نخستين مظهر و نشانه کوثر که بر دامان پاک فاطمه اطهر (سلام الله عليها) پا به عرصه گيتي نهاد امام حسن عليه السلام بود.
اشتراک گذاری :
سيره و سيماي امام حسن مجتبي عليه السلام نخستين مظهر و نشانه کوثر که بر دامان پاک فاطمه اطهر (سلام الله عليها) پا به عرصه گيتي نهاد امام حسن عليه السلام بود.
نشانهاي از تجلي مقدسترين پديدهاي که از خجستهترين پيوند برين انساني، نصيب حضرت محمد صلي الله عليه و آله، علي مرتضي عليه السلام و فاطمه زهرا (سلام الله عليها) گرديد.
همان لؤلؤي که از برزخ دو اقيانوس نبوت و امامت به ظهور پيوست ومعجزه بزرگ «مرج البحرين يلتقيان، بينهما برزخ لا يبغيان، يخرج منهما اللؤلوء والمرجان» (۱) را تجسم بخشيد و کلام خدا در کلمه وجود چنين ظاهر شد.
از نيايي الهام گير و پدري پيشوا، وارثي برخاکيان و جلوهاي برافلاکيان پديد آمد با وراثتي ابراهيمي، مقصدي محمدي، منهجي علوي، زهرهاي زهرايي که عصاي فرعون کوب موسي را در دست صلح آفرين عيسوي داشت و تنديس زنده اخلاق قرآن بود و رايت جاودانگي اسلامي را در زندگي توام با مجاهده و شکيبايي تضمين کرد و بقاع امن و ايمان را به ابديت در بقيع شهادت بر افراشت و مکتبش از خاک گرم مدينه به همه سوي جهان جهت يافت و با همه مظلوميتش در برابر سياهي و تباهي جبهه گرفت و به حقيقت اصالت بخشيد و مشعل‌دار گمراهان و زعيم ره يافتگان گرديد.
حضرتش در بقيع بي بقعه، در جوار جده پدريش فاطمه بنت اسد، برادر زاده نازنينش امام سجاد عليه السلام و مضجع امام باقر و امام صادق عليهما السلام آرميده است. (۲)
تولد و کودکي فرزند گرامي رسول الله و نخستين نوه او در مقدسترين ماههاي سال قمري يعني پانزدهم (۳) رمضان سال سوم هجرت چشم به جهان گشود.
امام مجتبي عليه السلام در دامان حضرت زهرا (سلام الله عليها) بزرگ شد. او از همان دوران کودکي از نبوغ سرشاري برخوردار بود وي با حافظه نيرومندش، آياتي را که بر پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله نازل ميشد، ميشنيد و همه را حفظ ميکرد و وقتي به خانه ميرفت براي مادرش ميخواند و حضرت فاطمه (سلام الله عليها) آن آيات و سخنان رسول الله صلي الله عليه و آله را براي حضرت علي عليه السلام نقل ميکرد و علي عليه السلام به شگفتي ميپرسيد: اين آيات را چگونه شنيده است؟ و زهراي مرضيه ميفرمود: از حسن عليه السلام شنيدهام. (۴)
درس اخلاق از امام مجتبي عليه السلام خواستند که سخني و مطلبي درباره اخلاق نيکوي پيامبر صلي الله عليه و آله بگويد. او فرمود:
هر کس نيازي به حضور پيامبر صلي الله عليه و آله ميبرد حاجتش رد نميشد و هرچه در توان داشت براي رفع نياز مردم به کار ميبرد و شنيدم پيغمبر صلي الله عليه و آله فرمود: هر کس نماز صبح را بگذارد، آن نماز بين او و آتش دوزخ ديواري ايجاد ميکند. (۵)
امام حسن عليه السلام از منظر رسول گرامي اسلام
حضرت ختمي مرتبت صلي الله عليه و آله فضايل و امتيازات فرزندش امام حسن مجتبي عليه السلام را بين مسلمانان تبليغ ميکرد و از ارتباط او با مقام نبوت و علاقه حقيقي که به وي داشت همهجا سخن ميگفت.
آنچه از زبان پيامبر صلي الله عليه و آله در مورد حضرت مجتبي عليه السلام بيان شده است چنين است:
«هر کس ميخواهد آقاي جوانان بهشت را ببيند به حسن عليه السلام نگاه کند» (۶)
«حسن گل خوشبويي است که من از دنيا برگرفتهام» (۷)
روزي پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله به منبر رفت و امام حسن عليه السلام را در کنارش نشانيد و نگاهي به مردم کرد و نظري به امام حسن عليه السلام انداخت و فرمود: «اين فرزند من است و خداوند اراده کرده که به برکت و جود او بين مسلمانان صلح را برقرار سازد» (۸)
يکي از ياران رسول الله صلي الله عليه و آله ميگويد: پيغمبر صلي الله عليه و آله را ديدم که امام حسن عليه السلام را بر دوش ميکشيد و ميفرمود: «خدايا من حسن را دوست دارم، تو هم دوستش بدار» (۹)
انس بن مالک نقل ميکند که: رسول الله صلي الله عليه و آله درباره امام حسن عليه السلام به من فرمود:
«اي انس! حسن فرزند و ميوه دل من است، اگر کسي او را اذيت کند، مرا اذيت کرده و هر کس مرا بيازارد، خدا را اذيت کرده است.» (۱۰)
زينب دختر ابو رافع ميگويد: حضرت زهرا (سلام الله عليها) در هنگام بيماري رسول الله صلي الله عليه و آله هر دو فرزندش را نزد پيامبر صلي الله عليه و آله آورد و فرمود: اينان فرزندان شما هستند. اکنون ارثي به آنان بدهيد. حضرت فرمود:
«شرف و مجد و سيادتم را به حسن عليه السلام دادم و شجاعت وجود خويش را به حسين عليه السلام بخشيدم»(۱۱)
اسوه بزرگواري امام حسن عليه السلام در طول زندگي پر برکتش همواره در راه هدايت و ارشاد مردم گام بر ميداشت و شيوه برخوردش با عموم مردم - حتي دشمنان - چنان جالب و زيبا بود که همه را به خود جذب ميکرد.
مورخين نوشتهاند: «روزي امام مجتبي عليه السلام سواره از راهي ميگذشت. مردي شامي بر سر راه آن حضرت آمد و ناسزا گفت. وقتي که فحشهايش تمام شد، امام عليه السلام رو به او کرده و سلامش کرد! آنگاه خنديد و گفت: اي مرد! فکر ميکنم در اين جا غريب هستي... اگر از ما چيزي بخواهي، به تو عطا خواهيم کرد. اگر گرسنهاي سيرت ميکنيم، اگر برهنهاي ميپوشانيمت، اگر نيازي داري، بينيازت ميکنيم، اگر از جايي رانده شدهاي پناهت ميدهيم، اگر حاجتي خواسته باشي برآورده ميکنيم، هماينک بيا و مهمان ما باش. تا وقتي که اينجا هستي مهمان مايي...
مرد شامي که اين همه دلجويي و محبت را از امام مشاهده کرد به گريه افتاد و گفت:
«شهادت ميدهم که تو خليفه خدا روي زمين هستي و خداوند بهتر ميداند که مقام خلافت و رسالت را در کجا قرار دهد. من پيش از اين، دشمني تو و پدرت را به سختي در دل داشتم. اما اکنون تو را محبوب ترين خلق خدا ميدانم.
آن مرد، از آن پس، از دوستان و پيروان امام عليه السلام به شمار آمد و تا هنگامي که در مدينه بود، همچنان مهمان آن بزرگوار بود. (۱۲)
اسوه ايثارگري يکي ديگر از صفات برجسته امام مجتبي عليه السلام انفاق و بخشش بيسابقه اوست.
تاريخ نگاران نوشتهاند: امام حسن عليه السلام دوبار تمام ثروت خود را در راه خدا خرج کرد و سه بار دارايياش را به دو نصف کرده، نيمي را براي خود گذاشت و نصف ديگر را در راه خدا انفاق کرد. (۱۳)
امام حسن عليه السلام ملجأ درماندگان، آرام بخش دلهاي دردمندان و اميد تهيدستان بود، هيچ‌گاه نشد که فقيري به حضور آن بزرگوار برسد و دستخالي برگردد. در همين مورد نقل کردهاند: مردي به حضور امام حسن عليه السلام آمد و اظهار فقر و حاجت کرد. امام حسن عليه السلام دستور داد تا پنجاه هزار درهم، به اضافه پانصد دينار به او بدهند. مرد سائل حمالي را صدا زد که پولهايش را برايش ببرد. امام مجتبي عليه السلام پوستين خود را هم به آن مرد داد و فرمود: اين را هم به جاي کرايه به آن مرد بده. (۱۴)
امام حسن مجتبي عليه السلام بعد از پدر پس از آن که حضرت علي عليه السلام در محراب عبادت خون خويش را به پاي درخت توحيد نثار کرد، امام مجتبي غمگين در سوگ اسوه صبر و بردباري، برفراز منبر رفت و بعد از حمد و سپاس خداوند در فرازي از سخنانش فرمود:
... لقد قبض في هذه الليلة رجل لم يسبقه الاوّلون بعمل ولا يدرکه الآخرون بعمل... (۱۵)
ديشب مردي از اين جهان در گذشت که هيچ يک از پيشينيان - در انجام وظيفه و اعمال شايسته بر او سبقت نگرفتند و از آيندگان نيز کسي را ياراي پا به پايي او نيست...
و سپس فرمود: علي عليه السلام در شبي رخت از جهان بست که در آن شب عيساي مسيح به آسمان عروج کرد، يوشع بن نون جانشين موساي پيامبر نيز در آن شب درگذشت.
پدرم در حالتي دنيا را ترک کرد که هيچ سيم و زر و اندوختهاي نداشت. مگر تنها هفتصد درهم که از هداياي مردم به جا مانده بود که قصد داشت با آن خدمتکاري بگيرد.
در اينجا، امام گريست و مردم نيز همصدا با حضرت مجتبي عليه السلام گريستند.
سپس ادامه داد: من پسر بشيرم، من پسر نذيرم، من از خانوادهاي هستم که خداوند دوستي آنان را در کتاب خويش (قرآن) واجب کرده است آن جا که ميفرمايد:
«قل لا اسئلکم عليه اجراً إلا المودّة في القربي ومن يقترف حسنة نزد له فيها حسناً..» (۱۶) بگو من هيچ پاداشي از شما بر رسالتم در خواست نميکنم جز دوست داشتن نزديکانم [ اهل بيتم] ؛ و هر کس کار نيکي انجام دهد، بر نيکياش ميافزاييم» .
بر اين اساس دوستي ما - خاندان - همان حسنه و خوبي است که خداوند بدان اشاره کرده است.
سپس بر جاي خود نشست.
در اين هنگام «عبدالله بن عباس» برخاست و به مردم گفت: اين فرزند پيامبر شما و جانشين امام علي عليه السلام است، اکنون او رهبر و امام شماست. بياييد و با او بيعت نماييد!
مردم گروه گروه به سوي حضرت مجتبي عليه السلام روي آوردند و بيعت کردند. سپس امام عليه السلام خطبهاي بيان فرمود که در آن بر لزوم اطاعت از خدا و پيامبر و اولي الامر تاکيد شده بود و مردم را از پيروي شيطان برحذر داشت و اهميت ايمان و عمل خير را يادآور گرديد. (۱۷)
امام مجتبي عليه السلام در سال چهلم هجرت و در سن ۳۷ سالگي با مردم بيعت کرد و با آنها شرط کرد که: با هر که من صلح کنم شما هم صلح کنيد، با هر که من جنگ کنم شما هم جنگ کنيد و آنها قبول کردند. (۱۸)
در ضمن امام عليه السلام نامهاي به معاويه نوشت و او را دعوت به بيعت کرد و متذکر شد که اگر در امر اداره جامعه اخلال کند و جاسوس بگمارد با قاطعيت برخورد خواهد کرد و در مورد دستگيري و اعدام دو جاسوس وي به او هشدار داد. (۱۹)
معاويه در پاسخ امام نوشت:
... من از تو سابقه بيشتري دارم، پس بهتر آن که تو پيرو من باشي. من نيز قول ميدهم که خلافت مسلمانان، پس از من با تو باشد و هر چه بيتالمال عراق است در اختيار تو خواهم گذارد... (۲۰) و چنين بود که معاويه از پذيرش حق امتناع ورزيد و نه تنها از بيعت با امام حسن عليه السلام خودداري کرد، بلکه عملا به طرح توطئه عليه حضرت پرداخت و با خدعه و فريب و تطميع، افرادي را برانگيخت تا نسبت به قتل امام عليه السلام اقدام نمايند و سرانجام اين امام مظلوم در بيتخودش به دست همسرش «جعده» زهر خورانده شد و به جاي اين که نوشي باشد نيشي شد که جگر امام مجتبي عليه السلام را پاره کرد.
امام عليه السلام با دسيسه معاويه مسموم گرديد (۲۱) و پس از چهل روز در روز بيست و هشتم ماه صفر سال پنجاهم هجري به شهادت رسيد و در قبرستان بقيع به خاک سپرده شد. چونان خورشيدي در دل زمين. (۲۲) پي نوشت: ۱) الرحمن، ۱۹، ۲۰ و ۲۲. ۲) با استفاده از مقدمه مترجم کتاب زندگاني امام حسن عليه السلام تاليف باقر شريف القرشي. ۳) تاريخ خلفاء، ص ۷۳، سيوطي - دائرة المعارف بستاني واژه حسن. ۴) ترجمه زندگاني امام حسن، ص۵۹، باقر شريف القرشي. ۵) اسد الغابه، ج۲ ص۱۸۵. ۶) البداية والنهاية، ج۸ . ۷) الاستيعاب، ج۲. ۸) مسند احمد حنبل، ج۵ ص۴۴. ۹) البداية والنهاية، ج۸. ۱۰) کنز العمال، ج۶ ص۲۲۲، متقي هندي. ۱۱) ترجمه اعلام الوري ص۳۰۴، طبرسي. ۱۲) ستارگان درخشان، ص۴۲، محمد جواد نجفي. ۱۳) تاريخ يعقوبي، ج۲ ص۲۱۵- اسد الغابه، ج۲ ص۱۳، تذکره سبط بن جوزي، ص۱۹۶. ۱۴) ستارگان درخشان، ص۴۶. ۱۵) ارشاد مفيد، ص۳۴۸- جلاء العيون مجلسي، ص۳۷۸، تهران، انتشارات اسلامي، چاپ ۱۳۵۳. ۱۶) شوري / ۲۳. ۱۷) زندگاني چهارده معصوم عليه السلام، ص۵۴۳، عمادزاده . ۱۸) جلاء العيون، ص۳۷۸ . ۱۹) ارشاد مفيد، ص۳۵۰ . ۲۰) نهج البلاغه، شرح ابن ابي الحديد، ج۱۶، ص۳۵ . ۲۱) پيشواي دوم، ص۲۸ . ۲۲) آفتابي در هزاران آيينه، ص۱۱۹، جواد نعيمي.
