الگوی اسلامی سوگیری زدایی شناختی از تصمیم‌سازی در حکمرانی از منظر نهج البلاغه
سید امیر سید جعفری، حبیب الله دانش شهرکی و احمد بهشتی مهر
در دین اسلام، عقلانیت و تقوا به‌عنوان دو اصل اساسی برای تصمیم‌گیری صحیح مطرح شده‌اند. قرآن کریم و سنت نبوی به‌طور مکرر بر ضرورت تصمیم‌گیری عادلانه و بدون تعصب تأکید کرده‌اند. تقوا، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک حاکم اسلامی، می‌تواند به کاهش سوگیری‌های شناختی کمک کند.
اشتراک گذاری :
به گزارش خبرنگار حوزه استان های خبرگزاری تقریب، متن مقاله به شرح زیر است:
مقدمه
در دنیای امروز، یکی از چالش‌های بزرگ در حکمرانی، وجود سوگیری‌های شناختی در فرآیند تصمیم‌سازی است. سوگیری‌های شناختی می‌توانند منجر به تصمیم‌های نادرست و غیرعادلانه شوند، به‌ویژه زمانی که حکمرانان به داده‌ها و واقعیت‌ها توجه کافی نداشته باشند و بر اساس تمایلات یا تصورات نادرست عمل کنند. در این میان، حکمرانی اسلامی به‌ویژه در آموزه‌های نهج البلاغه، نقش مهمی در ارائه راهکارهایی برای مقابله با این سوگیری‌ها دارد. امام علی (ع) در نهج البلاغه اصولی را برای مدیریت و تصمیم‌سازی مطرح کرده که با تکیه بر عقلانیت و عدالت، می‌توانند به‌عنوان الگویی برای سوگیری‌زدایی شناختی در حکمرانی مورد استفاده قرار گیرند.
سوگیری شناختی و تأثیر آن بر تصمیم‌سازی
سوگیری شناختی به خطاهای سیستماتیک در فرآیند پردازش اطلاعات و تصمیم‌گیری اشاره دارد. این خطاها می‌توانند به دلایل مختلفی از جمله تمایلات شخصی، تعصب‌های فرهنگی یا نقص در اطلاعات شکل بگیرند. برخی از انواع سوگیری‌های شناختی که در حکمرانی شایع هستند عبارتند از:
سوگیری تأییدی: تمایل به جستجو و تأیید اطلاعاتی که باورهای قبلی را حمایت می‌کنند. سوگیری تمایل‌محور: گرایش به تصمیم‌گیری بر اساس تمایلات شخصی به‌جای واقعیت‌ها. اثر قاب‌بندی: تأثیر نحوه بیان یا ارائه اطلاعات بر تصمیم‌گیری.
این سوگیری‌ها می‌توانند منجر به تصمیم‌هایی شوند که نه‌تنها ناعادلانه، بلکه غیرمنطقی و غیرسازنده باشند.
نقش اسلام در سوگیری‌زدایی شناختی
در دین اسلام، عقلانیت و تقوا به‌عنوان دو اصل اساسی برای تصمیم‌گیری صحیح مطرح شده‌اند. قرآن کریم و سنت نبوی به‌طور مکرر بر ضرورت تصمیم‌گیری عادلانه و بدون تعصب تأکید کرده‌اند. برای مثال، قرآن در آیه 58 سوره نساء به مسلمانان امر می‌کند که در تصمیم‌گیری‌های خود عدالت را رعایت کنند و در هیچ شرایطی به ظلم روی نیاورند. تقوا، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یک حاکم اسلامی، می‌تواند به کاهش سوگیری‌های شناختی کمک کند.
الگوی اسلامی تصمیم‌سازی از منظر نهج البلاغه
نهج البلاغه، که مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های امام علی (ع) است، یکی از منابع ارزشمند در شناخت اصول حکمرانی اسلامی است. امام علی (ع) با تکیه بر اصولی همچون عدالت، شفافیت، و مشورت، به حکمرانی پرداخت و همواره در تصمیم‌گیری‌های خود به تقوا و عقلانیت توجه ویژه‌ای داشت. یکی از اصول کلیدی در نهج البلاغه، توجه به عدالت و جلوگیری از هرگونه سوگیری در تصمیم‌سازی است. امام علی (ع) در نامه‌ای به مالک اشتر توصیه می‌کند که در تصمیم‌گیری‌های خود همواره به خداوند توکل کند و عدالت را رعایت نماید.
مطالعه موردی: نامه‌های امام علی به حکمرانان
نامه‌های امام علی به حکمرانان، به‌ویژه نامه به مالک اشتر، حاوی آموزه‌های ارزشمندی در زمینه حکمرانی و تصمیم‌سازی است. امام علی (ع) در این نامه‌ها به مالک اشتر توصیه می‌کند که در هر تصمیم‌گیری، با مردم مشورت کند، از تعصبات شخصی بپرهیزد و عدالت را همواره مدنظر داشته باشد. این توصیه‌ها نشان‌دهنده تأکید امام بر سوگیری‌زدایی از تصمیم‌گیری‌ها است.
نتیجه‌گیری
آموزه‌های نهج البلاغه و راهکارهای ارائه‌شده توسط امام علی (ع) در حکمرانی می‌توانند الگویی برای کاهش سوگیری‌های شناختی در تصمیم‌سازی باشند. با توجه به اهمیت عدالت، عقلانیت و تقوا در حکمرانی اسلامی، می‌توان از این اصول برای ساختن جامعه‌ای عادلانه و تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر حقیقت و عدالت بهره گرفت.
