شهرهای خراسان جنوبی از نیمه شعبان چهره دیگری به خود می‌گیرد و مردم نیز چند روز قبل از ماه مبارک رمضان با غبارروبی، عطرافشانی مساجد و همچنین نظافت و پاک‌سازی خانه‌ها به استقبال این ماه پربرکت می‌روند.
تکاپوی مردم برای تأمین آذوقه موردنیاز ماه رمضان و پختن نان از جمله سنت‌هایی است که هنوز هم به‌گونه‌ای در بین مردم رواج دارد.
گذشته‌های دور در خراسان جنوبی برای رویت هلال اول ماه رمضان، غروب روز آخر شعبان، بزرگان شهر به‌اتفاق چند نفر از افراد خوش‌صدا به بلندی‌های مشرف به منطقهٔ خود می‌رفتند و چشم به آسمان می‌دوختند. وقتی بزرگان، دیدن ماه را تأیید می‌کردند، نوحه‌خوان جمع را به فرستادن صلوات دعوت می‌کرد و به خواندن آوازهایی در تکریم و استقبال از ماه رمضان می‌پرداختند.
تیک‌تاک «شوخوانی» در هنگام سحر
مناجات و شب خوانی یا به‌اصطلاح مردم استان «شو خوانی» از مراسم ویژه اکثر شهرهای خراسان جنوبی است؛ هنری که شکل‌های متفاوتی داشته و هدف از آن تقویت نیروی معنوی و سوق دادن روزه‌داران به سمت نیکی و نیکویی بوده است.
در این مراسم از نخستین شب ماه رمضان هر شب، برخی از مردان خوش‌صدا پس از نیمه شب سه نوبت که هر کدام نمودار وقتی از سحرگاهان بود، به بالای بام خانه خود می‌رفتند و با صدای بلند به خواندن ادعیه و اشعاری نیایشی می‌پرداختند.
در نوبت اول که حدود دو ساعت قبل از سحر انجام می‌شد نیایش‌هایی تلاوت می‌شد تا مردم را برای تدارک سحری از خواب بیدار کند.
قبل از اذان سحر نیز مناجات کوتاهی می‌کردند که به آن نظاره خوانی می‌گفتند و در نوبت سوم که در آخرین دقایق سحر برای اعلام وقت امساک، یک شب خوانی کوتاه دیگر انجام می‌گرفت.
هر چند امروز تکنولوژی‌ها روز مثل ساعت، موبایل و تلویزیون جایگزین «شو خوانی» در بسیاری از مناطق استان شده است اما هنوز هم این مراسم معنوی در برخی از روستاها اجرا می‌شود.
این مراسم در برخی روستاها از جمله روستای «چنشت» شهرستان سربیشه به‌وسیله طبل انجام می‌گرفت و هنوز نیز گاهی انجام می‌شود.
طبل‌نوازی منادیان سحر در طبس
طبل زنی در سحر ماه مبارک رمضان یکی دیگر از راه‌هایی بود که مردمان شهرستان‌های بشرویه و طبس برای بیدار کردن مردم در سحرگاهان استفاده می‌کردند.
طبل‌زنی در اوقات سحر ماه رمضان در طبس، یکی از نیات موقوفه عمادالملکی است که تاریخ وقف این امر خیر به سال ۱۳۰۰ هجری قمری برمی‌گردد و ماندگاری آن نیز به دلیل موقوفه بودن و اجرای نیات خیر واقف است.
در قدیم که ساعت وجود نداشته برای تشخیص زمان طبل زنی در ماه مبارک یک ظرف استوانه‌ای مسی کنده‌کاری‌شده به‌نام فنجان وجود داشته که با استفاده از آن، زمان (ساعت) تعیین می‌شد.
نحوه تشخیص ساعت از روی این فنجان به این صورت بود که ظرف فوق را پر از آب کرده کاسه کوچک دیگری که یک سوراخ در ته آن بوده بر روی ظرف استوانه‌ای فوق قرار می‌داده‌اند.
کاسه یادشده دقیقاً ظرف مدت یک ساعت پر از آب می‌شده و به‌این‌ترتیب زمان مشخص می‌شده است. البته در زمان حال از این ظرف استفاده نمی‌شود.
طبل‌نوازی در طبس در سه نوبت به ترتیب سه ساعت، دو ساعت و یک ساعت قبل از اذان صبح انجام می‌شود و صدای طبل‌ها تا شعاع پنج کیلومتری شهر را فرامی‌گیرد.
نوبت اول آماده‌باش، نوبت دوم بیدارباش و نوبت سوم نزدیک شدن وقت اذان صبح را به مردم یادآوری می‌کند و دست کشیدن از خوردن و آشامیدن سحرگاهی، با برخاستن «الله‌اکبر» مؤذن از مأذنه مسجد محله، همراه بود و بعدها با شیوع استفاده از ساعت شماطه‌دار و رادیو، نخستین گام‌ها برای گسست رویارویی مردم در ماه مبارک رمضان برداشته شد و رسوم کوبیدن بر طبل و چاووشی خوانی را کم‌کم به فراموشی سپرد تا جایی که امروز نوای طبل منادیان سحر دیگر از شهرهای بشرویه به گوش نمی‌رسد و این سنت تنها در شهرستان طبس ادامه دارد.
نوای رمضان خوانی در کوچه‌های شهر
یکی دیگر از مراسم قدیمی ماه مبارک رمضان در بیرجند، خواندن «رمضانی» است این مراسم که نوعی خبررسانی برای ماه رمضان است و این مراسم به‌عنوان آداب‌ورسوم و برای جمع‌آوری نذورات مردم و همچنین ایجاد شورونشاط از زمان‌های قدیم در استان مرسوم بوده است.
این مراسم به این گونه است که در شب‌های رمضان پس از نماز و افطار، جمعی از پسران و نوجوانان در دسته‌های چهار تا شش نفری به راه افتاده و به در خانه‌های همسایه به‌ویژه سرشناسان و توانگران می روند و به‌قصد گرفتن انعام برنامه ویژه‌ای اجرا می‌کنند.
آنان با خواندن اشعاری معروف به «رمضانی» با لهجه بیرجندی از صاحب‌خانه طلب انعام می‌کنند.
رمضانی خوانی با یک مقدمه دعایی که توسط استاد خوانده می‌شود، آغازشده و با آمین شاگردان ادامه پیدا می‌کند.
خواندن اشعاری در مدح حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) و رباعی‌هایی در مرثیه ائمه اطهار (ع) از دیگر اشعار خوانده‌شده در مراسم «رمضانی خوانی» است.
مراسم رمضان خوانی هم اکنون نیز در شهر بیرجند و برخی روستاهای استان از جمله سیوجان انجام می‌شود.
ثبت مراسم طبل زنی و رمضان خوانی در آثار معنوی کشور
معاون پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی نیز در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به آیین‌ها و سنت‌های مردم استان در ماه مبارک رمضان اظهار کرد: مردم خراسان جنوبی از قبل از ماه مبارک رمضان مقدمات ورود به این ماه را انجام می‌دهند به‌گونه‌ای که اگر بخواهند به مسافرت بروند قبل از ماه رمضان می روند.
احمد برآبادی با بیان اینکه مردم در گذشته لوازم و آذوقه موردنیاز ماه را قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان تهیه می‌کردند ، بیان کرد: حتی در روزگار گذشته که مثل اکنون نانوایی وجود نداشت مردم قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان مقدار زیادی نان می‌پختند.
وی با اشاره به اینکه در گذشته رویت حلول ماه مبارک در خراسان جنوبی با آیین و مراسم خاصی همراه بود، عنوان کرد: در این راستا مردم روز آخر شعبان بر پشت‌بام‌ها می‌رفتند تا حلول ماه را خودشان ببینند.
معاون پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی به آیین‌ها و مراسم خاص مردم استان موقع سحر اشاره کرد و گفت: سابق برخی از همسایگان یکدیگر را برای سحری بیدار می‌کردند و برخی نیز به پشت‌بام‌ها می‌رفتند و با طبل صدایی تولید می‌کردند و آمدن سحر را به مردم خبر می‌دادند.
برآبادی، اجرای مراسم «شب خوانی» را یکی دیگر از سنت‌های دیرین مردم خراسان جنوبی هنگام سحرهای ماه مبارک رمضان عنوان کرد و گفت: این مراسم که نوعی مناجات بود در سه مرحله انجام می‌شد.
وی با بیان اینکه مرحله نخست برای بیدار کردن مردم برای پخت و پز سحری انجام می‌شد، بیان داشت: در مرحله دوم نیز نزدیک به اذان بود که فرارسیدن زمان خوردن سحری را خبر می‌داد.
معاون پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی اضافه کرد: مرحله سوم شب خوانی نیز نزدیک اذان با اشعار خاصی انجام می‌شد که مردم متوجه می‌شدند نزدیک اذان صبح است و باید غذایشان را به اتمام برسانند.
برآبادی با بیان اینکه در گذشته مردم به‌خصوص در روستاها بعد از خوردن سحری و خواندن نماز صبح نمی‌خوابیدند، افزود: مردم در آن زمان سعی می‌کردند که کارهای کشاورزی خود را بعد از سحر انجام دهند تا قبل از گرمای روز به خانه برگردند.
وی با اشاره به اینکه غذاهای سحری معمولاً گوشت و غذاهای محلی بود که کمتر احساس گرسنگی و تشنگی در طول روز به آنها دست دهد، عنوان کرد: برای افطار نیز عموماً مردم از غذاهای سبک‌تری از جمله انواع فرنی، آش و انواع محصولاتی که از لبنیات تهیه می‌شود، استفاده می‌کردند.
معاون پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی همچنین طبل زنی را یکی دیگر از مراسم خاص این استان در ماه رمضان برشمرد و گفت: این مراسم که در گذشته در شهرهای طبس و بشرویه انجام می‌شد به ثبت میراث معنوی کشور نیز رسیده است.
برآبادی با بیان اینکه اجرای مراسم رمضان خوانی یکی دیگر از سنت‌هایی است که در شب های ماه مبارک رمضان توسط جوانان و نوجوانان انجام می‌شود، بیان کرد: این مراسم هنوز هم در بیرجند و برخی از روستاها انجام می‌شود.
به گفته وی مراسم رمضان خوانی نیز در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
شب نشینی های معنوی همراه با ختم قرآن و قرائت نهج‌البلاغه در قبل و بعد از اذان صبح، افطاری، مجالس پر رونق به ویژه دعوت نیازمندان، فامیل و همسایگان دور و نزدیک از نمودهای بارز احیای سنت زیبای صله‌رحم در ماه مبارک رمضان در خراسان جنوبی است.
آش رشته، نان، پنیر و سبزی، حلوا، خرما، فرنی، شله‌زرد، زولبیا و بامیه، قوت افطار مردم این خطه است.
