همه پرسی اقلیم کردستان عراق در شرایطی برگزار شد که جامعه جهانی و بسیاری از کشورهای همسایه و منطقه با انجام آن به شدت مخالفت کرده بودند. این در حالی است که دولت مرکزی عراق هم مجوز برگزاری چنین رفراندومی را صادر نکرده بود لذا می توان گفت اقدام به همه پرسی، مشروعیت لازم را نداشته است تا آقای مسعود بارزانی بر مبنای آن بتواند درباره استقلال و تعیین حدود کردستان با دولت مرکزی وارد مذاکره شود.
اشتراک گذاری :
استقلال کردستان عراق اگرچه پروسه ای زمانبر است اما از بسترهای حداقلی هم برای طی روند آن برخوردار نیست. افزون بر مخالفت دولت بغداد، ایران و ترکیه در زمره مخالفان جدی استقلال اقلیم کردستان هستند. میان ترکیه و کردهای این کشور مشکلاتی بسیار جدی وجود دارد. ترکها اقوام کرد را به رسمیت نمی شناسند و موضوعات امنیتی همواره بین دولت ترکیه و کردها حاکم بوده و این تضاد در تاریخ این کشور وجود داشته است. به همین دلیل الان، سالیان سال است که در مناطق کرد نشین وضعیت فوق‌العاده امنیتی برقرار است. دولت آنکارا با چنین پیشینه ای مخالف سرسخت استقلال کردهای شمال عراق است چه آنکه این مساله می تواند به تحریک کردهای مقیم ترکیه برای طرح خواست مشابه کردهای شمال عراق بیانجامد. اما این وضعیت درباره ایران متفاوت است. اقوام کرد از نظر فرهنگی بخشی از تاریخ ایران به شمار می‌روند و ایران نگرانی‌هایی که عراق، ترکیه یا سوریه دارد درباره آنها ندارد. کردهای ایران خواهان جدایی از دولت مرکزی نیستند وتنها در نوع رفتار با آن ممکن است انتقاداتی داشته باشند. لذا رابطه ایران و کردهای عراق در طول تاریخ همواره خوب بوده است. کردهای عراق در طول جنگ ایران و صدام طرف ایران ایستاده اند. چنانکه صدام در مقاطعی از جنگ حلبچه و مناطق کردنشین را به این دلیل که آنها را خائن و مزدور ایران می‌دانست، بمباران کرد. بنابراین وضعیت ایران با کردهای عراق با آنچه میان کردها و ترکیه جریان دارد، کاملاً متفاوت است و ایران نگرانی‌هایی که عراق، ترکیه یا سوریه دارد درباره کردها ندارد.
از طرف دیگر درباره روابط کردها با دولت مرکزی عراق نیز باید گفت که میان کردها و اعراب به عنوان دو گروه به هم پیوسته در یک کشور، اتحاد و احساس همبستگی ملی وجود نداشته است. دولت مرکزی عراق از دوران گذشته همواره تلاش می کرد با استفاده از ابزار زور، حاکمیت خود را برقرار و اعتراض‌ها را سرکوب کند. حتی در برهه‌ای از گذشته هم مذاکرات خودمختاری صورت گرفته بود که با شکست رو به رو شده بود اما از سال 1991 به بعد روابط کردها با دولت مرکزی عراق عملاً ضعیف شد. بنابراین در عراق این مسأله ادامه دار است زیرا همواره اعراب سنی، اعراب شیعه و کردها با دولت مرکزی اختلافاتی داشته اند که می تواند به فواصل مشخصی این اختلافها بروز پیدا کند. در شرایط کنونی این شکاف میان کردها و دولت به وجود آمده است اما فردا می‌تواند به صورت بحران دیگری بروز پیدا کند تا در سرنوشت عراق تأثیر‌گذار شود. بالاخره کردها در چهار کشور زندگی می‌کنند. کردهای سوریه نیز در شرایط کنونی از نظر سرزمینی عملاً حدود بیست الی سی درصد از خاک سوریه را در اختیار دارند و برای جلوگیری از تکرار آنچه در عراق رخ داد، نیاز است یک انسجام در سیاست های کشورهای مرتبط بااین موضوع شکل گیرد.
خب اکنون شرایطی برقرار است که همه پرسی اقلیم کردستان عراق با چنین مخالفتهای جدی رو به رواست و این در حالی است که سرزمین کردستان، محاط در خشکی است و طبیعی است که در توافق با همسایگانش مورد شناسایی قرار گیرد اگر همسایگانش از جمله ایران سوریه، ترکیه و عراق آن را شناسایی نکنند عملاً نمی‌تواند با جهان خارج ارتباط برقرار کند زیرا نیازمند فضای زمینی و هوایی این کشورها برای ایجاد رابطه با جهان خارج است. بنابراین در شرایطی که به نظر می رسد رژیم هایی چون اسرائیل از بروز چنین اتفاقی استقبال می کنند این مساله می تواند برای ایران یک تهدید امنیتی جدی باشد. اما در این رابطه ایران و ترکیه مواضع هماهنگی برای برخورد با این اقدام اتخاذ کرده اند اما نکته ای که ایران باید در واکنش به این اقدام به آن توجه کند، آن است که اتخاذ مواضع تندروانه و عجولانه نمی تواند گره از این مشکل باز کند. تلاش جمهوری اسلامی باید در راستای همبستگی تمامیت ارضی عراق باشد و البته گامهایی را که در این مسیر بر می دارد، به شکل مسالمت آمیز طراحی کند.
به قلم: قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه
