ساخت جامعه ای انسانی و الهی ،از مهمترین دغدغه های همۀ انبیاء الهی بوده است، لذا در قرآن کریم آمده است: «لقد أرسلنا رسلنا بالبیّنات وأنزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم النّاس بالقسط و أنزلنا الحدید فیه بأسٌ شدید و منافع للنّاس؛ [1] همانا پيامبرانمان را با حجت هاي روشن فرستاديم و با ايشان كتاب و ترازو فرستاديم تا مردم به عدل برخيرند، و آهن را كه در آن هم سختي (جنگ) و هم منافع براي مردم است نازل كرديم».
از این رو ایجاد جامعه ای الهی از جنس قسط و عدل جزو آرمان های همه ابنای بشر محسوب می گردد که این امر می تواند به عنوان سنگ بنای تبیین سبک زندگی مطلوب از منظر اسلام مورد توجه قرار گیرد.
لیکن برای ساخت جامعۀ قرآنی مطلوب باید به قرآن و سیرۀ اهل بیت (علیهم السالم)تمسک جست، لذا ضرورت شناخت جامعۀ اسلامی برآمده از حکومت رسول اکرم(ص)می تواند به عنوان نقشه راه ساخت جامعۀ اسلامی و به تبع آن سبک زندگی اسلامی مطرح گردد، و نیز توجه به ابعاد فردی و بالأخص مسائل اجتماعی شخصیت عظیم پیامبر اکرم (ص)را می توان به عنوان الگوئی جامع برای همۀ انسانها برشمرد.
از سوی دیگر قرآن کریم نیز پیامبر اکرم(ص)را به عنوان اسوه ای کامل برای همۀ انسانها معرفی می کند، خداوند در قرآن می‌فرماید: «لَقَدْ كانَ لَكُمْ في رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثيراً؛[2]مسلّماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‌کنند».
یعنی اگر کسی که به ابدیت اعتقاد دارد سبکی از زندگی که ایشان می‌نمایاند را برای خود انتخاب کند بلکه باید به مانند رسول‌الله(ص) زندگی می‌کند و یا اگر جامعه ای بخواهد سبک مطلوب و اسلامی برای زندگی را در نظر بگیرد باید به پیامبر اکرم (ص) تأسی کند و سبک مطلوب خود را در سیره‌ی عملی آن حضرت جست و جو نماید ولی اگر شخصی یا جامعه ای که نگاه آخرت محور به دنیا نداشته باشد هرگز رسول الله(ص) را الگوی مطلوبی نمی‌بیند.
زیرا الگو ها و مدل های جامعه سازی در غرب با بسیاری از ارزشهای الهی و حتی انسانی و بشری در تضاد است بدین نحو که نگاه آخرتی در آن جامعه وجود ندارد لذا باید اذعان نمود هر ملتی که نگاه آخرتی نداشته باشد در مقابل جامعه سازی غرب نیز به عنوان ملتی مغلوب خواهد بود که سرانجام آن ملت تسلیم و قبول جامعه سازی غرب حتی به قیمت از دست دادن همۀ ارزش های الهی و انسانی می باشد، و به راحتی سبک زندگی غربی را می‌پذیرد.
لذا در واقع آیه مذکور متذکر می‌شود که آن سبک از زندگی که بتواند آرمان‌های الهی را برآورده سازد آن سبکی است که رسول خدا(ص) در آن برای ما مطلوب باشند.
به نظر می رسد در تفسیر آیه ذکر شده کلمۀ اسوه به عنوان واژه ای کلیدی برای الگوگیری از پیامبر اعظم (ص)مطرح می باشد. در تفسیر شریف المیزان می خوانیم؛واژۀ أسوة به معناي اقتداء و پيروي است ، و معناي «في رسول الله» يعني در مورد رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلّم) ، و اسوه در مورد رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) ، عبارت است از پيروي او ، و اگر تعبير كرد به «لكم في رسول الله»، شما در مورد رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) تأسي داريد كه استقرار و استمرار در گذشته را افاده ميكند ، براي اين است كه اشاره كند به اينكه اين وظيفه هميشه ثابت است ، و شما هميشه بايد به آن حضرت تأسي كنيد .[3]
همچنین باید دانست جامعه شکل گرفته عصر نبوی(ص) را باید به عنوان الگو و نمونه ای از جامعۀ مطلوب در سبک زندگی اسلامی یاد نمود؛ زیرا پیامبر اکرم(ص)موفق شدند جامعه مطلوب را ایجاد نمایند لذا سبک و سیاق زندگی اسلامی اگر بتواند مولّفه های مطلوب جامعۀ عصر نبوی را دارا باشد راضی کننده خواهد بود لیکن باید اذعان نمود جامعه عصر نبوی در مسیر خودش عملکرد قابل قبولی داشت و با وضعیت موجود در آن زمان بیش از این ممکن نبود لذا این حد ممکن و مطلوب آن زمان می باشد.
گفتنی است تحقق سبک زندگی اسلامی بدون طی کردن روند آموزش و پرورش برای افراد آن جامعه امکان پذیر نمی باشد لذا در فرایند تحقق این مهم باید در پی تعلیم و تربیت بود زیرا تحقق سبک زندگی اسلامی بی شک ارتباط مستقیمی با جامعۀ مطلوب و آموزش دیده و دارای بینش و دانش می باشد، لذا اگر در جامعه‌اي رفتاري حاكم باشد و اصولي رعايت شود، حتما افراد آن جامعه آن اصول را آموزش ديده اند و براساس آن تربيت شده اند به عنوان نمونه می توان اذعان کرد جامعه موفق پيامبر اكرم(ص) ناشي از يك آموزش و ناشي از يك تربيت صحیح و کامل بوده است، اینگونه است که مقام معظم رهبری آموزش و پرورش را زیر ساخت اصلی سبک زندگی اسلامی[4] برشمردند.
بنابر این نکته ای که دربارۀ جامعه عصر نبوی باید گفت اهتمام در تربیت جامعه به سمت آموزش می باشد لذا فارابی در ترسیم مدینه فاضله عصر نبوی تربیت افراد مدینه را به تناسب توان و استعداد آن فرد منتسب به پیامبر اکرم(ص) می نماید؛اینچنین است که فارابی رئیس مدینه را مقدّم بر مدینه می داند و در آراء اهل المدینة الفاضله آورده است: «همان طور که عضو رئیسه بدن، بالطبع، کامل ترین و تمام ترین اعضا، هم فی نفسه و هم در افعالی است که ویژه اوست...، رئیس مدینه نیز در آنچه ویژه اوست، کامل ترین افراد و اجزای مدینه است. هم چنان که در انسان قسمت قلب موجود می شود و سپس او سبب تکوین سایر اعضای بدن می گردد و سبب حصول قوّت های اعضای بدن و تنظیم مراتب آنها می شود، وضع رئیس مدینه نیز چنین است که نخست باید او استقرار یابد و سپس او هم سبب تشکل و تحصّل مدینه و اجزای آن شود و هم سبب حصول ملکات ارادی اجزاء و افراد آن و ترتب مراتب آنها گردد... و حال موجودات عالم نیز چنین است...»[5].
حال می توان اذعان کرد عظمت روحی وجود مبارک پیامبر اعظم(ص) و نیز جامعۀ عصر نبوی(ص) و هم چنین آیات قران کریم که ضمناً به ما دستور ائتسا یعنی اقتدا، دستور تأسّی، اسوه‌یابی به ما می دهد، همه و همه تحقق سبک زندگی اسلامی منطبق با قرآن و عترت پیامبر اکرم(ص) را امری انکار ناپذیر می سازد زیرا جامعۀ نبوی به نوبۀ خود الگویی مطلوب در حصول شاخصه های سبک زندگی اسلامی است.
[1]سورۀ حدید، آیۀ 25.
[2] سوره‌ی احزاب، آیۀ21.
[3]تفسیر الميزان؛ ج 16؛ص 432.
[4]بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار هزاران نفر از معلمان و فرهنگیان سراسر کشور؛18/2/1392.
[5]اندیشه های اهل مدینه فاضله؛ صص 260 و 261 و 262.
