نقش آموزه های ماه مبارک رمضان در تحقق سبک زندگی اسلامی

در عصر و زمانه ای به سر می بریم که شاخصه های زندگی مدرن جوامع غربی ساحت زندگی در جوامع اسلامی و دیگر جوامع بشری را به شدت مورد تهدید قرار داده است، آموزه هایی که از طریق بازوی رسانه ای غرب و در قالب انتشار پرشتاب اینترنت و به تبع آن شبکه های اجتماعی در میان جوامع بشری، حیطه های مختلف فضای اجتماعی به ویژه نهاد مقدس خانواده را با چالش های فراوان مواجه ساخته است.

بدیهی است برای مقابله با سیطرۀرسانه ای شبکه هایی از قبیل تلگرام و اینستاگرام.. که حریم خصوصی بنیان خانواده و فضای عمومی جامعه اسلامی را با تبعات و پیامدهای مختلفی مواجه ساخته است باید از ظرفیت های مختلف دینی و ملی و نیز آداب و سنن و تمدن ایرانی اسلامی بهره جست که در این میان آموزه های ماه مبارک رمضان می تواند تبعات منفی کارکردهای جامعه مدرن را در جامعه اسلامی خنثی سازد و به نوبۀ خود به عنوان الگوی کامل در تقویت سبک زندگی اسلامی مورد نظر قرار گیرد. لذا برای مقابله با سبک زندگی غربی باید از همۀ فرصت ها بالأخص آموزه های ماه مبارک رمضان در مسیر ارتقاء سبک زندگی اسلامی استفاده بهینه نمود.

قرآن محوری؛ بستر ساز تحقق سبک زندگی اسلامی
بی شک قرآن مهمترین منبع فیض الهی برای سبک زندگی اسلامی به شمار می آید این هدیۀ الهی که نماد بارز هویت بخشی در ماه مبارک رمضان برای بندگان است باید به عنوان منشور جامع سبک زندگی در جامعۀ اسلامی مورد توجه قرار گیرد.

در تبیین این مسأله و در بیان عظمت و فضیلت ماه مبارک رمضان باید به نزول قرآن کریم در این ماه اشاره نمود،در کلام وحی می خوانیم:« شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقان‏ [1]«ماه رمضان [همان ماه‏] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى ] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‏] دلايل آشكار هدايت، و [ميزان‏] تشخيص حق از باطل است».

بدیهی است تنها با تأمل در این آیۀ شریفه می توان مدعی شد قرآن کریم تنها کتاب زندگی است که باید در همه ابعاد زندگی مورد استفاده قرار گیرد ، لذا از مهمترین تأثیرات ماه مبارک رمضان بر فضای سبک زندگی جامعه ، ارتقای بازگشت فطرت پاک بشری به آموزه های قرآن و فرامین صادرشده در این کتاب آسمانی است، که لزوم نقش آفرینی هنر و هنرمندان به عنوان بازوی اجرایی تحقق سبک زندگی اسلامی درعرصۀ رسانه در عصر کنونی با استفاده از ابزار هنر در پیوند مردم و معارف قرآنی امری انکار ناپذیر است .

درعرصۀ میدانی نیز محوریت قرآن و تلاوت و تدبر درکلام وحی در اثر بخشی روز افزون آموزه های سبک زندگی اسلامی در زندگی روزمرۀ مردم به ویژه در ماه مبارک رمضان و در بهار قرآن مثال زدنی است که نمود آن در اقصی نقاط کشور و در شب های نورانی ماه مبارک رمضان کاملا هویدا است.

به نظر می رسد نگاه حداقلی در زمینه قرائت و تلاوت و حفظ قرآن در بسط و گسترش آموزه های دینی در فضای جامعه تاثیرگذار خواهد بود اما یقیناً برای تأثیر عمیق در سبک زندگی اسلامی به هیچ عنوان کافی نخواهد بود.

متأسفانه در وضعیت کنونی که جامعه با تهاجم فرهنگی غرب دست به گریبان است برخی متولیان فرهنگی محوریت را صرفاً به افزایش تعداد قاریان و حافظان قرآن و انجام برخی مسابقات قرآنی منحصر می کنند اما عمق نگری در حیطۀ فعالیت های قرآنی به ویژه محوریت تدبر و تفسیر کاربردی قرآن در زندگی به ورطۀ فراموشی سپرده شده است.

اینگونه است که مقام معظم رهبری با اشاره به این دغدغه و مطالبه فرمودند« جامعه ایران به دلیل فاصله بسیار زیاد با قرآن در دوران طاغوت، عقب ماندگی هایی از لحاظ تدبر در قرآن و ظهور عملی دستورات قرآن در زندگی فردی و جمعی دارد كه باید تلاش شود این عقب ماندگی ها برطرف شوند.»^{^[2]}

لذا در عرصۀ نرم افزاری و جنبش نرم افزاری یک مفسر نیز با تفسیر کلام وحی در ارتقاء سبک زندگی قرآنی جامعه گام بر می دارد، لذا برای بهره مندی از قرآن در همۀ ابعاد زندگی باید تدبر و تفسیر قرآن برای استنباط و نظریه سازی مورد توجه قرار گیرد تا اندیشمندان اسلامی و علاقمندان و شیفتگان به کلام آسمانی با استفاده از ظرفیت بی نظیر آیات قرآنی به نظریه پردازی اقدام کرده و جامعه را براساس نظریه های قرآنی سامان و شکل دهند و سبک زندگی مردم را بر اساس آن متحول کنند، این همان معنای واقعی تدبر و تلاوت حقی قرآن است که خداوند در آیات قرآن کریم بر آن تاکید کرده است.

نباید فراموش کرد خداوند به صراحت کسانی را که التقاطی[3] عمل می کنند و بخشی از فرهنگ و سبک زندگی خویش را از آموزه های قرآنی و بخشی دیگر را از آموزه های غیردینی دیگران می گیرند، به عنوان کافر معرفی کرده ^{^[4]}و به آنان هشدار می دهد که این گونه رفتار التقاطی هیچ سودی برای آنان و جامعه ایشان نخواهد داشت.^{^[5]}

لذا تفکر التقاطی و نیزعمل التقاطی از منظر قرآن عین مهجوریت قرآن است،زیرا جامعه ای که نتواندقرآن را به عنوان محور در سبک زندگی مردم مطرح سازد یقیناً در ابعاد دیگر نیز در مقابل سبک های منحط غربی یارای مقابله را نخواهد داشت.

خدامحوری ( محوریت توحید) و حیات طیبه
اعتقاد به وحدانيّت خداوند عالي‏ترين نقش را در تحقق سبک زندگی ایفا می کند،لذا یکی از مهم ترین نشانه های خدا محوری درجامعه اسلامی انجام فریضه روزه در ماه مبارک رمضان است، تسلیم در برابر امر خداوند به عنوان نماد بارز فریضه روزه و دعا و مناجات و دیگر عبادات در ماه مبارک رمضان به عنوان شاخصه مهم خدامحوری در سبک زندگی اسلامی مطرح است.

گرچه مومنین دراین ایام با محدودیت هائی از قبیل نخوردن و نیاشامیدن و دیگر موارد منع شده درمورد روزه مواجه هستند لیکن برخلاف جامعۀ غربی که اصالت آن اومانیسم و انسان محوری است و رضایت انسان به عنوان اصل مطرح می باشد ،اما در جامعۀ قرآنی خدا محوری و اصالت به رضایت خداوند به عنوان راهبردی مهم و حیاتی و غیر قابل تغییر مورد نظر است.

وقتي اصالت خدا مطرح باشد حق از آن خداست نه غير خدا٬ يعني غير خدا حق ندارد حدود را تعيين کند. حال برخي از حدود الهي سلبي هستند مانند«ربا نخوريد» و برخي نیز ايجابي مانند «روزه بگيريد». مرجعي که اين حدود را وضع کرده٬ ابتدا حق با اوست و حقوق او مقدم بر حقوق ديگران است.

بنابراین وقتي اصالت از آن خداست و خدا محور است٬ حقوق الهي مطرح مي شود. حقوق الهي در قالب حدود الهي٬ که در قواره دين ظهورو بروز مي يابد. لذا خدا و حق واحد به يک دين منتهي و منتج ميشود «إّن الديَنِ عنَدِالله الإسلام» [6] از يک دين واحد با احکام و حدود مشخص٬يک سبک و روش زندگي پديد مي آيد و بر اين مبنا پلوراليسم دينی شکل نمي گيرد.

باید اذعان نمود در تفكر ديني انسان در حد خلافت الهي تكريم مي شود اما بين جانشيني خدا در تفكر اسلامي و ديني با جايگزيني انسان به جاي خدا در «اومانيسم» فرق بسيار است.

در سبک زندگی غربی و مکتب اومانیسم وقتي از جايگزيني انسان به جاي خدا سخن مي رود، سخن از كنار رفتن خدا و نشستن انسان به جاي خدا و خدايي كردن انسان است. اما در تفكر ديني وقتي سخن از جانشيني انسان به جاي خدا گفته مي شود، اين جانشيني در گرو بندگي خداست که در همۀ ایام و ماه ها به ویژه ماه مبارک رمضان شاکلۀ کلیدی سبک زندگی اسلامی را شامل می شود.

اصلاح نفوس جامعه
در کنار همۀ مواهب حاصل شدۀ از برکات ماه مبارک رمضان باید به اصلاح نفوس جامعه که شعار اساسی همۀ انبیاء در طول تاریخ حیات بشر بوده است اشاره نمود.

انجام فریضه روزه،سحر خیزی های مستمر ،شب قدر ،و راز و نیازو ادعیه های مختلف ،ماه مبارک رمضان را از ظرفیت عظیم اصلاح نفوس مردم به سمت خیر و نیکی و زدودن کدورتها بین یکدیگر و بسط و گسترش محبت در جامعه سوق داده است ،لذا اصلاح نفوس خویشتن و جامعه درعمل دغدغه مندی فراگیر نسبت به سرنوشت دیگران و ارتقاء سبک زندگی اسلامی را به دنبال دارد که اهتمام به این مهم برای تغییرذائقه مردم از سبک زندگی غربی به سوی سبک زندگی اسلامی بسیار ضروری است.

درخاتمه باید یادآور شد، قرآن محوری و تلاش توأمان برای رشد جامعه و فرد و نیز محوریت رضایت خدا بر همۀ رضایتها و اصلاح نفوس جامعه، از مهمترین آثار ماه مبارک رمضان بر ارتقاء سبک زندگی اسلامی است، لذا بر همۀ نخبگان جامعه فرض است با در نظر گرفتن آثار بی شمار آموزه های بی نظیر ماه مبارک رمضان، تلاش کنند در عصری که همۀ ارزشها و اعتقادات و آرمانهای جوامع بشری به شدت تحت تأثیر گفتمان معنایی زندگی غربی قرار گرفته است، با ارائۀ الگوی کامل از سبک زندگی اسلامی برای سعادت و تعالی مردم در نظام اسلامی تلاش کنند.

* حجت الاسلام والمسلمین دکتر مختاری

[1] سورۀ بقره، آیۀ 185.

[2] بیانات مقام معظم رهبری در ديدار جمعی از بانوان قرآن پژوه و فعال قرآنی؛28/7/1388.

[3] فرهنگ التقاطی یعنی فرهنگی که بخشی از آن اصولی باشد، بخشی من درآوردی و سنّتی و بخشی تقلیدی و آن هم تقلید از کسانی که فرهنگی متضاد داشته و سعی در اضمحلال فرهنگی ما دارند.(بیانات مقام معظم رهبری؛23/7/1391).

[4] سورۀ بقره، آیه ۸۵ .

[5] .سورۀ اعراف، آیات ۵۲ و ۵۳ .

[6] سورۀ آل عمران آیۀ 19.