ساختار و ایدئولوژی اخوان المسلمین

استراتژی عمومی اخوان اصلاح بوده و خلاف انقلاب و ترور است. جنبش های اسلامی دارای دو مرحله هستند: در مرحله ی اول پنهانی و سری هستند، زیرا در زمان شکل گیری شان، دولت ها به شدت ضد مذهب و سکولار بودند. جنبش یمن حدود ده سال پس از اخوان مصر شکل گرفت و اخوان مصر در سال 1928 و اخوان یمن در 1938 شکل گرفت. اخوان يمن تا دهه ی نود و به مدت پنجاه سال در شرایط سری به سر برد و جزء جنبش های زیر زمینی بود. به تدریج از سال 1997، تبلیغات رسمی خود را آغاز کردند و به تدریج فعالیت رسمی خود را از سر گرفتند. در سال 1993 موفق به کسب کرسی در مجلس شدند و در برخی شهرها اکثریت را به دست آوردند. اما در سال 1997 از حکومت رانده شدند، در حالی که حدود شصت کرسی مجلس را کسب کرده و اقلیت قدرتمند بودند. (یازده کرسی نیز مستقل محسوب می شد.) اخوانی ها در یمن در انتخابات ریاست جمهوری سال 1999 على عبدالله صالح را تحریم کردند و به او رأی ندادند.
 
اخوان، به عنوان قوی ترین تشکل، جنبشی نیست که بتوان آن را از جهان اسلام حذف کرد. این جنبش در کشورهای اهل سنت، همچون استخوانی در گلو است. چون اگر فضا آزاد باشد، پیروز خواهد شد و اگر سرکوب گردد، محبوب مردم می شود. در جریان های اخوانی، تنها اخوان سوریه رادیکالی است که آن هم به بحران دوران حافظ اسد برمی گردد. تیپ رفتاری اخوان مانند نهضت آزادی ایران می باشد اما اخوان سازمانی پیچیده تر است. بخش نظامی اخوان هیچ گاه کشف نشده و تنها یک بار در دوران ناصر فاش شد. اخوان، بخشی روشن فکر و فرامذهبی است که از حنفی ها و شافعی ها نیز نیرو می گیرد. با اینکه این جنبش از دل سلفیه به وجود آمد، همیشه نوعی نوآوری در آن وجود داشته است. (دموکراسی پارلمانی، ایده ی مرکزی آنهاست.)
 
اخوانی ها در مبارزه ی دموکراتیک بسیار مهارت دارند اما در اجرا با مشکل مواجه می شوند زیرا فاقد تجربه ی کافی هستند. از لحاظ استراتژیک، ارتباط و دوستی جمهوری اسلامی با اخوان بسیار مفید است زیرا مخالف سلفی گری هستند. جنبش اخوان دارای پارادوکس های سنگین و دو گانه است. این دوگانه ها به دو بخش بیرونی و داخلی تقسیم می شود.
 
اخوان المسلمین همواره در مرز بین سری بودن و علنی شدن است؛ به همین دلیل دولت ها از آنها واهمه دارند. زمانی که اخوان به عنوان تشکل سیاسی مشغول به کار است از آن انتظار می رود که آشکار باشد اما بخش بزرگی از آن همچنان پنهان است. به همین دلیل برخی معتقدند که تقیه ی شیعه، حلقه ی پنهانی صوفیان و تجربه ی فرماسونری است که بر آنها تأثیر گذاشته است. تشکیلات آنها یکی از قوی ترین تشکیلات دنیا می باشد. به عنوان مثال کسی نمی دانست که جواهر لعل نهرو از اعضای اخوان است. اخوانی ها در کار خود مصر و خستگی ناپذیر هستند. اگر یک اخوان به زندان افتد به قدر اشتغالش از حقوق برخوردار است و خانواده ی زندانی آسیب نمی بینند.
 
یمن از پروسه ی دموکراتیک خارج شده و به سمت خشونت سوق پیدا کرده است. منطق بازی دموکراتیک نبوده و به همین دلیل جنگ یمن را جنگ نیابتی می دانند. آنها معادله ای به نام آشکارگی ضروری و پنهانی واجب دارند که کار بسیار دشواری است. دومین دوگانه ی آنها در نگاه به سازمان است. از طرفی به وحدت سازمانی اصرار دارند و از طرف دیگر تکثر را مطلوب می دانند. آنها بحث حق رأی زنان و نمایندگی زنان را در جهان اسلام برای اولین بار مطرح کردند. سومین دوگانگی، جدل آنها بین کمیت و کیفیت است. آنها معتقدند که یک نیروی با کیفیت بهتر از صد نیروی غیر کیفی می باشد اما در برخی مواقع به کمیت توجه می کنند. در نهایت، شبکه ی اخوان پوپولیست نبوده و نمی تواند توده ای باشد. اکثر انسان های باهوش و با ذکاوت را جذب کرده و دانشگاه ها مراکز عمده آنان است. در حالی که سلفی ها از طبقه ی پایین اجتماع نیرو جذب می کنند، اخوان از یقه سفیدها استقبال می کند.
 
چهارمین دوگانه ی اخوان، شوراگرایی و اقتدار رهبری است. مرشد در اخوان مقدس است و در نهایت دموکراسی به اقتدارگرایی رهبر تبدیل می شود. سخنان مرشد فراتر از سازمان تلقی شده و کاریزما می گردد. ایده مرشد اعظم به شدت در شبکه تأثیر گذار است. این مرشد جهانی است. اظهارات مرشد، اظهارات رسمی و مذهبی كل اخوان است. مرشد اخوان تاکنون از مصر بوده و نماینده ی جهانی نداشته است. مرشد نیز باید زنده و آزاد باشد و اگر اسیر شود، مرشد دیگری انتخاب می شود. منظور آنان از شورا، دموکراسی شورایی است و شورای آنان از جنس چپ نیست. اما اهمیت رهبری موجب ایجاد اختلافات زیادی میان آنان شده است.
 
دوگانه ی دیگر بین رهبر و قاعده است. مفهوم رهبری، چابک و مفهوم قاعده کند اما قدرتمند است. اخوان بین تئوری های Lidership و تئوری های مبتنی بر قواعد حکومت در نوسان است. قاعده شبیه به گاری ای است که کند حرکت می کند اما رهبر مانند اسب می تازد. نوسان سنگینی بین رهبری فرد و قاعده وجود دارد که امروزه در یمن مفهوم رهبری برجسته شده است. زمانی که فضا بحرانی شود، رهبر اهمیت پیدا می کند. در سال های 2011 و 2012 میلادی بحران دو سر شدن در اخوان به وجود آمد. مرسی به عنوان رئیس جمهور باید مستقل می شد و رهبران تابع وی می شدند و از طرفی دیگر مرسی باید تابع مرشد می گشت. محمد بديع نامه ای به مرسی نوشت که شما با ما بیعت نداشته و می توانید آزادانه عمل کنید. اما این مسئله موجب شکستن رأی وی شد. به دوگانه های درونی اخوان اشاره کردیم و حال به دوگانه های خارجی می پردازیم.
 
اولین دو گانه، مردد بودن بین جماعت دینی یا حزب سیاسی است. اخوان به عنوان جماعت، شبیه به هیئت مؤتلفه عمل می کند که به سیاست تن نمی داد. اخوان به عنوان جماعت، مرزهای ملی را نمی تواند قبول کند اما به عنوان حزب سیاسی باید مرزها را بپذیرد. اخوان به عنوان جماعت، در پی ادبیاتی دینی در کل جهان است اما به عنوان حزب مجبور است که مثلا در یمن باشد و با ترکیه نیز دارای اختلافاتی گردد. اخوان در نظام جهانی، محافظه کار بوده و در پی شکستن نظم جهانی نیست زیرا در پی استفاده از پتانسیل این نظم به نفع خود است.

دومین دوگانه ی آنها، نوسان دولت شان بین دولت دینی و مدنی است. دولت دینی در پی اجرای شریعت است اما دولت مدنی در پی اجرای قواعدی از نظم است که مخالف شریعت نباشد. اخوان معتقد است که جامعه باید بر اساس مقاصد اسلامی حفظ شود، اما سلفی ها جامعه ی اسلامی را بر اساس احکام اسلامی اداره می کنند. در کل نوسان سنگینی در تفکرات اخوانی وجود دارد که نمی توان به سادگی از آنها عبور کرد. اخوان، سایتی به نام اخوان پدیا دارد که داده های آنان در این سایت وجود دارد و به خوبی از آن حراست می شود. آنها حزب عدالت و توسعه ی ترکیه را ذیل اخوان به کار نمی بردند اما اخیرا و پس از به قدرت رسیدن این حزب، نام حزب عدالت و توسعه ی ترکیه را در ذیل خود قرار داده اند.
 
سومین دوگانه، دوگانه ی ملت و امت است که شبیه دولت دینی و مدنی است. در یمن دوگانه ی دولت و قبایل وجود دارد که خاص یمن است زیرا هنوز از وضعیت قبائلی عبور نکرده اند. اخوان به شدت ضد اسرائیل است.
 
ایدئولوژی و دیدگاه های مذهبی-سیاسی اخوان
اولین بحث اخوان، انسان و جامعه می باشد. اخوان فاقد نگاه جمع گرایانه است و به فرد اولویت می دهد. اما لیبرال نیست زیرا هسته ی فعالیت ها را خانواده می داند. اساس تفکر آنها بر فرد و خانواه است و به همین دلیل جنبشی محافظه کار محسوب می شود و لیبرال نیست. جنبش های محافظه کار برای فرهنگ جماعت ها احترام قائل هستند و به خیرهای عمومی اهمیت می دهند. در این بین اهمیت به خانواده و مذهب از خیرهای مهم و جدی است. به طور کلی نگاه آنها محافظه کارانه است و استراتژی شان در مورد زنان، صبر و تدریج است. دومین شعار اخوان امید است؛ «واقعیت امروز، رویای دیروز و رویای امروز، واقعیت فردا خواهد بود.» اخوان خیال پرداز نیست بلکه دارای برنامه است. نگاه آنها غیر سنتی است و سلفی نمی باشند. اخوانی ها همه جا با زنان خود ظاهر می شوند که این خلاف نظریه های سنتی است. اینها اولویت بسیاری به زنان می دهند. نگاه آنها به دولت بسیار مهم است. اخوانی ها نوعی دگرگونی در نگاه به دین ایجاد کرده اند.
 
دو ایده ی دولت دینی و دولت مدنی وجود دارد که سلفی ها در پی دولت دینی هستند اما اخوانی ها معتقدند که دولت ضرورتی اجتماعی است و امر دینی نمی باشد. پس خلافت در ارمان آنها وجود ندارد. اینها دولت را ضرورت اجتماعی می دانند که در عین حال ابزاری برای گسترش دین و عدالت است. اخوان، محافظه کار است و دنیای بدون دولت را نمی پذیرد. اخوانی ها سه اصل حاکمیت قانون، تکثر گرایی سیاسی و انتقال مسالمت آمیز قدرت را در کل کشورها به استثنای حلب و حمص پذیرفته اند. اخوان در حلب و حمص بسیار رادیکال می باشد و دیگر محافظه کار نیست. آنها معتقدند که دولت باید زمینه ی مذهب را تقویت کند. یعنی امام متولی آن نباشد اما این مسئله امکان پذیر نیست. مگر می شود که نهادی مذهبی را تقویت کرد و در نهایت دولت توسط آن خورده نشود؟ دولت آنها سکولار نیست زیرا سکولاریسم بی طرفی مذهبی دارد اما دولت ترکیه بودجه ی هشت وزارت خانه را به سازمان دیانت می پردازد. اخوان در الجزایر اعلام کرد که قصد ساخت بزرگ ترین مسجد جهان را دارد. بحران
 
«میدان تقسیم» در ترکیه به سبب تخریب پارک و ساخت مسجدی بزرگ بود که با مخالفت سکولارها رو به رو شد. اسلام تی وی ترکیه بسیار فعال است که مناطق بسیاری از جهان را پوشش داده و سازمان دیانت مسئولیت آن را بر عهده دارد. اسلام تی وی كل آسیای مرکزی تا چین و ژاپن و آسیای جنوب شرقی را پوشش می دهد. بعد از نخست وزیر در ترکیه، رئیس سازمان دیانت قدرتمندترین شخص است که توسط رئیس جمهور مشخص می شود. اما امروزه رئیس سازمان دیانت حتی از نخست وزیر نیز قدرتمندتر شده و نفر دوم کشور می باشد. از سال 2006 میلادی بخش مذهبی در ترکیه خیز بزرگی برداشت و بودجه ی کلانی نیز برای آنها مصرف شد. تکثر در نهایت به نفع اخوان است زیرا حداقل آن را از بین نمی برند.