سرویس مقاومت "تنا":: بیش از هفت سال از آغاز جنگ در عراق و سوریه می‌گذرد، جنگی که قدرت‌های زیادی از دور و نزدیکی دنیا در آن دست داشته‌اند، در این میان مشخص است که همسایگان این کشورها خواسته یا ناخواسته بخشی از اطراف این جنگ هستند، جنگی که نمی‌توانند نسبت به آن بی‌تفاوت باشند.
اردن یکی از کشورهای منطقه است که در نقطه حساسی میان جبهه مقاومت و دشمنان آنها قرار گرفته است، هرچند این موقعیت جغرافیایی، اهمیت اسراتژیکی به اردن می‌دهد اما به نظر می‌رسد مقامات این کشور تمام سعی خود را کرده‌اند تا نقش آنها در منطقه بیش از حد لازم مشخص نشود، با وجود این از حضور پرشور غربی‌ها و سعودی‌ها در اردن تا آغاز به کار رهبران القاعده و داعش در این کشور همگی نشان از اتفاقاتی پشت پرده دارد.
نصرت‌الله تاجیک سفیر پیشین ایران در اردن است که به سراغ او رفته‌ایم تا درباره وضعیت این کشور و نقشی که در این سال‌های در منطقه بازی کرده است گفت و گو کنیم؛ در ادامه مشروح گفت و گوی تفصیلی خبرنگار "تنا" با این کارشناس مسائل بین‌الملل ارائه میشود.
ظرفیت بالای فرهنگی و مذهبی در کنار فقر اقتصادی
"تنا": لطفاً به شکل کلی وضعیت جغرافیایی و سیاسی اردن را توضیح دهید.
تاجیک: اردن سرزمینی است پست، صحرایی وسیع، خشک، کم‌باران، همراه با فقر منابع معدنی و طبیعی و فاقد پستی و بلندی است که مساحت آن ۸۹ هزار و ۳۱۸ کیلومتر محاسبه شده و نزدیک به هشت میلیون نفر در آن سکونت دارند، همه عواملی که گفته شده بیانگر بخشی از میزان ضربه‌پذیری این کشور است. بر خلاف وضعیت اقتصادی اردن ظرفیت فرهنگی، مذهبی و تاریخی بسیار بالائی دارد و خاستگاه ادیان الهی نظیر یهودیت، مسیحیت و اسلام بوده و بسیاری از بناهای تاریخی این دین‌ها در این کشور قرار دارند. این وضعیت فرهنگی بر بافت موزائیکی جامعه نیز تاثیر گذاشته و بخشهای گوناگون قومی و مذهبی به راحتی در کنار هم زندگی کرده و در سیاست و حکومت و همچنین مدیریت سیاسی و اجتماعی هم نقش دارند.
بافت جمعیتی با ۶۰ درصد فلسطینی‌الاصل و ۴۰ درصد اردنی
اهل سنت اردن شافعی مذهب با تسامح دینی و همزیستی مسالمت آمیز با مسیحیان و محبان اهل بیت زندگی می‌کنند، مقابر یاران پیامبر اکرم (ص) که مورد احترام شیعیان است نیز بر این وضعیت فرهنگی تاثیر گذاشته است. از نظر قومی نیز ۶۰ درصد شهروندان فلسطینی الاصل در اقتصاد و فرهنگ فعال و ۴۰ درصد اردنی بوده و بیشتر در ارتش و دستگاه امنیتی شاغل هستند.
شیعیان و بهائیان ایرانی ۲ از جمعیت اردن
نژاد مردم این کشور عرب (۹۸%)، چرکس (۱%) و ارمنی (۱%) است با بافت عشایری که ریشه در دو سرزمین اردن و فلسطنین دارند. توجه به خصوصیات متفاوت این بافت، نقش قوی عشیره در استخوان‌بندی جامعه، فرهنگ و آداب اجتماعی، ارتباطات و تعاملات داخلی، حمایتها و قدرت‌گیری افراد در سیاست و حکومت، درگیری‌های پنهانی میان بخشهای گوناگون این جامعه موزائیکی و مخصوصاً اردنی‌ها و فلسطینی‌ها از پایه‌های اصلی شناخت جامعه اردن است. دین مردم اسلام (۹۲%) ، مسیحیت ارتدکس یونانی (۶%) و دیگر ادیان و مذاهب نظیر کلیمی، شیعه و بهائیت که ریشه ایرانی دارند (۲%).
دوری از خطر با سیاستی محافظه‌کارانه
"تنا": اردن در این سال‌ها چه نقش در بحران سوریه بازی کرده است؟
تاجیک: اردن ظرفیت خوبی در سیاست خارجی دارد و به دلیل اینکه نقش خود را بیشتر در بازیگری و ایجاد ائتلاف می‌داند بنابراین همیشه سعی کرده به عنوان یک میانجی و ائتلافگر ظاهر شود و تلاش میکند همیشه یک سیاست محافظه‌کارانه را دنبال کند و خود را در خطر قرار ندهد.
بالانس قدرت در درون در کنار حفظ توازن با همسایگان
از آنجا که موقعیت جغرافیایی اردن محصور در پنج همسایه عربستان، عراق، سوریه، دولت خودگردان فلسطین و رژیم صهیونیستی است که هرکدام سلسله ویژگی‌ها اعمم از ظرفیت‌ها و چالش‌ها برای خود دارند وضعیت خاصی را برای این کشور ایجاد کرده است. اردن ضربه‌پذیری خاصی از جهت فقر منابع طبیعی دارد بنابراین در کنار بالانس قدرت در درون کشور سعی میکند توازن را بین این همسایه‌ها نیز حفظ کند و در بعضی مواقع دیده شده است از یکی علیه دیگری استفاده کند. اردن در سنوات گذشته مانند زمان ملک حسین و حافظ اسد سعی کرده سلسله مشکلاتی را که با سوریه داشته را حل کند و در دو دهه اخیر از این جهت ضمن اینکه به دنبال کسب منافع حداکثری و بیشتر در زمینه اقتصادی است سعی میکند به گونه‌ای رفتار نکند که نوک تیز حمله دیگران قرار بگیرد. همچنین یکی از منابع محدود درامدی اردن گردشگری است که اردن سعی دارد با اتخاذ رویکردی در سیاست خارجی خود کمتر مرکز تنش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قرار گیرد و بیشتر به ثبات و آرامش داخلی می‌پردازد تا این بخش از اقتصاد نحیف اردن لطمه نخورد.
از حضور در اردوگاه غرب تا پرورش رهبران القاعده و داعش
"تنا": در شرایطی که اردن در همسایگی مقاومت قرار گرفته، این کشور چه نسبتی با این جبهه دارد؟
تاجیک: اردنی‌ها سیاست خاص خود را دارند و در اردوگاه غرب قرار گرفته‌اند و به دلیل فقر منابع و استفاده از کمک‌های خارجی و بین‌المللی همیشه سعی دارد خودش را نوک تیز حمله دیگران قرار ندهد ولی از آن طرف ارتباط نزدیکی با آمریکا و انگلیس دارد. تعاملات خارجی اردن خیلی محافظه کارانه و بیشتر بر اساس منافع اقتصادی تنظیم میشود.
بعد از وقوع حرکت مردمی که در غرب به بهار عربی معروف شد، کشورهای منطقه مخصوصا کشورهایی که حکومت پادشاهی دارند یک ترس زاید الوصفی را احساس نمودند و سعی کردند هرکدام به مدل رفتاری خاص خودشان مسائل را به گونه‌ای حل و فصل کنند که کمترین آسیب را ببینند. در این میان اردن به دلیل تنوع و ساختار داخلی با ترکیب ۶۰ درصد فلسطینی و ۴۰ درصد اردنی و همچنین به دلیل نقشی که نیروهای اسلام‌گرا در اردن دارند که رهبران اصلی مبارزه جهادی یا سلفی سنی در خاورمیانه همچون ابومحمد المقدسی، ایمن الظواهری و ابومصعب زرقاوی عمدتا اردنی بوده‌اند و بر صحنه داخلی اردن نیز تاثیر گذاشته بود، این مجموعه باعث می‌شد تا جایی که ممکن است در برابر تحولات سوریه به گونه‌ای رفتار نکند که علاوه بر مشکلات داخلی خود مشکل دیگه‌ای را ایجاد کند. از طرف دیگر بیشتر اقدامات و تعاملات اردنی‌ها با آمریکا، انگلیس و کشورهای غربی است که با حضور خود در شمال اردن و جنوب سوریه، پایگاه‌های آموزشی تاسیس کرده اند و خود را مدعی مبارزه با داعش معرفی می‌کنند.
منافع اقتصادی پشت‌پرده همه اقدامات اردنی‌ها
اردنی‌ها از هرکاری را که انجام می‌دهند بیشتر به دنبال منافع اقتصادی آن هستند و به همین دلیل در جنگ سوریه هم سعی کردند آوارگان سوری را در استان اربد در نزدکی مرزهای شمالی خود که جنوب سوریه و نزدیک درعا است و جائی محسوب میشود که نطفه اولیه جنگهای سوریه بود سامان دهند تا از ورود آنها به کشورشان و ایجاد ناآرامی جلوگیری کنند و هم به این بهانه از کمک‌های بین‌المللی استفاده کردند.
اردن پایگاه لجستیکی آمریکا، پایگاه آموزشی تروریست‌ها
از جهت کمک‌های آموزشی، لجستیک و فراهم کردن امکانات تدارکاتی آمریکا و انگلیس در منطقه، پایگاه‌ها آموزشی مخالفین حکومت بشار اسد بودند که طبیعتا هم از آن درآمد اقتصادی داشتند و هم نقش سیاسی و احتمالا عملیاتی بازی می‌کردند. در این روند آنها نه ارتباط مثبت و سازنده‌ای با مقاومت داشتند و نه هیچ ادعایی در این زمینه دارند، البته درگیری یا رو در رویی هم با مقاومت نداشته‌اند.
اردن مهد فلسفه سلفی‌گری
"تنا": اشاره کردید که بسیاری از بزرگان گروه‌های تروریستی مانند ایمن الظواهری و ابومصعب در اردن رشد پیدا کردند، آیا اردنی‌ها در این مساله نقش داشته‌اند؟
تاجیک: در شکل گیری این گروه ها نه؛ من فکر می‌کنم اردن مهد یک نوعی از فلسفه سلفی است و به دلیل ویژگی‌هایی که در این کشور هست که نسبت به سایر کشورهای عربی محیط بازتری دارد و اهل سنت شافعی مذهب اردن نسبت به مکانهای مذهبی و زیارتگاه‌های پیامبرانی که در این کشور وجود دارند مقداری روشن‌بین‌تر و آزادتر هستند و لذا اردن وضعیتی پیدا کرده که گروه‌های سلفی مخصوصا بخش فکری و تا حدی علمیاتی آنها در این کشور حضور دارند. البته شاخه اخوان المسلمین اردن هم شاخه منطعف و نرم خوئی بوده و نسبت به شاخه اخوان مصری و سایر کشورهای عربی کمی متفاوت تر است. در این وضعیت مساله و همسایگی با فلسطین و رویاروئی با رژیم صهیونیستی نیز بی‌تاثیر نیست.
در حقیقت هم عوامل بالا و هم مجموعه رفتارهای حکومت با نیروهای اسلامی و کلا جوی که ناشی از ۶۰ درصد فلسطینی و ۴۰ درصد اردنی است و نقشی که نوعا دربار در تعامل با اینها و یا ایجاد و تقویت یک گروه در برهه‌ای در برابر گروه‌های دیگر انجام می‌دهد و همچنین جامعه‌ای که نسبت به سایر کشورهای عربی مقداری آزاد اندیش است بیش از سایر موارد در اینکه سلفی‌های اردن رشد پیدا کرده‌اند و همچنین بنیانگذار تعدادی از این سازمان‌های جهادی اردنی باشند نقش داشته است.
مزاحمت سعودی بیخ گوش اردنی‌ها
"تنا": آیا رابطه اردن با عربستان هم براساس مبادله اقتصادی است یا آنها راهبرد استراتژیک هم در این موضوع دارند؟
تاجیک: واقعیت این است که اردنی‌ها در هر کاری به نوعی مانند انگلیسی‌ها هستند و مساله اقتصادی اهمیت زیادی برایشان دارد. زیرا به دلیل فقر منابع و درآمد آنها از جهت داخلی محدود هستند و باید از طریق کمک‌های بین‌المللی و یا کمک‌های دیگر کشورها استفاده کنند به همین دلیل بیشتر حرکات آنها جنبه اقتصادی دارد، در مورد عربستان هم طبیعی است که همسایه بزرگی در جنوب آنهاست که محضوراتی با آنها دارند. چون عقبه عشایر جنوب اردن که فقیرترین بخش اردن هستند به سمت حجاز است و سعودی‌ها هر زمانی که بخواهند می‌توانند به نوعی برای اردنی‌ها ایجاد مزاحمت کنند، از جهت دیگر عربستان به عنوان یک کشور ثروتمند و حکومتی است که داعیه رهبری جهان اسلام دارد و این مدنظر اردنی‌ها است اما اگر بخواهم همه اینها را وزن دهیم دیدگاه‌های اقتصادی برای اردنی‌ها نسبت به سایر موارد برای تنظیم فعالیت‌هایشان با عربستان وزن بیشتری دارد.
هر سناریوی منطقه‌ای می‌تواند اردن را متاثر کند
"تنا": وضعیت اردن در آینده منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تاجیک: اردن بازیگر قابلی است و سعی میکند از اهرم‌هایش در سیاست خارجی به خوبی استفاده کند و اگر شیب روند تحولات منطقه مانند الان باشد اردن آسیب‌پذیری عمده‌ای ندارد ولی وضعیت منطقه بسیار سیال است و نمی‌توان یک مدل رفتاری از آن ترسیم کرد، ممکن است عوامل متعددی هم سیاست خارجی و هم سیاست داخلی اردن را متاثر کند؛ آن جمعیت ۶۰ درصدی فلسطینی چون هم به مساله منطقه‌ای پیوند می‌خورد و هم به یک امر بین‌المللی، هر آن می‌تواند صحنه اردن را متاثر کند، البته همه اینها بستگی به این دارد که نیروهای منطقه‌ای و بین المللی در زمینه مساله فلسطین، رژیم صهیونیستی و قدس چگونه بخواهند قضیه را مدیریت و یا پایان دهند، هر سناریویی می‌تواند وضعیت اردن را متاثر کند.
