پرونده "رمضان همدلی"| سنت‌های ماه رمضان در آذربایجان غربی؛ از اوباشدان تا افطار سفراسی
استان آذربایجان غربی از جمله استان‌هایی است که ماه مبارک رمضان در آن با سنت‌های خاصی همراه است و مردم این دیار هر ساله خود را برای مهمانی خدا آماده می‌کنند.
اشتراک گذاری :
به گزارش خبرنگار حوزه استان های خبرگزاری تقریب، رمضانˈ در لغت از ˈرمضاءˈ به معنای شدت حرارت گرفته شده و به معنای سوزانیدن، چون در این ماه گناهان انسان بخشیده می شود، به این ماه رمضان گفته اند.
در آذربایجان غربی نیز مردم ماه رمضان را ماه پرورش و اصلاح نفس و تقویت باورهای دینی و ترویج امور معنوی می دانند.
رمضان از سال‌های دور تاکنون در فرهنگ مردم آذربایجان غربی از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و همواره آئین‌های ویژه ای در ارتباط با این ماه، در میان مردم کشورهای اسلامی به اجرا درآمده است که اوروشلیق آیی از جمله این آیین ها است.
آذربایجان غربی با توجه به پیشینه تاریخی اش، اصیل ترین آداب و رسوم محلی را بویژه در ماه مبارک رمضان دارد به گونه ای که مردم این دیار در طول زمان، آنچنان به این مناسبت ها پایبند شده اند که جزء جدایی ناپذیر زندگی آنها شده است.
روزها و لیالی روح بخش رمضان، میهمان خانه‌های مومنان می‌شود و طنین آسمانی رَبّنا... در ماه ضیافت الهی، جانی دوباره به روزه‌داران می‌بخشد.
مردم آذربایجان غربی برای رؤیت هلال اول ماه رمضان، غروب روز آخر ماه شعبان به بالای پشت بام و مناره های مساجد می روند و با نگاه به آسمان، ماه را جست و جو می کنند و در صورت مشاهده آن، اعمال مخصوص این ماه را به جا می آورند و با ذکر صلوات و دعاخوانی ورود به این ماه را به همدیگر تبریک می‌گفتند.
اباخلاما ˈ (استقبال )
مردم متدین و مومن آذربایجان غربی از چند روز مانده به حلول ماه مبارک رمضان خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده می کنند.
یکی دو روز مانده به آغاز ماه مبارک رمضان، مردم روستاهای آذربایجان غربی فطیری موسوم به «اپه» درست می‌کنند.
نان «اردیه و اپه» یک نوع نان محلی مغز دار است که روی آن با چنگال و ته استکان بزک شده است، این فطیر از شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان است.
ˈپیشواز ˈ (استقبال از رمضان)
مردم آذربایجان غربی یکی دو روز مانده به فرا رسیدن ماه رمضان به استقبال این ماه می روند و علاوه بر خانه تکانی، غبارروبی مساجد و سایر آیین های استقبال به لحاظ روحی و فکری خود را با روزه گرفتن آماده ماه رمضان می کنند که به آن اصلاح محلی ˈپیشوازˈ می گویند.
زنان مؤمن آذربایجان غربی بر این اعتقادند خانه‌ای که برای شروع ماه رمضان پاک و تمیز نباشد، خیر و برکت ماه مهمانی خدا، از آن گریزان می‌شود.
در طول ماه رمضان که به زبان ترکی "اوروشلیق" خوانده می‌شود مساجد، اماکن مقدس و نمازخانه‌های این استان مملو از جماعت روزه‌داری می‌شود که‌با انگیزه تکمیل عبادت و کسب فیض بیشتر، نمازهای یومیه را به‌جماعت اقامه می‌کنند.
نگاه کردن به آیینه و صلوات بر حضرت محمد(ص)
پیرمردان برای این منظور همواره آینه کوچکی در درون جیب خود داشتند و بعدا ز اینکه خود به رؤیت آینه می‌پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند.
نگاه کردن به آینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رؤیت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است.
در این دیار بزرگ‌ترها بعد از رؤیت هلال ماه رمضان، به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مؤمن و نمازخوان نگاه می‌کردند و اعتقاد داشتند که نگریستن به‌صورت آدم‌های بی‌نماز و روزه‌خوار، خوش‌یمنی در پی نخواهد داشت.
این عادت بر این اعتقاد مبتنی است که باید در ماه رمضان دل مؤمن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاکی‌ها صیقل یابد.
پیشواز از روحانی
پیش از این همچنین قبل از آغاز ماه رمضان از طرف مردم روستاهایی که روحانی نداشتند، نمایندگانی به نزد امام جمعه های شهرها فرستاده می شد و از آنها درخواست می کردند که یک روحانی را به نمایندگی از خود به روستا بفرستند.
روحانی فرستاده شده را با سلام و صلوات به روستا می بردند و هر شب در خانه ای مهمان می شد تا ماه رمضان به پایان برسد.
اوباشدان (سحری)
در قدیم الایام در این استان مردم برای بیدار شدن برای (اوباشدان) سحر ماه رمضان از روش های گوناگونی از جمله بانگ خروس، صدای نقاره، طبل و شیپور و کوبیدن دیوار همسایه استفاده می کردند که امروزه این رسم نیز با توسعه وسایل ارتباط جمعی بسیار کمرنگ شده است.
امروزه نیز برای بیدار شدن برای اوباشدان (سحری) با وجود استفاده از ساعت های زنگدار به همسایه ها و آشنایان نیز می سپارند که در صورت روشن نبودن چراغ خانه با تلفن یا با زدن زنگ خانه آنها را بیدار کنند.
(افطار سفراسی) سفره های افطاری
سفره های افطاری به ویژه در تبریز از تشریفات خاصی برخوردار بوده به طوری که تنوع غذایی و رنگینی این مراسم در دیگر نقاط کشور به چشم نمی خورد.
مردم آذربایجان شرقی عقیده دارند افطاری از بقیه میهمانی ها جدا بوده و از صفای خاصی برخوردار است.
بانوان آذری همواره به کد بانویی شهره اند اما در ماه رمضان همه سعی می کنند بالاترین درجه هنر آشپزی و سفره آرایی خود را به نمایش می گذارند.
آداب و رسوم ماه مبارک رمضان در مهاباد
با حلول ماه مبارک رمضان، به عنوان عزیزترین ماه ها و ماه عبادت و نزول قرآن، مردم اهل تسنن و کردزبان مهاباد نیز براساس اعتقادهای مذهبی، آیین های ویژه سنتی و مذهبی این ماه مبارک را با شکوه هرچه تمام تر برگزار می کنند.
رمضان در میان مردم این خطه ماه عبادت و نزول قرآن کریم و ماه تزکیه و خودسازی و تقویت قلوب است، ماهی که خداوند در آن درهای بهشت را به سوی بندگان خود گشوده و شیطان در بند فرشتگان قرار دارد تا انسان بتواند بازگشتی دوباره به اصل خلقت خویش داشته باشد.
آداب و رسوم ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ مردم مهاباد است که به واسطه قدمتی که دارد، از قداست ویژه ای برخوردار است.
در آخرین روزهای ماه شعبان، مساجد شهرها و روستاهای این دیار، پیش از اذان مغرب با پخش دعاهای مذهبی و اشعاری در مدح رسول گرامی اسلام (ص) حال و هوای معنوی خاصی پیدا می‌کند.
در پایان ماه شعبان و اول ماه رمضان بیشتر مردم از مردان و زنان و کودکان برای رویت هلال ماه از منازلشان بیرون می آیند و در جاهای مرتفع و کنار بام ها چشم ها را متوجه محل غروب خورشید می کنند، هرچند که این عمل هم اکنون بیشتر در مناطق روستایی بیشتر دیده می شود.
از دیرباز، برای بیدار شدن در سحرهای ماه مبارک رمضان و تشخیص وقت دقیق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسایل و روش‌های گوناگونی استفاده می‌کردند که برخی از این روش‌ها امروزه نیز متداول و برخی منسوخ شده اند.
در گذشته از وسایل ارتباط جمعی خبری نبود و فردی که در محل، از همگی زودتر بیدار می‌شد با کوبیدن درب منازل همسایه‌ها، آنان را بیدار می‌کرد تا مانند امروز زنگ بیدارباش روزه‌داران در سحر باشند.
بسیاری نیز با کوبیدن دیوار همسایه، آنان را مطلع می کردند که برای سحر و راز و نیاز بپا خیزند.
هنوز نیز در برخی از روستاهای مهاباد مرسوم است که تعدادی از مردم به ویژه جوانان و یا افرادی که نذر می کنند با طبل های بزرگ در کوچه ها به راه افتاده و با کوبیدن بر آنها به مردم بیدارباش می دهند.
در ماه مبارک رمضان در هنگام سحر برای بیدار کردن مردم، روحانی و یا موذنین مساجد دعایی را با صدای بلند در معابر می خوانند که در اصطلاح به آن صلات ˈپارشیوˈ گفته می شود.
روزه گیران برای به جا آوردن اعمال سحر و خوردن سحری بیدار می‌شوند و پس از وضو گرفتن و خواندن دعاهای سحر نیت کرده و سپس شروع به خوردن سحری می‌کنند که به طور معمول غذاهای گرم و پختنی و در اغلب موارد همراه با برنج است.
عادات غذایی مردم این مناطق نیز در این ماه مبارک تغییر می‌کند و بیشتر غذاهایی که جنبه‌های سنتی دارد، برای افطار و سحری آماده می‌شود.
به همین منظور پیش از آغاز ماه مبارک رمضان، بانوان با رفتن به بازار مواد اولیه مورد نیاز خود را برای ساختن این غذاها فراهم می کنند.
غذاهایی نظیر فرنی، مشکفی، رشته پلو، برنج و خورشت، که‌لانه، به‌ربه سیل، ترخینه، شیربرنج و سه‌نگه‌سیر، از جمله غذاهای مرسوم در این ماه مبارک است.
پختن نان های محلی که از آرد، شیر و تخم مرغ و روغن حیوانی توسط زنان تهیه می‌شود همچنان در روستاهای این شهرستان رواج دارد.
در هنگام افطار تمامی اعضای خانواده در سر سفره کنار هم به انتظار موذن جمع می شوند و زمانی اذان گفته شد اول با خرما یا ˈکلیچهˈ و چای و آب افطار می کنند و بعد نماز می خوانند و سپس شام می خورند.
چند دقیقه مانده به افطار در روزهای ماه مبارک رمضان محیط خانواده ها که در یک فضای روحانی و معنوی با آرامش در کنار هم نشسته اند بسیار دیدنی و زیبا است.
برپایی کلاس‌های مختلف قرآن مجید توسط مردم در محل مساجد از دیگر آیین هایی است که پیش از آغاز ماه رمضان ترتیب‌دهندگان آن اقدام به تشکیل آن از اواخر ماه شعبان می‌کنند.
مجالس گرم و پر رونق تلاوت آیات کلام‌الله مجید شبهای ماه مبارک را در این مناطق جلوه‌ی خاصی می‌بخشد.
در ماه مبارک رمضان مساجد شهرهای کردنشین مملو از مردمی می‌شود که برای اقامه نماز جماعت حاضر می‌شوند و پس از اقامه نماز مغرب به خانه‌ها رفته و افطار می‌کنند.
یکی از رایج ترین رسوم مردم کرد اهل تسنن مهاباد در این ماه اقامه نماز ˈتراویحˈ است که بعد از نماز عشاء خوانده می شود.
نماز تروایح را در مساجد و منازل با تشریفات خاصی به صورت جماعت و یا انفرادی نیز به جای می آورند.
در برخی از روستاهای کردنشین پس از اقامه نماز تراویح، شربت در بین نمازگزاران پخش می کنند که به طور معمول نذری است و از خانه های مردم به مسجد آورده می شود.
یکی دیگر از آیین هایی که در گذشته رونق بیشتری داشت و امروزه کم و بیش اجرا می‌شود، دیدار از دوستان و آشنایان پس از افطار است.
در این مجالس، افراد فامیل و یا دوستان دور هم جمع می‌شوند و با زولبیا، بامیه، فرنی و مشکفی از آنها پذیرایی می شود.
لیالی قدر نیز در این بخش از میهن اسلامیمان حکایت دیگری دارد و بیشتر مردم سعی می کنند این شب ها را حتماˈ در مساجد باشند.
به اعتقاد مردم کرد اهل سنت، شب قدر در شب های فرد دهه آخر ماه مبارک رمضان اتفاق افتاده ، بنابراین آنان تمامی این شب ها را به راز و نیاز با خدا و شب زنده داری سپری می کنند.
در ماه رمضان اذان صبح به عهده جوانان و طلاب علوم دینی است، آنها در 15روز اول ماه یک ساعت مانده به نماز صبح به رمضان ˈمرحباˈ گفته و در نیمه دوم ماه رمضان نیز ˈالوداعˈ می گویند که این سنت قدیمی تاکنون در میان مردم این دیار برپا است و از بین نرفته است.
مرحبا، یعنی آفرین بر تو ای ماه خجسته، بسیار شاد آمدی و از آمدن این ماه اظهار مسرت می کنیم.
الوداع نیز یعنی خداحافظی از ماه رمضان و اظهار تاسف از اینکه این ماه به این زودی سپری می شود.
مردم کردزبان این خطه از میهن اسلامی مان ماه مبارک رمضان را مایه برکت می دانند و معتقدند که در این ماه خیر و برکت به خانه هایشان خواهد آمد.
