رهنمودهای تقویت انقلاب اسلامی ایران در الگوی قدرت جهانی

مقدمه
نیمه دوم قرن بیستم در زمان اوج گسترش مناسبات محاسباتی و عقلانی[۱] در محیط روابط بین المللی[۲] كه در نهایت پایان عصر « ارزشها و ایدئولوژیها» نام میگرفت ناگهان در پی مجموعه تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه خاورمیانه در سرزمین ایران كهن انقلابی ظهور یافت كه مفاهیم سكولاریسم پایان دین و ارزشها، تمامی تئوریهای روابط بین الملل معاصر و انقلاب را دگرگون ساخت.

انقلاب اسلامی ایران از یك طرف محصول روشنگری دینی در پرتو تكامل تفكر اسلامی (شیعی) درباره تشكیل حكومت اسلامی است كه در طی روند مطالعات تاریخی و اسلامی به این مفهوم (حكومت اسلامی) ختم میشود و از طرفی دیگر متاثر از تحولات ناشی از مسائل سیاسی، اقتصادی داخلی، منطق های بین المللی است.
دین، معنویت، خداباوری و مهمتر تشكیل نظام حكومتی ناشی از یك دین توحیدی ستون اصلی این انقلاب در جامعه ی بین المللی شناخته شد. از جنبه سیاست بین الملل، انقلاب اسلامی ایران برهم زننده ی معادلات جهانی و منطقهای با محور اصلی استكبار ستیزی و حمایت از تمامی مستضعفین جهان آنچنان كه در قانون اساسی آن ذكر شده بود. الگوی قدرت انقلاب اسلامی ایران نه بر اساس ماهیت قدرت طلبی و اقتدار نظامی ـ اقتصادی بلكه مبتنی بر تفكر عمیق در فلسفه وجودی انسان، عالم هستی، دین و مجموعا تسخیر تفكر و باورهای ذات فطرت انسانهاست.

انقلاب اسلامی ایران هرچند در چهار دهه هویت یابی، جایگاه خود را در معادلات منطقه ای و جهانی به مرحله ی ظهور رساند لكن برای بقا، ایجاد توازن قدرت و توان بازدارندگی، گسترش و توسعه ی جهانی آن رهنمودهایی همچون الگوی تقویت قدرت نرم در سطح تحلیل فرا ملی، الگوی بازسازی هویت اسلام سیاسی، الگوی محوریت قدرت و ثبات منطقه‌ای و فرا منطقه ای و الگوی تقویت بنیان قدرت ملی و دفاعی كشور را در ذیل به عنوان محورهای اصلی در قبال تقویت انقلاب تشریح خواهیم کرد.

الگوی قدرت نرم در سطح تحلیل فرا ملی

انقلاب اسلامی ایران بر مبنای ارزشها، هنجارها و باورهای دینی، ساختار نوین نظام سیاسی ـ اجتماعی، احیای حكومت اسلامی ( در كالبد اسلام سیاسی)، توجه به ستمدیدگان و مظلومان جهان برآمده كه به ظهور جنبشها و قیام های غیر اسلامی بعضا منجر شده و در پی تضعیف تمامی تئوریهای روابط بین الملل و ایجاد شكل نوینی از انقلاب سازی برخواسته است.

انقلاب اسلامی ایران از رهیافت تبیین تفكر و اندیشه اهداف عدالت محورانه و مدیریت عادلانه خود در پی دست یابی به اهداف خود است. دو الگوی ذكر شده بیشترین هواخواهی را بین ملت های جهان و مستضعفین خواهد داشت. این انقلاب از حیث حضور و نقش مردم بیشترین فعالیت مردمی را در بین تمامی انقلاب های یك سده اخیر در خود داشته است. مجموع این عوامل ذكر شده به نوعی برآیندی از قدرت نرمی محسوب می شود كه در پی تغییر بنیادین برخی هنجارهای شكل گرفته در قبال مسائل سیاسی و اجتماعی بشری است.

قدرت نرم به عنوان اصلی ترین عنصر و پارادایم غالب در انقلاب اسلامی ایران تاثیرگذارترین عامل در تقویت، گسترش و تداوم این انقلاب دانسته می شود. چهار مؤلفه فرهنگ، ایدئولوژی، سیاست و تفكر اصلی ترین مشخصه های یك قدرت نرم تلقی می شوند كه در انقلاب اسلامی بارز خواهند بود بر همین مبناست كه ماهیت تاثیرگذاری موثر اسلام كه عمدتا بر پایه فكری و فرهنگی است جزو شاخصه های تاثیرگذاری قدرت نرم به حساب می آید. اسلام از طریق مباحث نظری و معرفتی و از طریق ساختن انسانهای نو و جدید نوعی از قدرت نرم را اعمال می کند.

تدریجی بودن این قدرت با اثرگذاری بیشتر آن می تواند باعث گسترش حوزه نفوذ به مناطق جغرافیایی و حتی تقارن با تفكرات مشترك در اقصی نقاط دنیا شود. الگوی قدرت نرم در رابطه با انقلاب اسلامی ایران بصورت گسترده آنچنان تاثیرگذار است تا جایی كه یكی از استراتژیست های معروف در آمریكا انقلاب اسلامی ایران را خطرناكترین مسئله در قبال غرب و تمدن آن می داند.

در این راستا تقویت قدرت نرم مهمترین اصل در پیشبرد اهداف انقلابی، متضمن چند اصول زیر لحاظ می شود:

- وضعیت اول تدوین اصول و راهبرد مشخص و معین در قبال تقویت اصول و ارزشهای انقلاب در سه محور داخلی، بین ملل مسلمان و بین ملت های مظلوم جهان.

- وضعیت دوم برنامه ریزی و شكل دهی هنجارها و ارزشهای اسلامی برای سایر كشورهای مسلمان

- تعاملات و مجادلات عقلانی با سایر ملل

- آگاه سازی سایر ملل

با توجه به سه مشخصه ی انقلاب اسلامی كه: باعث شكل گیری جنبش های بازیگران غیردولتی شده، ارزشهای دینی مبنای تعیین و توسعه ی آرمانهای جنبشهای غیردولتی قرارگرفته و انگیزه های رفتاری و راهبردی كه در این جنبش ها غیرمادی ست[۳] الگویی از روند تاثیرگذاری عمیق بر تفكرات مسلمانان و بعضا سایر ملل را در پس زمینه تفكرات و ارزشهای خود به عنوان یكی از اصولی ترین روند افزایش قدرت نرم در عصر حاضر درخود جای داده است.

بنایراین رهیافت های موثرِ عملی در قبال تاثیر گذاری بر رفتار دیگران بالاخص سایر ملل مسلمانان جهان كه جمهوری اسلامی ایران باید از آن برخوردار باشد تا به عنوان پارادایم های موثر بر قدرت نرم هوشمند انقلاب اسلامی ایران بیشترین كاركرد را دارا باشند به ترتیب شاخصه های زیر است:

- ابتدا شناخت ماهیت و فلسفه ی وجودی انقلاب اسلامی

- شناساندن این انقلاب به شكل هنجار جامعه ی مدنی و برای تمامی جامعه ( به تعبیری در كجای تاریخ واقع شده ایم)

- آسیب‌ شناسی انقلاب اسلامی در وضعیت كنونی

- ارائه راهكارها كه از جنبه نرم افزاری (تاثیرگذاری از جنبه قدرت نرم) در سطح ملی، منطقه ای و فرامنطقه ای باید مورد ارزیابی قرارگیرد.

- سیاست گذاری و برنامه ریزی مدون برای توسعه فرهنگ انقلاب اسلامی

- فرهنگ سازی انقلاب در بطن جامعه نه صرفا اقدامات كلی و شعار

- انقلابی و اسلامی شدن تمامی پدیده های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی كشور در تمامی ابعاد ( پیشرفت در گرو آن است)

- اهتمام ویژه به فرهنگِ علمیِ اسلامی ـ ایرانی

- در سطح فراملی شناسایی ماهیت اسلامی بودن انقلاب برای مسلمانان جهان

- اصل مبارزه با زیاده خواهان و ظلم ستیزی و بی عدالتی به عنوان سنگ بنای انقلاب، باعث تاثیرگذاری بیشتری بر تمامی ملت های مورد تهاجم ظلم خواهد شد.

الگوی بازسازی هویت اسلام سیاسی

انقلاب مبتنی بر دین اسلام در ایران الگوی نوینی از بازگشت تفكر حاكمیت دین در نظام سیاسی بعد از چند سده است . قرن حاضر تحت نام تفكر سكولاریسم غالب در پی نفی هرگونه باورهای ناشی از مكتب دین است كه درسال ۱۳۵۷ شمسی (۱۹۷۹ میلادی) این تفكر به گفته ی نظریه پردازان غرب و شرق به چالش كشیده شد.

اسلام سیاسی به عنوان پدیده ای در جهتِ بیشتر مدرن، ناشی از واقعیت های دنیای نوین امروز است . این پدیده با محور عقلانیت آن مبنای الهی ـ انسانی دارد و نه صرفا عقلانی ـ انسانی، به نظر می رسد ماهیت وجودی دین اسلام آنجایی كه تمامی فعالیت های بشری را شامل می شود به تعبیری برنامه ای جامع برای پیروان خود دارد . در این نقطه تلاقی تفكر وجود دارد كه اسلام در همه كنش های اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و سیاسی جامعه نقش آفرینی می کند. بنابر این انقلاب اسلامی ایران نوعی از هویت بخشی دوباره به حاكمیت اسلام تحت نام نوین «اسلام سیاسی» دانسته می شود.

انقلاب اسلامی در پی تبیین سازگارسازی واكنش بین دین و سیاست و پاسخ گویی به قدیمی ترین موضوع در این رابطه برآمد و اینكه چه كسی باید حكومت كند( حاكم باشد) و این حكومت به چه شكل خواهد بود ( نوع نظام سیاسی) . بر این مبنا نوعی نظام حكومتی شكل گرفت كه بر دو ویژگی عمده حاكمیت و انسان مبنی بر خصوصیات معنوی و سیاسی به عنوان حاكم و جامعه و نوع سازماندهی و ساختار حكومتی تاكید داشت.

انقلاب اسلامی بر این واقعیت تاكید کرد كه با توجه به ارزش های اسلامی و هنجارهای موجود بومی می توان به یك ساختار سیاسی ـ اجتماعی نوین تحت نام اسلام سیاسی دست یافت.
این مفهوم جامعه ای را به تصویر می كشد كه رخدادها و پدیده های اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی علی رغم وضعیت بی دینی و سكولار بودن و اجرا و اعمال این پدیده ها، عنصری تحت نام دین (اسلام) برآورده كننده نیازهای معنوی و فرامادی همه شاخصه های یك جامعه ی انسانی را هم می تواند درخود داشته باشد. ساختار حكومت، قانونگذاری، نظم اجتماعی ـ اقتصادی حاكم می تواند ازطریق مقوله ی دین ( اسلام سیاسی) به فعالیت خود ادامه دهد.

براساس رهیافت معناگرایی در قبال انقلاب اسلامی ایران در كالبد اسلام سیاسی، هدف نهایی انقلاب و جنبش های اسلامی نظیر آن اسلامی كردن نظم وستفالیایی سكولار از طریق جایگزینی آن با نظم الهی؛ دولت ـ ملت با نظام اسلامی، دموكراسی با نظام شورایی، قانون موضوعه و قانونگذاری بشری با شریعت اسلامی و حاكمیت ملی و مردمی با حاكمیت الهی است.[۴]
بنابراین اسلام سیاسی مفهومی تعریف می شود كه در عصر حاضر نوعی بازتعریف از هویت حاكمیت سیاسی در شكلی متفاوت است كه سعی در تطابق با واقعیت های موجود بر مبنای محور عقلانیت در كنار اصول و ارزشهای بنیادین اسلامی فعالیت می کند.

الگوی محوریت قدرت و ثبات منطقه‌ای و فرا منطقه ای

انقلاب اسلامی ایران را یك انقلاب فرا منطقه ای و بین المللی باید دانست زیرا جوهره اصلی آن را اصولی تشكیل می دهد كه حوزه ی شمول آن فراملی و جهانی است؛
اول ماهیت انقلاب، كشورهای مسلمان در سراسر جهان را در بر می گیرد،
دوم بدلیل تاثیرگذاری ژئوپولتیك ایران و حوزه خلیج فارس این انقلاب اهمیت بین المللی می یابد،
سوم این انقلاب در منطقه خاورمیانه به وقوع پیوست و بدلیل اهمیت خاورمیانه در معادلات جهانی، در نهایت اهمیت دیگر انقلاب آنجایی مشخص می شود كه تمامی دول غربی و با گرایش غرب با توجه به سیاست های اعمالی خود به عنوان دشمن فرامنطقه ای این انقلاب محسوب می شوند در نتیجه انقلاب اسلامی ایران در سطح جهانی قابل تحلیل و ارزیابی می باشد.

بعد از انقلاب اسلامی ایران دو هدف و منافع در واقع الگوی كشور قرار گرفت ابتدا منافع بین جهان اسلام و دوم منافع ملی كشور كه اصول اسلامی در هر دو آن غالب می باشد.[۵] تامین منافع اسلامی و ملی امروزه از مهمترین اصل اعمالی در سیاست های داخلی و خارجی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود.

انقلاب اسلامی ایران راهی جدید در ثبات سازی منطقه ای و فرا منطقه ای بحساب می آید زیرا كه در ثبات سازی منطقه ای در حوزه خاورمیانه اكثریت كشورها مسلمان محسوب می شوند این عنصر، اصلی ترین شاخص در ثبات سازی منطقه ای و در واقع گردآوری همه كشورهای مسلمان در كنار هم نوعی از شكل گیری امنیت و ثبات از رهیافت همگرایی ایدئولوژی و ارزش ها دانسته می شود ( لكن اختلافات بین ملل مسلمان منطقه ناشی از اختلاف افكنی و سرسپردگی به غرب می باشد).

انقلاب اسلامی ایران به عنوان بازیگر منطقه ای، در پی ایفای نقش سازنده در زمینه تولید منافع مشترك منطقه ای، توسعه ی همكاریهای همه جانبه منطقه ای، حمایت از امنیت سازی منطقه ای و مهمتر الگوی مشخص برای تعامل سازنده با كشورهای مسلمان از زمان شكل گیری آن بوده است. توجه به سطح توسعه یافتگی ذهنی و آگاهی ملل مسلمان نمونه ای از الگوی قدرت سازی و ایجاد ثبات در منطقه خواهد بود.

در سطح فرا منطقه ای انقلاب اسلامی تنها انقلابی در طول تاریخ اخیر به حساب می آید كه مشخصا و اصولا مبارزه علیه استكبار و حمایت از مظلومین را در همه ی ابعادی فكری خود مورد توجه قرار داده است. زمانی كه رهنمودهای اصلی دین اسلام و قاعده تعامل با جهان خارج از اسلام و اصول برابری و برادری برخاسته از شریعت اسلام نماد مظهر انقلاب اسلامی شناخته می شود نوعی همگرایی بین تمامی ملتهای جهان به عنوان جامعه ی بین المللی و « نوع بشر» ـ نگاهی كه اسلام دارد ـ مقوله ای است كه می تواند ثبات در بعد فرا منطقه ای را از منظر انقلاب اسلامی برای جهانیان به ارمغان بیاورد.

الگوی تقویت بنیان قدرت ملی و دفاعی كشور

بقای هر حكومت مبتنی بر شاخصهای متعدد مشخص نظیر توانایی تاثیر گذاری بر اذهان دیگران (قدرت هوشمند و نرم)، توانایی اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و .... كه مجموعه ی این عوامل به ایجاد قدرت و توان بازدارندگی موثر منتهی می شود. الگوی افزایش قدرت ملی و دفاعی با تفكیك دو مقوله از هم به دو صورت پیشرفت و توسعه ملی (قدرت ملی) و تقویت بنیان امنیتی ـ نظامی (دفاعی) كشور شناخته می شود.

در مفهوم قدرت ملی كه دارای شاخصه های متعدد است عناصر تعیین و تقویت آن همچون رهبری، ایدئولوژی، ژئوپولتیك، همگرایی ملی، وسعت، جمعیت و غیره و شرایط ویژه جمهوری اسلامی ایران، از آن یك قدرت نوظهور فرامنطقه ای ساخته است. توان افزایش قدرت ملی در ابعاد مختلف پیشرفت علمی و ارائه ی راهبردهای موثر در قبال تقویت و گسترش انقلاب اسلامی الگوی افزایش قدرت بالقوه و بالفعل جمهوری اسلامی ایران را به همراه خواهد داشت.

بنیان قدرت ملی كشور با عناصری همچون الگوی تعامل سازنده با سایر كشورها بالاخص مسلمان منطقه، پیروی از دیپلماسی هوشمند بر اساس اصول انقلابی ـ اسلامی، عضویت فعال و موثر در نهادهای منطقه ای و فرا منطقه ای تاثیرگذار درجهت ارتقا انقلاب و اصول آن با رویكرد تقویت جایگاه ایدئولوژی در تصمیم گیریهای منطقه ای و جهانی كه مجموعه ی این عوامل در قالب چندجانبه گرایی منطقه ای، فرامنطقه ای در ابعاد سیاسی تا تسلیحاتی تحقق خواهد پذیرفت.

در رهیافت تقویت بنیان دفاعی ایجاد الگوی بازدارندگی موثر از شیوه های مطلوب موجود همانند آموزش متخصصین و كارشناسان امور امنیتی، نظامی و دفاعی، آموزش و تجهیز نیروها با فناوریهای نوین، خرید و واردات فناوریها و محصولات نوین در امر دفاع، همكاریهای نظامی و امثالهم كه مجموعه ی این عوامل در بستر هویت و گفتمان انقلاب اسلامی ایران باید صورت پذیرد.

بنابراین، انقلاب اسلامی ایران بنا به گفته ی یكی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران، انقلاب اسلامی باعث تغییر ساختار قدرت جهانی شد.[۶] انقلاب ۱۳۵۷ به عنوان یك انفجار ژئوپولتیك در حوزه نفوذ دو ابرقدرت در دوران جنگ سرد رخ داد كه بنابر ریشه ی عمیق آن كه نشات گرفته از سیر تكاملی تفكر شیعی در قبال تشكیل حكومت اسلامی است در تاثیرگذاری و نظام فكری یكپارچه، توانایی ارائه راهكارها و حل و مقابله با انواع منازعات و چالشها را خواهد داشت.

تحقق كامل انقلاب اسلامی كه در جهت استقرار ارزشهای اسلامی و از طرفی الگویی برای دیگر كشورهای مسلمان و سایر ملل مورد ظلم واقع شده، به درك مقتضیات و فرآیندها و تحولات زمانی و تحلیل صحیح از حوادث پیرامونی و جهانی توسط متخصصیص كشور وابسته می باشد. از طرفی باید توجه کرد كه انقلاب شیعی اسلامی ایران اهمیت تشییع و توجه به آن از طرف مسلمانان و غیرمسلمانان را در كانون توجه خود قرار داده است كه مستلزم نگاه واقع گرایانه همراه با ارزش گرایی كارآمد در تعاملات با دنیای اسلام و سایر كشورها است.

"موسی نصیری "
مرکز اسناد انقلاب اسلامي