معرفی شخصیت های تقریبی/2 | شیخ محمود شلتوت؛ فقیهی هوشمند و داعیه دار بزرگ وحدت مسلمانان
علامه شیخ محمود شلتوت عالمی برجسته، فقیهی هوشمند و نام‌آور و مفسری توانا و از داعیان بزرگ وحدت مسلمانان به شمار می‌رود او یکی از بزرگان جهاد در راه خداوند بود.
اشتراک گذاری :
حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب: وی با قلبی خالص و پاک به ندای سیدجمال‌الدین اسدآبادی و شیخ محمد عبده که در شرق و غرب طنین‌انداز شده بود لبیک گفته و دریافت که اگر امر عقیده و شریعت در اسلام با روحی خالی از تعصب عرضه شود، قطعاً مسلمانان، اخوت و برادریشان را باز خواهند یافت و دین مبین اسلام به احسن وجه و در کامل‌ترین شکل ممکن بر جهانیان عرضه خواهد شد. تعصب و فرقه‌گرایی، ثمره‌ای جز تفرقه و جدایی بین مسلمانان نخواهد داشت.
علامه شیخ شلتوت بیش از آنکه به عنوان یک متفکر و متکلم برجسته شناخته شود، به عنوان یک فقیه و مصلح در راستای تقریب بین مذاهب اسلامی شناخته می‌شود. او با دیدگاه‌های مترقی خود در راستای اصلاح فکر دینی و تقریب مذاهب اسلامی گام‌های بسیار اساسی را برداشت و خدماتی که او در این عرصه داشته است مهم و اساسی است و در تاریخی‌ترین فتوای خود برای اولین بار به عنوان یک عالم بلند پایه اهل‌سنت جواز پیروی از مذهب شیعه را اعلام کرد.
زندگینامه
شیخ محمود شلتوت، عالم بزرگ دینی مصر، در سال 1271هـ.ش (1892م) در یکی از بخش‌های استان بحیره مصر در خانواده‌ای کاملاً علمی، دیده به جهان گشود. بعد از تحصیلات مقدماتی در مکتب‌خانه روستا به شهر اسکندریه هجرت و در دانشکده اسکندریه مشغول تحصیل شد. ایشان بعد از اتمام تحصیلات، به عنوان استاد در همان دانشکده مشغول تدریس گردید. تدریس و تحصیل شیخ محمود شلتوت با انقلاب مردمی در مصر هم‌زمان بود. ایشان نیز نسبت به حضور اشغال‌گران بی‌تفاوت نبوده و با زبان و قلمش در خدمت انقلاب مردم مصر بود. ایشان به علت تسلط بر ادبیات عرب و چیرگی در نویسندگی به دانشگاه الازهر مصر دعوت شد. در سال 1937 عضو جمعیت علمای اَعلام مصر گردید و در سال 1950م سرپرست مباحثات فرهنگی اسلامی الازهر شد و در نهایت به ریاست این دانشگاه گمارده شد. ایشان در طول حیات فکری‌اش بارها مورد تقدیر و نکوداشت قرار گرفت. از این میان می‌توان به اهدای دکترای افتخاری توسط دانشگاه شیلی و جاکارتا به ایشان را یادآوری کرد.
نقش شیخ شلتوت در دارالتقریب
شیخ شلتوت، ترک تعصّب و نقش عالمان دین را از عوامل وحدت، نام می‌برد و معتقد است که می‌توان توسط این موارد در برابر سوء‌‌استفاده دشمنان اسلام ایستاد و اهداف دین را برآورده ساخت.
جماعت تقریب مذاهب اسلامی در کشور مصر و در شهر قاهره در سال 1360هـ.ق (1948م) با هدف تقریب بین مذاهب اسلامی تأسیس شد. مؤسسان این مجموعه عبارتند از: علامه محمدتقی قمی، شیخ محمود شتلوت، شیخ محمد مصطفی مراغی، مصطفی عبدالرزاق و عبدالمجید سلیم.
دارالتقریب، در واقع جایگاه مهرورزی و اکتشاف حقیقت و دست یافتن به گستره علوم مذهبی و مناظره بین همه مسلمانان بود. دانشگاه الازهر بر این اساس اصول تقریب بین مذاهب مختلف را پی‌ریزی نمود و مقرر داشت که هر دو فقه سنی و شیعه بر اساس دلیل و برهان و بدون هیچ‌گونه تعصبی تدریس شود و نیز در ادامه آن تصمیم بر تأسیس مجمع تحقیقات اسلامی استوار شد که در آن نمایندگان تمام مذاهب اسلامی گردهم آمده و از نقطه نظرات یکدیگر بهره‌مند شوند تا در این تعامل و مشارکت علمی به وحدت و انسجام نایل آیند.
استاد شلتوت در آن ایام در تکوین و پیدایش جمعیت تقریب، مشارکت ویژه‌ای داشته و در یکی از جلسات آن پیشنهاد نمود که به جای تعبیر فرقه یا طایفه برای مسلمانان، همه آن‌ها را مذاهب اسلامی بنامیم و همین‌گونه نیز اقدام شد و این اصل برای همه فرقه‌های مسلمانان در دارالتقریب ثابت ماند.
ایشان پیرامون اهمیت دارالتقریب در دنیای اسلام و فلسفه وجودی آن این‌گونه می‌فرماید:
مسلمانان باید افتخار کنند که عملاً در تقریب و نزدیک ساختن مذاهب خود به یکدیگر از دیگران سبقت جسته‌اند چرا که به واسطه دارالتقریب، روحی از اصلاح و محبت و برادری میان پیروان اسلامی به یادگار ماند و به وسیله آن روحی از صلابت و محبت و برادری میان پیروان اسلام پدیدار شد- که در واقع مصداق گفتار خداوند که می‌فرماید:
این جماعت در ایران، با همان هدف به نام مجمع تقریب مذاهب اسلامی تأسیس شد، این جمعیت تاکنون منشأ خدمات فراوان در زمینه تقریب و همبستگی مذاهب اسلامی بوده است.
شیخ محمدتقی قمی که خود از بنیان‌گذاران دارالتقریب است، درباره نقش کمنظیر شیخ محمود شلتوت مینویسد:
«استاد بزرگ، شیخ محمود شلتوت در آن روز که در تکوین و پیدایش جمعیت تقریب با ما مشارکت کرد، یکی از علمای بزرگ و استاد دانشگاه الازهر بود. او همواره با همکاران و همفکران خود به سوی تقریب گام برمیداشت».
اقدامات تقریبی شیخ شلتوت
از مهم‌ترین تفکرات او در زمان ریاست دانشگاه الازهر دوری از تعصبات فرقه‌ای و مذهبی بود که در این باره می‌فرمود:
مهم‌ترین هدف اساسی در برنامه من عبارت است از پیکار با تعصبات و فرقه‌گرایی و تحقیق و بررسی علوم دینی در محیطی پر از صفا و برادری، بحثِ دریافتنِ بهترین راهی که بتوان به تحکیم روابط دین و ایمان خدمتی کرد و پیروی از دلیل قوی، از هر افقی که بدرخشد.
اگر مسلمانان به این مطالب جامه عمل بپوشانند قطعاً نیرویی بس بزرگ تشکیل می‌دهند که می‌توانند با فراغت و آسودگی به عظمت شأن و منزلت خود پی‌ببرند و از بار مشکلات گذشته که مولود تعصب بود رهایی یابند و همچون یک روح در پیکرهای مختلف در جهان در آیند. وی برای پیشبرد اهداف تقریبی خود اقدامات مهمی نیز صورت داد.
تدریس فقه شیعه در کنار دروس فقه مذاهب اهل‌سنت در دانشگاه الازهر
از مهم‌ترین اقدامات او در هنگام ریاست در دانشگاه الازهر، تدریس فقه شیعه در کنار دروس فقه مذاهب اهل‌سنت بود به صورت فقه مقارن که افق نوینی به روی اساتید و دانش‌پژوهان الازهر گشود. بر اساس فقه مقارن، یک محقق تمام نظریات و آرا فقهی مذاهب اسلامی را مطالعه نموده و هر حکمی که دلیلش قوی‌تر بوده را به اجرا در می‌آورد. وی در مقایسه بین ادله علمای مذاهب مختلف یک اصل را قبول داشت و آن این بود که هر دلیل که قوی‌تر باشد، مورد قبول است حال از مذهب خودش باشد، یا از مذهب دیگری؛ و تأکید داشت که فقهای مسلمان باید به دور از تعصب‌ها و هواهای نفسانی هر رأی و اندیشه‌ای که در تحکیم مبانی اسلام مؤثرتر است و رفاه خانواده و اجتماع را بهتر تأمین می‌کند، از یکدیگر بپذیرند.
از ثمرات مهم تأسیس رشته فقه مقارن، مقایسه برخی احکام اسلامی و برتری یافتن نظر شیعه بود که بعدها به صورت قانون رسمی مصر درآمد. شیخ شلتوت در این باره می‌فرماید:
فراموش نمی‌کنم که تطبیق و مقارنه میان مذاهب را در دانشگاه شریعت درس می‌دادم و آرای مذاهب را در یک مسئله عرض می‌کردم. از جمله نظر مذهب شیعه را مطرح می‌نمودم و آن را بر می‌گزیدم چون پیرو دلیل بودم و در بسیاری از مسائل طبق نظر شیعه فتوا می‌دادم از جمله پیرامون قانون‌هایی که به احوالات فردی و شخصی ربط می‌یافت.
فتوای شیخ محمود شلتوت
از استاد بزرگوار شیخ محمود شلتوت رئیس دانشگاه الازهر، سؤال شد که بعضی از مردم چنین می‌اندیشند برای آنکه مسلمان عبادات و معاملاتش صحیح باشد حتماً باید به یکی از مذاهب چهارگانه معروف عمل کند و در بین آن‌ها مذهب شیعه امامیه و مذهب زیدیه نیست. آیا شما با این رأی به طور کلی موافقت دارید و تقلید از مذهب شیعه امامیه را جایز نمی‌شمارید؟ ایشان در جواب چنین فرمودند:
- اسلام بر هیچ‌یک از پیروان خود، پیروی از مذهب معینی را واجب نکرده است؛ بر آنیم که هر مسلمان حق دارد ابتدا به ساکن، از هر کدام از مذاهبی که به طور صحیحی نقل و احکام آن در کتب ویژه آن مذهب تدوین شده است، تقلید کند و هر کس که از مذهبی تقلید نماید، می‌تواند به مذهب دیگری، هر مذهبی که باشد، درآید و از این حیث، ایرادی بر وی وارد نیست.
- مذهب جعفری، معروف به مذهب شیعه امامی اثنی‌عشری، مذهبی است که تعبد به آن، همچون دیگر مذاهب اهل‌سنت، شرعاً جایز است؛ شایسته است مسلمانان این را بدانند و از تعصب‌های نابجا در قبال مذاهب معین، رهایی یابند؛ هیچ‌گاه دین خدا و شریعت خدا، تابع یک مذهب یا منحصر به یک مذهب نبوده است؛ همگان اجتهاد کرده و نزد خداوند متعال پذیرفته شده‌اند و کسانی که اهل نظر و اجتهاد نباشند، می‌توانند از آن‌ها تقلید کنند و به آنچه در فقه خود مقرر می‌دارند، عمل کنند و در این میان تفاوتی میان عبادات و معاملات، وجود ندارد.
حمایت از قیام امام خمینی(ره)
شاید از بارزترین موضع‌گیری‌های شیخ شلتوت، اعلامیه ایشان در حمایت از امام خمینی(ره) پس از حادثه 15 خرداد است، ایشان 6 روز پس از این رخداد نامهای نوشت و از عموم مسلمانان خواست تا عالمان مجاهد ایران را که به جرم دفاع از حق به زندان کشیده شده‌اند، پشتیبانی کنند.
