این کتاب مقدس است.
 
گنجینه‌های به دست آمده توسط این مرکز یک سرمایه گرانبهای ملی است. علاوه بر این، این مرکز بسیاری از دانشمندان سعودی را درمورد روند نگهداری و مرمت نسخه‌های خطی با استفاده از روش‌های سنتی آموزش داده است.
 
الفواز گفت: «در سال 1986 کارشناسان متخصص در مرمت نسخه‌های خطی کاغذی و مصنوعات، از این مرکز بازدید کردند تا به کسانی که در این مرکز کار می‌کنند آموزش لازم برای ترمیم و مرمت بدهند.»
 
بازدیدکنندگان در زیرزمین مرکز شاهد دپارتمان ترمیم هستند که آزمایشگاهی تمیز است و متخصصان جوهر، کاغذ و صحافی نسخه‌های خطی قدیمی را آزمایش می‌کنند. آنها با دقت بسیار از هر صفحه عکس می‌گیرند و آن را با استفاده از محلول‌های شیمیایی آزمایش می‌کنند تا اطمینان حاصل شود که در طول فرآیند نگهداری آسیبی به آن وارد نشده است.


 
حفظ این اسناد ظریف تا حد زیادی به شرایط فیزیکی که در آن نگهداری می‌شوند، بستگی دارد. نوسانات دما و رطوبت اتاق می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر روی کاغذها و پارچه‌ها داشته باشد.
 
حفظ سطح ثابت رطوبت در حدود 40 تا 60 درصد و دمای 16 تا 21 درجه سانتیگراد در زیر نور فرابنفش با انرژی کم برای حفظ این آثار کمیاب ضروری است.
 
الفواز گفت: «نسخه‌های خطی منبع اصلی اطلاعات برای دانستن حقایق تاریخی، سنت‌های فرهنگی و قدیمی گذشته هستند. آنها در سراسر جهان پراکنده هستند و ما مفتخریم که چنین تنوع گسترده‌ای در مرکز تحقیقات و مطالعات اسلامی ملک فیصل داریم. وظیفه ما این است که از چنین گنجینه‌های کمیاب محافظت کنیم و آنها را در معرض دید همگان قرار دهیم.»