مخالفت جامعه جهانی مانع از دست یابی اقلیم کردستان به اهداف مطلوبشان خواهد شد

با علی خرم، نماینده سابق ایران در سازمان ملل و صاحبنظر مسائل سیاست خارجی، درباره روند این همه پرسی گفت‌وگو کردیم. این دیپلمات پیشین معتقد است: « بعد از همه پرسی و عمیق تر شدن واکنش های منطقه ای و جهانی به آن، مشکلات جدی پیش پای رهبران کردستان برای دست یابی به اهدافشان نمایان می شود» مشروح این گفت‌وگو از نظر می‌گذرد:

همه پرسی اقلیم کردستان با وجود مخالفت دولت مرکزی عراق و جامعه جهانی برگزار شد بفرمایید انگیزه های شکل دادن به چنین رخدادی چه بوده است؟

در این باره باید به انگیزه رهبران کرد در جهت دهی به موضوع استقلال خواهی کردستان عراق اشاره داشت. این موضوع بسیار پیچیده و دارای ابعاد مختلفی است. آقای مسعود بارزانی به عنوان کسی که رهبری این جریان را در دست دارد، پیش از این در میان رهبران کرد درگیر مشکلات جدی بود. رهبری اش در کرکوک، سلیمانیه و اربیل زیر سوال رفته بود، حدود دوسال بود که مجلس منحل شده بود و همکاری صورت نمی گرفت. بنابراین او در اداره اقلیم کردستان به زعم مردم خودش دچار مشکلات جدی بود و نمی توانست آنجا را اداره کند. مشکلات اقتصادی دو چندان شده بود و از نظر سیاسی هم مشکلات متعددی به وجود آمده بود. لذا در چنین شرایطی که رهبران معمولا برای فرار از مشکلات داخلی، مردم را به سمت یک مشکل خارجی می کشانند، آقای بارزانی هم تلاش کرد که برای خروج از این معضلات شخصی و اینکه خود را پشت این مشکلات پنهان کند، موضوع استقلال کردستان را برجسته و پیگیری کرده تا به نقطه همه پرسی برسد. بسیاری معتقدند که ماهیت تصمیم آقای بارزانی بیش از آنکه سنجیده و حساب شده باشد، از این مقوله بود. نظر درستی هم هست زیرا او زمانی که تصمیم به این کار گرفت با مخالفت دولت مرکزی عراق و همه کشورهای جهان از جمله کشورهای بزرگ غربی، همسایگان، اعراب و شورای امنیت سازمان ملل رو به رو شد. بنابراین اقدام او در چنین شرایطی را می توان بیشتر یک فرار رو به جلو تعبیر کرد تا اقدامی برای حل مشکلات مردم اقلیم.

اقدام به برگزاری همه پرسی برای دست یابی به استقلال از منظر حقوق بین الملل چگونه ارزیابی می شود؟

اصل تعیین سرنوشت از منظر حقوق بین‌الملل، با هدف رها شدن از چنگال استعمار مورد توجه قرار گرفت اما از طرفی برای اینکه مورد سوء استفاده برخی اقلیتها و قومیت‌ها قرار نگیرد و به تجزیه کشورها نیانجامد، از یکسو آن را با اصل حفظ و احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشورها محدود کرده و از سوی دیگر تعیین موارد استثنایی استقلال قومیت‌ها را در اختیار شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دادند. در این چارچوب، اقدام به همه پرسی اقلیم از نظر حقوقی هم دارای مشکل است زیرا میبایست طبق حقوق بین الملل، دولت مرکزی، اجازه برگزاری این همه پرسی و استقلال را صادر کند. مانند قضیه کاتالونیا در اسپانیا که برای مستقل شدن منتظر اجازه دولت مرکزی است و دولت مرکزی هم چنین اجازه ای را نداده است و مخالف است. در نتیجه مشروعیت همه پرسی اقلیم کردستان زیر سوال است مگر اینکه در قانون اساسی درج شده باشد. درحالیکه در قانون اساسی عراق مساله وحدت همه اقوام از جمله کردها مطرح شده و اینکه همه باید با هم باشند. پس این هم نشان می دهد آنها برخلاف جهت حرکت می کنند.

با وجود چنین مشکلاتی، آیا برگزاری این همه پرسی می تواند به دست یابی به اهداف مطلوب اقوام کرد شمال عراق منتهی شود؟

پاسخ به این سوال و سوالات مشابه که آیا همه پرسی می تواند کردها را به اهدافشان برساند، یا منفی است یا نامشخص است. آنها در شرایطی اقدام به این کار کردند که تنها استنادشان این بود که دولت مرکزی به آنها بی مهر بود و حقوقشان را برآورده نمی کرد. خب همه اقوامی که در عراق هستند دچار این معضلند. همه به خاطر جنگ هایی که در دوره صدام به عراق تحمیل شد و به ویژه با ظهور جریان های تروریستی مانند داعش انجامید، در وضعیت بدی از جمله شرایط فقر و ناامنی قرار گرفتند. کردها نمی توانند به صورت ویژه خود را با این صفت مشخص کنند و بگویند چون شرایط ما خوب نبود پس ما دنبال استقلال رفتیم. خب زمانی که در دوره صدام، مدار 36 درجه و مدار 32 درجه از طرف شورای امنیت تعیین شد، شیعیان زیر مدار 32 درجه بودند و کردها بالای مدار 32 درجه بودند و به این ترتیب منطقه آنها، منطقه امن شد. ولی وقتی دولت صدام سقوط کرد آنهایی که زیر مدار 32 درجه بودند در فرایند تدوین قانون اساسی شرکت کردند و قانون اساسی برای همه تعیین شد. در حالی که آنهایی که بالای مدار 36 درجه بودند اعلام استقلال کردند. خب این هم باز یک سوال جدی را از نظر حقوقی مطرح می کند که آنچه آنها به آن استناد می کنند صحت ندارد و بعد از سقوط صدام همه به طور یکسان یا از مواهب و امتیازات استفاده کردند و یا به طور یکسان از فقدان امتیازات رنج بردند. اینها همه دلایلی است که حول این موضوع می تواند شکل گیرد. از سوی دیگر رهبران کردستان در حالی که هنوز مرکب همه پرسی خشک نشده می گویند که می خواهند درباره استقلال با دولت مرکزی وارد بحث شوند. خب دولت مرکزی قطعا تحمل نمی کند. حتی اگر الان دولت مرکزی در حالت ضعف باشد همسایه ها آن را تحمل نخواهند کرد و جای خلا دولت مرکزی را ترکیه و بقیه می پوشانند. قبلا این سابقه هم بوده که ایران، ترکیه و سوریه راجع شمال عراق تصمیم گیری می کردند الان هم این گونه خواهد شد . وقتی آقای اردوغان همراه رئیس ستاد مشترکش به ایران می آید قطعا، یکی از مسائل اساسی شان درباره این موضوع است و تصمیم گیری می کنند. در چنین شرایطی آینده اقلیم کردستان عراق و کردها دستخوش حوادثی خواهد شد که شاید اینقدری که تشنج در آن دیده شود آرامش دیده نمی شود.

آیا مواضع اعلامی برخی کشورهای غربی در مخالفت با همه پرسی با سیاست عملی شان یکی است؟

تقریبا این گونه است به غیر از رژیم صهیونیستی بقیه کشورهای جهان با این همه پرسی مخالفت کرده اند. منافع آمریکا ایجاب می کند که با این اقدام مخالف باشد. مهمترین دلیل هم حضور داعش در منطقه است. آمریکا به خوبی می داند وقتی کردستان عراق اقدام به مستقل شدن کند، دولت مرکزی ممکن است جبهه مبارزه با داعش را رها کنند و به سراغ این مشکل برود. اقای حیدر العبادی هم ممکن است متمرکز بر این موضوع شود و به سراغ کرکوک، موصل، سلیمانیه و اربیل برود. پس برای آمریکا به صرفه نیست که این اتفاق رخ دهد. از این رو آمریکا به طور علنی با اقدام کرستان عراق مخالفت کرده، هیات فرستاده و از آقای بارزانی خواسته تا از این اقدام منصرف شود. اما برای رژیمی مانند اسرائیل که منافع ویژه خود را دارد، خوب است که چنین اتفاقی در منطقه رخ دهد. برای اسرائیل، تشکیل دولت مستقل کردستان عراق، قطعا مفید است زیرا یک اسرائیل دیگر به وجود می آید اما برای امریکا اینطور نیست و فعلا منافعی ندارد. برای روسیه و چین و اروپا هم همینطور است. اقدام بارزانی باعث شد تا آن جبهه متحد ضد داعش شکسته شود و موضوع مبارزه با آن افول کرده و از دایره توجه خارج شود.

قالب همکاری های ایران و ترکیه را در مواجهه با این رخداد چگونه ارزیابی می کنید؟ گفته می شود ترکیه خطرات بیشتری را از جانب این همه پرسی نسبت به ایران احساس می کند

هر دو کشور از این رخداد، خطرات امنیتی خاص خود را احساس می کنند زیرا می تواند سر آغاز بی ثباتی و تجزیه باشد و از این بابت هر دو در این معضل، مشترک هستند. این در حالی است که ایران به طور شخصی با اقوام کرد نه تنها درگیری و تضادی ندارد بلکه در تاریخ ایران، کردها مردم اصیلی هستند که رابطه خوبی با دولت مرکزی داشته اند اما در ترکیه اینطور نیست. بنابراین ایران هیچ درگیری شخصی با کردها ندارد اما اگر قرار باشد منطقه در نتیجه اقدام به استقلال خواهی آنها بی ثبات و ناامن شود ایران چشمش را روی هم می گذارد و طور دیگر برخورد می کند. تاکنون اولویت منطقه مبارزه با داعش بوده است از این رو هیچ عامل دیگری نباید این موضوع را تحت تاثیر خود قرار دهد. در شرایطی که دولت مرکزی عراق طی سالهای گذشته سرگرم احیای ساختارهای خود بوده و همزمان تروریسم به جان ملت عراق افتاده و حکومت مجبور به مقابله با آن بوده، کردهای عراق از این موقعیت برای تقویت حکومت خود سوء استفاده کرده‌اند. همین امر باعث شده شیعیان و عرب‌های سنی به همه‌پرسی برای استقلال اقلیم کردستان عراق واکنش منفی نشان دهند. بنابراین معتقدم ایران و ترکیه به خوبی متوجه پیامدهای امنیتی این موضوع برای منطقه هستند و با هم همکاری خواهند کرد و آن را اداره می کنند. دو کشور طی چهار دهه گذشته ثابت کرده اند ، با هر حرکتی در راستای استقلال یک کشور کردی مخالفند، زیرا می‌تواند سرآغاز ناامنی و تجزیه سایر کشورهای همسایه باشد. موقعیت ترکیه در این رابطه شکننده تر است، زیرا از یک‌سو بیش از 10استان کردنشین دارد و از سوی دیگر سال‌هاست بین این کشور و کردهای مقیم آن جنگ رسمی صورت گرفته و می‌تواند آتش زیر خاکستر را دوباره روشن کند.

چشم انداز این همه پرسی را با توجه به موج شدید مخالفتهایی که از سوی جامعه جهانی وجود دارد چگونه می بینید؟

معتقدم به تدریج مشکلات چنین درخواست استقلالی روشن و برملا می شود. تاکنون کردها از یک حماسه حضور بیش از سه میلیون نفر در این همه پرسی سرمست بوده اند اما از فردا که پیامدهای مخالفتها نمایان شود، فرودگاهها بسته شود، با دولت مرکزی بر سر کرکوک وارد جنگ شده و از ان طرف هم ترکیه صادرات نفت را قطع کند و همچنین تجارت 18 میلیاردی اقلیم با ایران و ترکیه قطع شود، مشکلات اساسی بروز پیدا می کند و در چنین شرایطی که وضعیت اقلیم به شدت سخت و دشوار می شود احتمالا آقای بارزانی قصور ناتوانی در اداره دولت را به گردن ایران، ترکیه و دولت عراق می اندازد اما در واقع او نمی تواند خود را پشت سر این کشورها پنهان کند.