تکلیف گرایی دینی؛ گام بنیادین در ارتقاء سبک زندگی اسلامی
بی شک انجام تکالیف دینی ازجمله شاخصه های ذاتی سبک زندگی اسلامی است که در دایرۀ عبودیت و بندگی خداوند متعال قرار گرفته است، از این رو کسی که نسبت به عبودیت بی اعتنا باشد لاجرم همۀ ابعاد و شئونات زندگی خود را در مسیر غیر الهی قرار خواهد داد و کسی که بندگی را قصد حیات خود می بیند همه ابعاد و زوایایی زندگی خود اعم از نماز و روزه تا کسب و کار و تحصیل و تفریح...را در مسیر بندگی استوار خواهد کرد، یعنی به ساحت زندگی صبغۀ الهی می بخشد.
اشتراک گذاری :
در این جلسه درباره موضوع تکلیف گرایی دینی؛ گام بنیادین در ارتقای سبک زندگی اسلامی گفتگویی کردیم با حجت الاسلام والمسلمین دکتر مختاری رئیس پژوهشکده مطالعات تقریبی در قم که از نظرتان می گذرد.
سوال: چگونه می توان با اعتقاد به تکلیف گرایی دینی به تقویت سبک زندگی اسلامی پرداخت ؟
بی شک سعادت و کمال همۀ انسانها و جوامع بشری در گرو اطاعت از قوانین الهی است که از سوی انبیاء الهی به بشر ابلاغ شده است، لیکن باید دانست نه با پذیرش سبک زندگی غربی و اطاعت از غیر خدا(اومانیسم)، بلکه از دایرۀ سبک زندگی الهی و اسلامی می توان به این مهم نایل گردید.
لذا الگوهای برآمده از قرآن کریم و سیرۀ معصومین(ع) می تواند تولیدات نرم افزاری سبک زندگی اسلامی را موجب گردد لیکن از سوی دیگر پذیرش آموزه های غربی در مسائل مرتبط با زندگی روزمره، موجبات عدم رعایت برخی از دستورات دینی و بی مبالاتی نسبت به انجام تکالیف دینی را به همراه خواهد داشت که طبیعتاً این نوع رفتار و اهتمام بی حد و حصر به مظاهر زندگی دنیایی جوامع مدرن به پذیرش شرک در عبودیت و بندگی خدا سوق داده خواهد شد.
به یقین انجام تکالیف دینی از جمله شاخصه های ذاتی سبک زندگی اسلامی است که در دایرۀ عبودیت و بندگی خداوند متعال قرار گرفته است، از این رو کسی که نسبت به عبودیت بی اعتنا باشد لاجرم همۀ ابعاد و شئونات زندگی خود را در مسیر غیر الهی قرار خواهد داد و کسی که بندگی را قصد حیات خود می بیند همه ابعاد و زوایایی زندگی خود اعم از نماز و روزه تا کسب و کار و تحصیل و تفریح...را در مسیر بندگی استوار خواهد کرد، یعنی به ساحت زندگی صبغۀ الهی می بخشد.
بدین ترتیب سبک زندگی اسلامی بستر ساز عبودیت الهی در زندگی جوامع بشری است بلکه انجام تکالیف دینی و جلوه های ظاهری عبودیت در قامت نماز، روزه و دیگر مناسک دینی در اسلام منبعث از آموزه های توحیدی است که روش زندگی و پویایی حیات مادی و معنوی انسان ها را رقم می زند، به تعبیر مرحوم علامه طباطبائی(ره)؛«اگر توحید در زندگی جامعۀ بشری تحقق پیدا کند، دنیای بشر هم آباد خواهد شد؛ دنیایی در خدمت تکامل و تعالی حقیقی انسان».[1]
سوال : آیا صرفا با انجام اعمال عبادی می توان به زندگی اسلامی رسید؟
ابتدا باید گفت متأسفانه در جامعۀ امروزی می توان عدم التزام به تکلیف گرایی و بی اعتنایی به عبودیت و بندگی را حتی در جوامع اسلامی مشاهده نمود، به تعبیر شهید مطهری(ره)، ما گرفتار نوعی ماتریالیسم اخلاقی و شرک عملی هستیم[2]؛ یعنی اعمال عبادی و انجام فرامین و دستورات الهی، منبعث از اندیشۀ موحدانه و غیب باورانه نیست و بین اعتقاد و عمل، فاصله زیادی وجود دارد.
بی تردید بیان این مسأله در طول التزام به شمولیت فراگیر سبک زندگی اسلامی در ابعاد مختلف عبادی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی قرار دارد، لذا آنهایی که سبک زندگی دینی را صرفاً مقوله ای برآمده از انجام اعمال عبادی مثل نماز و روزه...می دانند در واقع درحیطۀ ترویج سکولاریسم گام نهاده اند زیرا اسلام دنیا و اسباب و وسایل دنیوی را مقدمه حصول به آخرت می داند و هر عاقلی می‌داند که بدون مقدمه نمی‌توان به نتیجه مطلوب و نهایی رسید؛ لذا پیامبر اکرم (ص) می فرماید؛«الدنيا مَزرَعةُ الآخِرَةِ؛[3] دنيا كشتزار آخرت است».
و یا امام علی (ع)فرمود؛« بالدنيا تُحرَزُ الآخِرَةُ[4] آخرت با دنيا به دست مى آيد».
اینگونه است که باید گفت عمل به تعالیم و تکالیف دینی یکی از اجزاء لاینفک دین گرایی محسوب می شودکه به نوبۀ خود وضعیت و رفتارهای انسانها را در موقعیت های روزانه جهت می بخشد و به عنوان یکی از شاخصه های ذاتی الگوی رفتاری یک فرد مسلمان مورد توجه قرار می گیرد.
سوال : آیا ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی برای تحقق این اندیشه ها محسوب می شود ؟
در تبیین این مسأله باید به آموزه های بی بدیل عبادی و دینی در ماه مبارک رمضان اشاره نمود؛ ارتباط با خدا،ارتباط انسان با قرآن و دعاهای وارده و مناجات انسان با خداوند در بهار قرآن آنچنان در اعضاء و جوارح انسان تأثیر گذار است که به تعبیر امام علی (ع)خواب فرد روزه دار هم عبادت و بهانه ای برای قرب الهی محسوب می گردد؛«نَومُ الصائِم عِبادَةٌ».[5]
هم چنین نقش کلیدی انجام تکالیف دینی در خود شناسی و نیز توجه به مستمندان،توجه به همسایه و اطرافیان و روزه داران دیگر در قالب افطاری دادن و دیگر جنبه های عاطفی همگی نشان دهندۀ ارتباط موثر و مفید تکلیف گرایی با جامعۀ پیرامونی است که به تقویت سبک زندگی اسلامی منتهی می شود.
سوال : نشانه های تحقق تکلیف گرایی دینی چگونه ظاهر می شود ؟
تحقق تکلیف گرایی دینی و عبادی تغییرات اساسی روحی و روانی واحساس شادی و آرامش و راحتی ویژه ای به همراه خواهد داشت در غیر این صورت احساس غم و سرافکندگی و شرمندگی اجتناب ناپذیر خواهد بود، لذا مومن زمانی شادمان است که به تکالیف دینی اهتمام بورزد، به تعبیر حضرت علی (ع)«سُرُورُ الْمُؤْمِنِ بِطَاعَةِ رَبِّهِ وَ حُزْنُهُ عَلَى ذَنْبِه[6]؛شادي مؤمن در اطاعت پروردگارش است؛ و اندوهش بر گناهانش است».
لذا آن حضرت دربارۀ عید فطر که روز جشن و شادی و شادمانی مومنان روزه دار است اینگونه می فرماید؛«انما هو عيد لمن قَبِل اللهُ صيامَه و شَکَرَ قيامَهُ و کلُّ يومٍ لايُعْصَي اللهُ فيه فهو عيدٌ[7]؛اين عيد کسي است که خدا روزه‌اش را پذيرفته و نماز وي را سپاس گفته و هر روز که خدا را در آن نافرماني نکنند روز عيد است.
بنابراین تکلیف گرایی، اطاعت از خدا و کسب معرفت الهی زمینه ساز تغییرات اساسی در جهان بینی انسان به هستی خواهد شد که تحقق این مهم نیز بستر ساز ترسیم سبک زندگی اسلامی و در نهایت سعادت و کمال آدمی و تجلی بخش شادی و سرور واقعی انسان ها می گردد.
[1]المیزان، ج 6، ص 258.
[2]مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (فلسفه تاریخ)، تهران: صدرا، ج 15، ص 353.
[3] عوالي اللآلي: ۱/۲۶۷/۶۶.
[4]نهج البلاغة: الخطبة ۱۵۶.
[5]دعوات(راوندى) ص 27 ، ح 45 و46.
[6]غررالحكم و دررالكلم، ج 4، ص 136.
[7]نهج البلاغه: حكمت 428.
