خروجی بازی ترکیه در عفرین باخت – باخت است/ سرکوب کردها مانع اصلی آنکارا برای ورود به اتحادیه اروپایی

«اردشیر پنگ» پژوهشگر مهمان در مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه در تشریح آخرین وضعیت عملیات شاخه زیتون و تاثیر آن بر نظم منطقه‌ای در گفت‌وگو با خبرنگار تنا عنوان کرد: قبل از آنکه به تحلیل روند و وضعیت فعلی عملیات «شاخه زیتون» و سیاست‌های ترکیه بپردازیم باید به این نکته توجه شود که با وجود آنکه نزدیک به صد سال از تاسیس ترکیه می‌گذرد اما همچنان بحران هویت وجود دارد و این موضوع همچنان حل و فصل نشده است.

متأسفانه دولت ترکیه که بر اساس یک پرچم و یک زبان به روی کار آمده تا به امروز نتوانسته مساله جریان کردی در داخل کشور خود را حل و فصل کند و حتی از حضور این جریان در کشورهای دیگر مانند عراق یا سوریه نگران است. عدم حل و فصل این مسأله موجب شده تا سیاست خارجی آنکارا از این موضوع سرچشمه بگیرد که مواجهه دولت ترکیه در قبال پرونده اقلیم کردستان عراق و کردهای عفرین مصداق همین موضوع است.

وی ادامه داد: به رغم آنکه حزب عدالت و توسعه به دنبال اصلاحات بوده اما تا به امروز نتوانسته بحران هویتی کردها را سرو سامان بدهد و این نشان می‌دهد که دولت این کشور دارای مشکلات ماهیتی است. از این منظر اینکه چرا ارتش ترکیه به شهر عفرین سوریه حمله کرد، موضوعی است که باید از ابعاد گوناگون و از منظر ژئواستراتژیک، ژئوپلتیک و اهداف سیاست خارجی آن را مورد بررسی قرار داد که عبارتند از:

۱- عدم دستیابی ترکیه به اهداف مورد نظرش در بحران سوریه: آنکارا به دنبال تغییر نظام در سوریه بود و پروژه دیگر آن به روی کار آمدن مسلمانان با گرایش اخوان‌المسلمین بود که تا به امروز این اتفاق رخ نداده است. ترکیه به دنبال آن بود تا بشار اسد و سوریه را مانند سرنوشت علی عبدالله صالح در یمن و یا حسنی مبارک در مصر ببیند اما تولید بحران موجب شد تا پیچیدگی‌های گوناگون به وقوع بپیوندد.

۲- عدم اجرای سیاست‌های ترکیه در داخل و خارج از سوریه بر علیه بشار اسد؛ زمانی که ترکیه وارد بحران سوریه شد به دنبال آن بود تا بتواند با تحریک و حمایت گروه‌های مختلف بشار اسد را کنار بزند و از سوی دیگر در عرصه جهانی هم بتواند اجماع مشخصی بر علیه دمشق به وجود بیاورد که این موضوع هم اتفاق نیافتاد.حتی اختلاف آنکارا با ریاض مانعی شد تا ترکیه نتواند به اهداف مورد نظر خود در سوریه دست یابد. از این منظر مجموع این مسائل باعث شد تا ترکیه از اهداف بزرگ خود دست بکشد و اهداف کوچک‌تر را مدنظر قرار بدهد.
 

این تحلیلگر مسائل کُردی بیان کرد: یکی از این اهداف پرونده کردهای سوریه است؛ زمانی که ترکیه نتوانست منافع مشخص خود از بحران سوریه را کسب کند به دنبال آن بود تا بتواند به هر ترتیبی که شده از طریق پرونده کردها منافع خود را تامین کند. به گونه‌ای که بحث تشکیل اقلیم کردی در جنوب ترکیه را بهانه کرد و کردها را هدف اصلی خود اعلام کرد. باید توجه داشت که بحران سوریه ادامه خواهد داشت و سرمنشا نهایی آن قدرت‌هایی مانند روسیه و آمریکا خواهند بود. از این منظر باور دارم که ترکیه به دنبال اشغال مناطق شمالی سوریه به نفع خود است تا بتواند در مذاکرات سیاسی از کارت شمال سوریه به نفع خود استفاده کند و بالاترین چانه‌زنی‌ها برای کسب حداکثر منافع را صورت دهد. هدف ترکیه از عملیات شاخه زیتون و اشغال عفرین که پس از آن منبج را در دستور کار قرار داده، کسب منافع است و در فاز دیگر به دنبال آن است تا از این طریق بتواند منطقه‌ای را برای اسکان آوارگان سوری مهیا کند. اما با تمامی این تفاسیر حزب عدالت توسعه به رهبری «رجب طیب اردوغان» نتوانست موفقیت قابل توجهی به دست آورد؛ چرا که عملیات علیه عفرین به رغم آنکه از سوی جامعه جهانی محکوم شده بود، توسط آنکارا اجرا شد.

وی افزود: یکی از گره‌های کور در بحران سوریه، ابهام در نگاه استراتژیک ایالات متحده به سوریه است؛ به طور کلی اگر دو بازیگر مؤثر اصلی در این پرونده حضور داشته باشند (روسیه و آمریکا) خواهند بود. روسیه دو محور اصلی را دنبال می‌کند که نخست، بحث حمایت از دمشق و دوم تمرکز بر ایجاد نظم بومی و منطقه ای است، اما آمریکا، استراتژی روشنی از سوی واشنگتن ندارد. از سوی دیگر هماهنگی ایالات متحده با کردها برای فتح مناطق مختلف سوریه یکی دیگر از موضوعاتی است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود. به گونه‌ای که «ژنرال جیمز متیس» وزیر دفاع ایالات متحده رسماً اعلام کرده که ۳۰ درصد از خاک سوریه در اختیار کردها و بیش از نود درصد از چاه‌های نفت تحت اختیار جریان‌های منتسب به آمریکا است. باید توجه داشت که واشنگتن همچنان به دنبال برکناری بشار اسد و حکومت حاکم بر دمشق است و از سوی دیگر اخراج ایران از سوریه را دنبال می‌کند؛ اما اینکه در نهایت چه توافقی میان روسیه و آمریکا به عنوان قدرت مؤثر منعقد خواهد شد، همچنان مشخص نیست.
 

پشنگ با تاکید بر اینکه سیاست مبهم آمریکا آینده ترکیه و کردها را مبهم جلوه می‌دهد، تصریح کرد: این ابهام باعث شده که نه تنها ترکیه بلکه کردها هم از عملکرد ایالات متحده نگران باشند؛ ترکیه احساس می‌کند که کردها در حال قدرت گرفتن در منطقه هستند و گرداننده اصلی این صحنه متحد استراتژیک آنها یعنی ایالات متحده است. بسیاری معتقدند که آمریکا از بین کردها و ترکیه، آنکارا را انتخاب می‌کند اما تحلیلی دیگری وجود دارد که نشان می‌دهد کردها گزینه اصلی ایالات متحده در سوریه خواهند بود. موضوعی دیگری که باید به آن اشاره شود مشکلات داخلی ایالات متحده و دولت ترامپ است؛ تمامی این ابهامات و سوال‌ها موجب شد تا ترکیه بدون هماهنگی با ایالات متحده عملیات شاخه زیتون را کلید بزند و واشنگتن را در عمل انجام شده قرار بدهد. لذا این متغیرها باعث شد تا دومین ارتش ناتو در عفرین زمین‌گیر شود اما به نظر می‌رسد که راهبرد ایالات متحده در مواجهه با آنکارا و کردهای سوریه به صورت مدارا خواهد بود. موضوع دیگری که باید به آن اشاره کنم مساله فدرالیزه کردن سوریه است؛ بسیاری معتقدند، آمریکا از کارت کردی برای فدرالیزه کردن شامات استفاده خواهد کرد؛ اما اگر قدرت‌های دنیا با این طرح آمریکا همراهی نکنند هزینه‌ها بر منفعت ایالات متحده سایه می‌اندازد و از این پروژه و حمایت کردها منصرف خواهد شد. مگر آنکه با روسیه به توافق برسند و سناریوی دیگری را تعریف کنند.

وی با بیان اینکه هزینه سیاسی برای ترکیه در عفرین بیش از کسب منافع جهانی است، اظهار داشت: زمانی که به عملیات شاخه زیتون و روند تحولات میدانی و درگیری نیروهای کُرد با ارتش ترکیه نگاه می‌کنیم، اولین چیزی که کاملاً مشخص می‌شود عدم تعادل میان نفرات و تسلیحات در عفرین است. باید توجه داشت که مبارزان کُرد چیزی در حدود ۱۰ الی ۱۲ هزار نفر هستند و برتری عددی و تسیلحاتی به نفع ترکیه است؛ اما آنچه که در عفرین وجود دارد موجب شده تا دست برتر کردها نمایان شود. به گونه‌ای که یک دست بودن قدرت، جغرافیای ناهموار و مملو از تپه و جنگل باعث شده پیروزی ترکیه در عفرین در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد. بنابراین تداوم و ادامه این جنگ برای ترکیه بسیار هزینه‌زا خواهد بود. باید توجه داشت که ترکیه به جناحی حمله‌ور شده که روزی با خطرناک‌ترین جریان تروریست دنیا یعنی «داعش» دست و پنجه نرم کرده و آنها را از منطقه‌ای مانند کوبانی بیرون راندند؛ از این منظر هزینه میدانی و همچنین سیاسی برای ترکیه به حدی بالا خواهد رفت که شاهد یک بازی باخت - باخت برای آنکارا در عفرین رقم بخورد.
 

این کارشناس مسائل بین‌الملل در پایان اظهار داشت: واقعیت این است که توان نظامی ترکیه در عملیات عفرین به زیر سوال رفته است و از طرفی هم اگر پیروزی در این جغرافیا به نفع آنکارا رقم بخورد تلفات کردها بیش از حد خواهد بود. از این منظر جایگاه انسانی و وجهه کردها در جهان به خصوص در اروپا بالا خواهد رفت. باید توجه داشت که یکی از مشکلات ترکیه برای ورود به اتحادیه اروپا که بیش از ۵۷ سال است، نتوانسته وارد جمع کشورهای آن شود بحث نادیده گرفتن حقوق کردها در خاک کشور خود است. از منظر دیگر رقابت آنکارا با کشورهای اروپایی موضوعی است که با کشته شدن بیش از حد کردها برجسته‌تر خواهد شد؛ به یاد داریم که چند روز گذشته «صالح مسلم» رهبر سابق نیروهای دموکراتیک سوریه در جمهوری چک و به درخواست ترکیه بازداشت شد و چند روز بعد شاهد آزادی او بودیم. چراکه دستگیری این رهبر کُرد بیشتر دارای ابعاد سیاسی بود و ماهیت حقوقی نداشت. از این منظر جهانی اگر این روند ادامه پیدا کند، اتحادیه اروپا و جامعه جهانی ترکیه را از خود دور می‌کنند و پرستیژ این کشور مورد خدشه بیشتر قرار می‌گیرد.