برخی از آداب عید غدیر مربوط به عبادات فردی و بخشی دیگر به آداب اجتماعی ارتباط می‌یابد.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه اندیشه خبرگزاری تقریب، عید غدیر به عنوان مهم‌ترین عید مسلمانان به ویژه شیعیان است؛ دلیل این امر انتصاب امیرالمؤمنین علیه‌السلام به عنوان خلیفةاللهی از سوی خداوند و ابلاغ پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله به استناد آیه بلاغ است؛ آنجا که خداوند فرمود: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ؛ اى پیامبر، آنچه را از جانب پروردگارت به تو نازل شده، ابلاغ کن؛ و اگر نکنى رسالتش را به انجام نرسانده‌ای.»
این انتصاب به قدری نزد خداوند متعال جایگاه داشت که این روز را روز اکمال دین و اتمام نعمت قرار داد؛ از این جهت این نوع دینداری را دین مرضی خود قرار داد و فرمود: اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را برایتان کامل و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را برای شما دین مرضی قرار دادم.» هرچند مسلمانان در صدر اسلام از پیام غدیر رویگردان شدند، اما خداوند همواره مسلمانان را از برکات این روز بهره‌مند کرده است؛ روایات اهل عترت علیهم‌السلام درباره اعمال و آداب و نیز فضیلت سالروز عید غدیر حاکی از تداوم نعمات و برکات غدیر است.
عید غدیر، عیدی است که به تعبیر روایات عیدالله الأکبر نام دارد ( وسائل الشیعه، ج8، ص89 ) و نام آن در آسمانها مشهورتر است «إِنَّ یَوْمَ الْغَدِیرِ فِی السَّمَاءِ أَشْهَرُ مِنْهُ فِی الْأَرْضِ» و اگر مردم فضیلت واقعى این عید را مى‌شناختند، ملائکه روزى 10 بار با آنان مصافحه مى‌کردند «لَوْ عَرَفَ النَّاسُ فَضْلَ هَذَا الْیَوْمِ بِحَقِیقَتِهِ لَصَافَحَتْهُمُ الْمَلَائِكَةُ فِی كُلِّ یَوْمٍ عَشْرَ مَرَّات» (تهذیب، ج6، ص24) عید غدیر در میان سایر اعیاد به قدری جایگاه دارد که فرموده‌اند در میان روزهاى عید فطر و قربان و جمعه همانند ماه در میان ستارگان است. «وَ یَوْمُ غَدِیرِ خُمٍّ بَیْنَ الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ یَوْمِ الْجُمُعَةِ كَالْقَمَرِ بَیْنَ الْكَوَاكِبِ» (اقبا‌ل‌الأعمال، ج1، ص466)
اما در راستای اهمیت دادن به حکمت اصلی ماجرای غدیر که همان سرسپردگی به ولایت امیر مؤمنان علیه‌السلام و اهل بیت وحی علیهم‌السلام است، آدابی برای مؤمنان در روایات دیده می‌شود. برخی از این آداب مربوط به عبادات فردی و بخشی دیگر به آداب اجتماعی ارتباط می‌یابد.
روزه
اولین مورد از آداب غدیر روزه است. امام صادق علیه‌السلام در روایتی فرمود «صِیَامُ یَوْمِ غَدِیرِ خُمٍّ یَعْدِلُ صِیَامَ عُمُرِ الدُّنْیَا لَوْ عَاشَ إِنْسَانٌ ثُمَّ صَامَ مَا عَمَرَتِ الدُّنْیَا لَکَانَ لَهُ ثَوَابُ ذَلِکَ وَ صِیَامُهُ یَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ عَامٍ مِائَةَ حَجَّةٍ وَ مِائَةَ عُمْرَةٍ مَبْرُورَاتٍ مُتَقَبَّلَاتٍ...»؛ روزه در روز غدیر خم معادل روزه‌ی تمام عمر دنیاست، اگر کسی به اندازه تمام عمر دنیا زنده بماند و تمام آن را روزه بگیرد ثواب آن به اندازه ثواب روزه در روز غدیر است و روزه روز غدیر نزد خداوند عزوجّل معادل صد حج و صد عمره مقبول است. یا در روایتی دیگر فرمود إِنَّهُ یَوْمُ عِیدٍ وَ فَرَحٍ وَ سُرُورٍ وَ صَوْمٍ شُكْراً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ صَوْمَهُ یَعْدِلُ سِتِّینَ شَهْراً مِنَ الْأَشْهُرِ الْحُرُمِ؛ یعنی غدیر، روز عید، شادی و سرور و روزه برای شکرگزاری به درگاه خداوند عز و جل است؛ روزه‌ی آن معادل شصت ماه از ماه‌های حرام است. (مصباح المتهجد، ج2، ص737)
نماز غدیر
دومین مورد از آداب غدیر، نمازی است که از سوی امام صادق علیه‌السلام صادر شده است. حضرت درباره این نماز فرمود هرکه در این روز دو رکعت بخواند هر وقت که خواست و افضل آن، نزدیک به زوال (خورشید) است؛ آن ساعتی است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام به عنوان پرچم (هدایت) برای مردم معرفی شد. امام فرمود بعد از دو رکعت نماز، سجده کن و صد مرتبه شکر خداوند عز و جل بجا بیاور و پس از برداشتن سر از سجده، این دعا را بخوان:
خدایا، از تو درخواست می‌کنم به حق اینکه تنها تو راست سپاس، یگانه‌ای شریکی نداری و تویی یکتا، یگانه، بی‌نیاز، نزاده‌ای و نه زاده شده‌ای و یکتایی که همتایی نداری و محمّد بنده و رسول توست، درودهایت بر او و خاندانش، ای آنکه هر روز در کاری است، چنان‌که در شأنت بود که بر من تفضّل نمودی، به اینکه مرا از اهل اجابت و دین و دعوتت قرار دادی و در آغاز آفرینشم از روی تفضّل و کرم و جود خویش، بر این امور موفّقم داشتی، سپس از روی رأفت و رحمتت، به دنبال آوردی این فضل را با فضلی دیگر و این جود را با جودی دیگر و این کرم را با کرمی دیگر تا اینکه آن پیمان را برایم از نو تازه کردی، پس از تجدید آفرینشم و حال آنکه در فراموشی کامل بودم، فراموش‌کار و بی توجّه و بی‌خبر، پس نعمتت را بر من تمام کردی، به اینکه آن پیمان را به یادم انداختی و به آن بر من منّت نهادی و به آن راهنمایی‌ام کردی، پس باید از شأن تو باشد، ای خدای من و آقا و مولایم، اینکه آن را بر من تمام کنی و از دستم نگیری تا بر پایه آن از دنیایم ببری، درحالی‌که از من خشنود باشی، به یقین تو سزاوارترین نعمت‌دهندگانی، بر اینکه نعمتت را بر من تمام کنی
اللّٰهُمَّ سَمِعْنا وَأَطَعْنا وَأَجَبْنا داعِیَکَ بِمَنِّکَ، فَلَکَ الْحَمْدُ غُفْرانَکَ رَبَّنا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ، آمَنّا بِاللّٰهِ وَحْدَهُ لَاشَرِیکَ لَهُ، وَبِرَسُو لِهِ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَصَدَّقْنا وَأَجَبْنا داعِیَ اللّٰهِ وَاتَّبَعْنا الرَّسُولَ فِی مُوالاةِ مَوْلانا وَمَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ عَبْدِاللّهِ، وَأَخِی رَسُولِهِ، وَالصِّدِّیقِ الْأَکْبَرِ، وَالْحُجَّةِ عَلَیٰ بَرِیَّتِهِ، الْمُؤَیِّدِ بِهِ نَبِیَّهُ وَدِینَهُ الْحَقَّ الْمُبِینَ، عَلَماً لِدِینِ اللّٰهِ، وَخازِناً لِعِلْمِهِ، وَعَیْبَةَ غَیْبِ اللّٰهِ، وَمَوْضِعَ سِرِّ اللّٰهِ، وَأَمِینَ اللّٰهِ عَلَیٰ خَلْقِهِ، وَشاهِدَهُ فِی بَرِیَّتِهِ. اللّٰهُمَّ رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادِی لِلْإِیْمانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنَّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئاتِنا وَتَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرارِ
خدایا به لطف تو شنیدیم و اطاعت کردیم و دعوت‌کننده‌ات را اجابت نمودیم، تو را سپاس، آمرزشت را خواهانیم پروردگارا و بازگشت ما به سوی توست، ایمان آوردیم به خدای یگانه، شریکی برای او نیست و به رسولش محمّد (درود خدا بر او و خاندانش باد) و تصدیق کردیم و خواننده خدا را اجابت نمودیم و از پیامبرش پیروی کردیم، در رابطه با موالات مولایمان و مولای همه اهل ایمان، امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب، بنده خدا و برادر رسول خدا و صدّیق اکبر و حجّت بر مخلوقات خدا، آن مولایی که خدا پیامبر و دین بر حق و آشکارش را به او تأیید کرد، نشانه دین خدا و خزانه‌دار دینش و ظرف غیب خدا و جایگاه سرّ خدا و امین خدا بر خلقش و گواه او در مخلوقاتش، خدایا پروردگارا ما شنیدیم نداکننده‌ای که ندا می‌کرد برای ایمان که به پروردگارتان ایمان بیاورید، پس ما ایمان آوردیم، پس گناهانمان را بیامرز و بدی‌هایمان را بپوشان و ما را با نیکان بمیران؛
رَبَّنا وَآتِنا مَا وَعَدْتَنا عَلَیٰ رُسُلِکَ وَلَا تُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّکَ لَاتُخْلِفُ الْمِیعادَ، فَإِنَّا یَا رَبَّنا بِمَنِّکَ وَلُطْفِکَ أَجَبْنا داعِیَکَ، وَاتَّبَعْنَا الرَّسُولَ وَصَدَّقْناهُ، وَصَدَّقْنا مَوْلَی الْمُؤْمِنِینَ، وَکَفَرْنا بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ، فَوَلِّنا مَا تَوَلَّیْنا، وَاحْشُرْنا مَعَ أَئِمَّتِنا فَإِنَّا بِهِمْ مُؤْمِنُونَ مُوقِنُونَ، وَلَهُمْ مُسَلِّمُونَ، آمَنَّا بِسِرِّهِمْ وَعَلانِیَتِهِمْ وَشاهِدِهِمْ وَغائِبِهِمْ، وَحَیِّهِمْ وَمَیِّتِهِمْ، وَرَضِینا بِهِمْ أَئِمَّةً وَقادَةً وَسادَةً، وَحَسْبُنا بِهِمْ بَیْنَنا وَبَیْنَ اللّٰهِ دُونَ خَلْقِهِ لَا نَبْتَغِی بِهِمْ بَدَلاً، وَلَا نَتَّخِذُ مِنْ دُونِهِمْ وَلِیجَةً، وَبَرِئْنا إِلَی اللّٰهِ مِنْ کُلِّ مَنْ نَصَبَ لَهُمْ حَرْباً مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَالْآخِرِینَ، وَکَفَرْنا بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَالْأَوْثانِ الْأَرْبَعَةِ وَأَشْیاعِهِمْ وَأَتْباعِهِمْ وَکُلِّ مَنْ والاهُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ مِنْ أَوَّلِ الدَّهْرِ إِلیٰ آخِرِهِ.
پروردگارا به ما عنایت کن آنچه را به وسیله فرستادگانت به ما وعده دادی و در روز قیامت ما را رسوا مکن، به یقین تو خلف وعده نمی‌کنی، ما ای پروردگارمان به منّت و لطفت، دعوت‌کننده‌ات را پاسخ گفتیم و از پیامبرت پیروی نمودیم و او را تصدیق کردیم و مولای مؤمنان را باور کردیم و به جبت و طاغوت کفر ورزیدیم، ما را تابع آنکه به ولایت پذیرفتیم قرار بده و با امامان‌مان محشور فرما، ما به آنان ایمان و باور داریم و نسبت به آنان تسلیمیم، ایمان آوردیم به نهان و آشکارشان و حاضر و غایب‌شان و زنده و مرده‌شان و به آنان به عنوان پیشوایان و پیشروان و سروران خویش خشنود شدیم و همانان بین ما و خدا از سایر خلق بسند، به جای آنان عوضی نجوییم و جز ایشان کسی را به عنوان خلیفه حق برنگیریم و به خدا بیزاری جستیم از هرکه از جنّ و انس، از اولین و آخرین، در برابرشان جنگی بر پا کرد و کافر شدیم به جبت و طاغوت و بت‌های چهارگانه و شیعیان و پیروانشان و هرکه از جنّ و انس دوستشان دارد، از اوّل روزگار تا پایانش
خدایا تو را گواه می‌گیریم که ما معتقدیم به آنچه معتقد شدند به آن محمّد و خاندان محمّد (درود خدا بر او و خاندانش باد) و گفتار ما آن است که آنان گفتند و دینمان همان است که آن‌ها متدّین به آن بودند، هرچه را گفتند گفتیم و به آنچه معتقد شدند معتقد شدیم و هرچه را انکار کردند انکار کردیم و هرکه را دوست داشتند دوست داشتیم و هرکه را دشمن داشتند دشمن داشتیم و هرکه را لعنت کردند لعنت کردیم و از هرکه بیزار شدند، از او بیزار شدیم و هرکه را مورد رحمت قرار دادند، مورد رحمت قرار دادیم، ایمان آوردیم و تسلیم و راضی شدیم و از موالیانمان (درود خدا بر آنان) پیروی کردیم.
اللّٰهُمَّ فَتَمِّمْ لَنا ذٰلِکَ وَلَا تَسْلُبْناهُ وَاجْعَلْهُ مُسْتَقِرّاً ثابِتاً عِنْدَنا، وَلَا تَجْعَلْهُ مُسْتَعاراً، وَأَحْیِنا مَا أَحْیَیْتَنا عَلَیْهِ، وَأَمِتْنا إِذا أَمَتَّنا عَلَیْهِ، آلُ مُحَمَّدٍ أَئِمَّتُنا فَبِهِمْ نَأْتَمُّ وَ إِیَّاهُمْ نُوالِی، وَ عَدُوَّهُمْ عَدُوَّ اللّٰهِ نُعادِی، فَاجْعَلْنا مَعَهُمْ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ، فَإِنَّا بِذٰلِکَ راضُونَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
خدایا آن را بر ما کامل کن و از دستمان مگیر و آن را نزد ما مستقرّ و ثابت قرار ده و موقت مگردان و ما را بر آن زنده بدار تا گاهی که زنده‌مان داری و بر آن بمیران تا زمانی که ما را می‌میرانی، خاندان محمّد امامان ما هستند، به آنان اقتدا می‌کنیم و آنان را دوست می‌داریم، دشمنانشان را که دشمن خدایند دشمن می‌داریم، پس ما را در دنیا و آخرت با آنان قرار ده و از مقرّبان پیشگاهت گردان که ما به همان راضی هستیم، ای مهربان‌ترین مهربانان.
دعای ندبه
علامه مجلسی در کتاب زادالمعاد خود از امام صادق علیه‌السلام به سند معتبر خود نقل می‌کند قرائت دعای ندبه در چهار عیدِ جمعه، عید فطر، عید قربان و عید غدیر مستحب است؛ إِنَّ قِرَاءَتَهُ مَسْنُونَةٌ فِی الْأَعْیَادِ الْأَرْبَعَةِ أَیْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ وَ یَوْمَ عِیدِ الْفِطْرِ وَ یَوْمَ عِیدِ الْأَضْحَى وَ یَوْمَ عِیدِ الْغَدِیر. (زاد المعاد - مفتاح الجنان، ص303)
اما درباره برخی آداب اجتماعی و رفتاری احادیثی در منابع روایی دیده می‌شود؛ از جمله روایتی که از امام رضا علیه‌السلام نقل شده است که در ادامه به برخی اشاره می‌شود:
انفاق
امام رضا علیه‌السلام فرمود وَ هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی یَزِیدُ اللَّهُ فِی حَالِ مَنْ عَبَدَ فِیهِ وَ وَسَّعَ عَلَى عِیَالِهِ وَ نَفْسِهِ وَ إِخْوَانِهِ وَ یُعْتِقُهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ؛ و آن همان روزیست که خداوند بر حال کسی که در آن روز عبادت کنند و یا بر خود و اهل و عیالش و برادرانش انفاق کند، میافزاید و او را از آتش آزاد می‌کند.
پوشیدن جامه نو
وَ هُوَ یَوْمُ تَنْفِیسِ الْکَرْبِ وَ یَوْمُ تَحْطِیطِ الْوِزْرِ وَ یَوْمُ الْحَبَاءِ وَ الْعَطِیَّةِ وَ یَوْمُ نَشْرِ الْعِلْمِ وَ یَوْمُ الْبِشَارَةِ وَ الْعِیدِ الْأَکْبَرِ وَ یَوْمُ یُسْتَجَابُ فِیهِ الدُّعَاءُ وَ یَوْمُ الْمَوْقِفِ الْعَظِیمِ وَ یَوْمُ لُبْسِ الثِّیَابِ وَ نَزْعِ السَّوَادِ وَ یَوْمُ الشَّرْطِ الْمَشْرُوطِ وَ یَوْمُ نَفْیِ الْغُمُومِ [الْهُمُومِ ] وَ یَوْمُ الصَّفْحِ عَنْ مُذْنِبِی شِیعَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ؛ غدیر روز برطرف شدن اندوهها و فرو ریختن گناهان و روز عطاها و بخشش‌هاست و روز نشر علم و روز مژده و بشارت و عید اکبر است و روز استجابت دعا و روز موقف عظیم و روز پوشیدن جامه نیکو و درآوردن لباس‌هاى سیاه، و روز شرط مشروط و زدودن غم‌ها و گذشت از شیعیان گناهکار امیرالمؤمنین علیه‌السلام است.روز پوشیدن جامه نیکو و درآوردن لباس‌هاى سیاه، و روز شرط مشروط و زدودن غم‌ها و گذشت از شیعیان گناهکار امیرالمؤمنین است.
صلوات بر محمد و آل محمد (ص) و مودت با مردم
وَ هُوَ یَوْمُ السُّبْقَةِ وَ یَوْمُ إِکْثَارِ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ یَوْمُ الرِّضَا وَ یَوْمُ عِیدِ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَ یَوْمُ قَبُولِ الْأَعْمَالِ وَ یَوْمُ طَلَبِ الزِّیَادَةِ وَ یَوْمُ اسْتِرَاحَةِ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَوْمُ الْمُتَاجَرَةِ وَ یَوْمُ التَّوَدُّدِ وَ یَوْمُ الْوُصُولِ إِلَى رَحْمَةِ اللَّهِ؛ غدیر روزى است که در آن نسبت به کارهاى خیر باید سبقت گرفت و روزى است که باید بر محمد و آل محمد بسیار صلوات فرستاد و روز رضایت و روز عید اهل بیت محمد و روز قبول اعمال و روز درخواست زیادی (از خدا) و روز راحتی مؤمنین، داد و ستد، دوستى و رسیدن به رحمت خداوند است.
افطاری دادن
وَ یَوْمُ التَّزْکِیَةِ وَ یَوْمُ تَرْکِ الْکَبَائِرِ وَ الذُّنُوبِ وَ یَوْمُ الْعِبَادَةِ وَ یَوْمُ تَفْطِیرِ الصَّائِمِینَ فَمَنْ فَطَّرَ فِیهِ صَائِماً مُؤْمِناً کَانَ کَمَنْ أَطْعَمَ فِئَاماً وَ فِئَاماً إِلَى أَنْ عَدَّ عَشْراً ثُمَّ قَالَ أَ وَ تَدْرِی مَا الْفِئَامُ قَالَ لَا قَالَ مِائَةُ أَلْفٍ؛ روز غدیر روز تزکیه و ترک گناهان بزرگ و کوچک و روز عبادت و افطار روزه‌داران است، هر کسى در روز غدیر روزهدار مؤمنى را افطار دهد مانند این است که هزار هزار را افطار داده باشد.
لبخند زدن
وَ هُوَ یَوْمُ التَّبَسُّمِ فِی وُجُوهِ النَّاسِ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ فَمَنْ تَبَسَّمَ فِی وَجْهِ أَخِیهِ یَوْمَ الْغَدِیرِ نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِالرَّحْمَةِ وَ قَضَى لَهُ أَلْفَ حَاجَةٍ وَ بَنَى لَهُ قَصْراً فِی الْجَنَّةِ مِنْ دُرَّةٍ بَیْضَاءَ وَ نَضَّرَ وَجْهَهُ؛ و روز تبسم به صورت مردم از اهل ایمان است؛ پس هرکه به صورت برادر مؤمن خود در روز غدیر لبخند بزند، خداوند در روز قیامت با نظر رحمت به او می‌نگرد و و هزار حاجت او را برآورده می‌کند و برای او قصری در بهشت از یاقوت سفید بنا می‌کند و صورت او را بشاش می‌کند
غسل و معطر کردن
امام صادق علیه‌السلام در روایتی فرمود ذَلِكَ الْیَوْمِ وَجَبَ الْغُسْلُ فِی صَدْرِ نَهَارِه وَ أَنْ یَلْبَسَ الْمُؤْمِنُ أَنْظَفَ ثِیَابِهِ وَ أَفْخَرَهَا وَ یَتَطَیَّبُ إِمْكَانَهُ وَ انْبِسَاطَ یَدِهِ؛ روز غدیر لازم است مؤمن ابتدا روز غسل کند و پاکیزه‌ترین و فاخرترین لباس خود را بپوشد. (إقبال الأعمال (ط - القدیمة)، ج1، ص 474)
هدیه دادن و اطعام
امام رضا علیه‌السلام فرمود هَیِّئُوا لِإِخْوَانِكُمْ وَ عِیَالِكُمْ عَنْ فَضْلِهِ؛ از آنچه خدای متعال بر شما ارزانی داشته، به خانواده و برادرانتان هدیه دهید و ببخشید. (مصباح المتهجد، ص 757) در روایتی دیگر آمده است: «وَ أَطْعِمْ إِخْوَانَكَ» یعنی برادرت را اطعام کن.
