نگاهی به مکتب امام خمینی(ره) در بیانِ حجت الاسلام یزدان پناه

به گزارش حوزه سایر رسانه های خبرگزاری تقریب، حجت الاسلام یزدان پناه در ابتدا با اشاره به پیوند خوردنِ عرفان اسلامی و سیاست در اندیشه امام خمینی(ره) به طور خاص به این نکته اشاره کرد که شاید یکی از نمودهای این مساله را بتوان در نامه پرمعنای ایشان به رهبر سابق اتحاد جماهیر شوروی گورباچف مشاهده کرد. نامه ای که ایشان در آن به نوعی به این مسئله اشاره کردند که ایدئولوژی های مادی تامین کننده نیازهای واقعی بشر نیستند و بایستی راه دیگری را نیز که همان راه معنویت است هم در نظر گرفت.

توجه داشته باشیم که این واقعه که در زمان خود، حامل پیام های جدی به قدرت های غرب و شرق جهان بود، در واقع سمبل راه و مسیری بود که امام خمینی(ره) آغاز گرِ آن بودند. مطالعه نامه تاریخی امام خمینی(ره) به گورباچف حامل هزاران نکته است که هنوز هم جای کار زیادی دارد و ارزشمند است. توجه داشته باشیم که ایدئولوژی های دنیایی عموما بخش های خاصی از حیات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی بشر را پوشش می‌دهند. با این حال، اندیشه و عرفان اسلامی در عرصه حکمرانی، یک تفکر جامع است که بخش های مختلف زندگی بشر را توامان با هم مد نظر دارد.

البته که باید در نظر داشته باشیم، امام خمینی(ره) در سرتاسر زندگی خود فردی بودند که بندگی خدا را انجام دادند و در میدان عمل نیز در برابر طاغوت ایستادند. این مساله نیز خود یکی از نکات مهم تفکر سیاسی و اجتماعی امام خمینی(ره) بود که حامل پیام ها و معانی خاصی است. امام خمینی(ره) در افعال خود نظیر همان نامه تاریخی که به گورباچف نوشتند، بندگی خدا را مد نظر داشتند و به نمایش گذاشتند. البته که در این رابطه امام خمینی (ره) توجهاتی را به اندیشه های ابن عربی و دیگر فیلسوفان و عرفای اسلامی نیز دارند.

در این میان، نکته قابل تامل این است که ایشان جز معدود افرادی بودند که این قبیل تفکرات را در عالم عینیِ سیاست تجسم بخشیدند. پیش از ایشان، افراد معتبر و شناخته شده فراوانی بودند که نتوانستند تفکراتی از این دست را در عالم حقیقی و عینی سیاست، عینیت بخشند.

حجت الاسلام یزدان پناه در ادامه تاکید کرد که امام خمینی(ره) با تکیه بر اندیشه های قرآنی تاکید داشتند که انسان یا باید مطیع خدا باشد و یا طاغوت. ایشان در مقام یک عالم دینی که از موقعیت سیاسی برجسته ای نیز برخوردار بودند، تلاش های فراوانی را با هدف پیوند دادن اندیشه های اسلامی و قرآنی با مفاهیم و چهارچوب‌های سیاسی و حکمرانی انجام دادند. البته که توجهات امام خمینی(ره) به تفکرات ابن عربی به عنوان یک اندیمشند شناخته شده اسلامی به این دلیل بوده که ایشان بهترین تفاسیر و توضیحات را از مفهوم توحید در اندیشه های خود ارائه کرده اند.

این اندیشمند اسلامی در آرا و تفکرات خود نقشی قابل توجه در توسعه عرفان اسلامی نیز داشته است. البته که خودِ امام خمینی(ره) نیز تا حد زیادی آرا و تفکرات مرتبط با حوزه های مذکور را چند قدم به جلو برده اند. نکته مهم این است که بسیاری وقتی از امام خمینی(ره) سخن می گویند، عمدتا شخصیت سیاسی ایشان را مد نظر دارند در حالی که ایشان در حوزه های فلسفه و عرفان اسلامی نیز حرف های زیادی را برای گفتن داشتند و این مساله در کنش های سیاسی ایشان نیز خود را به وضوح نشان می دهد.

حجت الاسلام یزدان پناه به طور خاص به این نکته اشاره کردند که نهضت امام خمینی(ره) که با پشتیبانی های گسترده مردمی نیز همراه بود، همه و همه سبب شد تا اتفاق بزرگی نظیر انقلاب اسلامی حاصل شود. توجه داشته باشیم که در طول تاریخ، حرکت ها و جنبش های مختلف شیعی بودند که بعضا حکومت نیز تشکیل دادند با این حال، هیچکدام از آن ها جامعیت نهضتی که در حرکت امام خمینی(ره) و اقدام ایشان در بنیان گذاشتن انقلاب اسلامی شاهد بودیم را نداشته اند.

حجت الاسلام یزدان پناه به طور خاص، این مساله را مورد اشاره قرار داد که بسیاری از افراد وقتی مفهوم عرفان اسلامی و عرفای اسلامی به گوششان می خورد، افرادی را در ذهن می آورند که گوشه نشین و منزوی هستند. این در حالی است که این تفسیر اساسا با واقعیات در تضاد است و می بینیم که مثلا عرفان اسلامی در تفکر امام خمینی(ره)، جلوه های بیرونی عینی را به خود می گیرد. البته که در تاریخ اندیشه سیاسی اسلامی نیز ما شاهد چنین مساله ای بوده ایم و بزرگان دین اسلام نیز نشان داده اند که عرفان اسلامی، تفکر و منشی منزوی جویانه نیست.

در این میان، نکته قابل تامل این است که امام خمینی(ره) تا حد زیادی با رهبری انقلاب اسلامی ایران به این تفکر عینیت بخشیدند. توجه داشته باشیم که شاید یکی از عینی ترین نمودهای این مساله که عرفان اسلامی تفکری محدود و منزوی نیست، این باشد که اساسا رسالت این شیوه فکری این است که دیگران نیز به هدایت و سعادت رهنمون شوند. به بیان ساده تر، عرفان اسلامی محدود به عرفا نیست و کلیت جامعه بایستی از آن برخوردار شوند. مساله ای که البته در نوع کنش سیاسی امام خمینی(ره) نیز جلوه های عینی به خود گرفته است.

در این میان توجه داشته باشیم که عرفای اسلامی همه و همه راه و سفری را در نظر داشته اند که انتهای آن برای بشر، رسیدن به خدا و سعادت است. موضوعی که البته به صورت نمادین، برخی متفکران شناخته شده حوزه فلسفه و عرفان اسلامی نیز به آن اشاره داشته اند. با این همه، نکته قابل تامل این است که تقکر و اندیشه امام خمینی(ره)، یک اندیشه منسجم است و در قالب آن شاهد آن هستیم که مولفه های اصلی رستگاری بشر، در کنار هم قرار دارند و مطرح می شود و صرفا بر یک موضوع خاص تاکید نمی شود.

با این حال مقصد اصلی در تفکر امام، رسیدن به خدا و رستگاری است. از این منظر، اندیشه سیاسی و عرفانی امام خمینی(ره) نیز صرفا یک مقصد را مد نظر دارد و آن رسیدن به خداست. در این چهارچوب، امام خمینی(ره) سعی داشتند تا دستِ انسان های دیگر را نیز بگیرند و آن ها را در نهایت به سمت خدا رهنمون سازند. موضوعی که البته در نظریه ولایت فقیه ایشان نیز نمودهای عینی را به خود می گیرد. درست به همین دلیل است که اندیشه امام خمینی(ره) از ظرفیت های قابل توجهی جهت تسهیل روند احیای مجدد تمدن اسلامی نیز برخوردار است. تفکری که تمامی جنبه های زندگی بشر را در بر می گیرد و تفکری محدود و منزوی نیست.

حجت الاسلام یزدان پناه در ادامه در مورد تاثیرات جانبی تفکر امام خمینی(ره) در امر حکمرانی و تعریف آن به مثابه یکی از جلوه های حرکت به سمت خدا که نمودهای اجتماعی را نیز در قالب هایی نظیر حجاب اسلامی از خود نشان می دهد تاکید کردند که باید توجه داشته باشیم که مساله حجاب به طور خاص، زمینه را برای فعالیت مساعد‌تر اجتماعی زنان فراهم می سازد. البته که در رستگاری کلیت جامعه نیز امری مفید است.

مساله حجاب هم قوام و استحکام نهاد خانواده و هم اجتماع را به دنبال دارد و البته که از وارد آمدن آسیب های مختلف به خودِ زنان نیز جلوگیری می کند. این مساله که جهان امروز به شدت از خلا معنویت رنج می برد، موضوع بسیار مهمی است. مساله ای که البته به صورت ویژه مورد توجه امام خمینی(ره) و تفکر سیاسی و اجتماعی ایشان بوده است. با این همه، جریانات فکری غربی و تشکیلات تبلیغاتی آن ها همواره سعی داشته اند اینگونه القا کنند که تفکر اسلامی یک تفکر بسته است.

این در حالی است که این تفکر، هم حیات این دنیایی بشر و هم حیات اخروی وی را مورد توجه داشته و در کلیت خود سعی کرده راه را برای رستگاری انسان ها هموار کند. در مساله حجاب نیز ما شاهد چنین رویکردی از سوی جریانات مذکور هستیم.

حجت الاسلام یزدان پناه در ادامه در پاسخ به این سوال که تفکر امام خمینی(ره) تا چه اندازه از این قابلیت برخوردار است که دیگر جوامع و کشورها را تحت تاثیر قرار دهد؟ گفت: دست بر قضا از نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی شاهد این تاثیرگذاری بوده ایم. کما اینکه بر اساس یافته های تحقیقات مختلف، میزان معنویت و توجه به دین پس از انقلاب اسلامی در کلیت خود در جوامع گوناگون، سیر افزایشی داشته است و این تا حد زیادی تحت تاثیر انقلاب اسلامی ایران و اندیشه های امام خمینی(ره) بوده است.

توجه داشته باشیم که انقلاب اسلامی حامل تجربیات ارزشمندی بوده و هست که این مساله مورد توجه بسیاری از ناظران و تحلیلگران و جوامع مختلف است. جالب است که در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از محققان و جوامع مختلف بر نقش دین و رابطه با خدا جهت حل بسیاری از چالش های خود متمرکز شده اند. این روندها قبل از انقلاب اسلامی ایران به شدت ضعیف بودند. توجه داشته باشیم که انقلاب اسلامی ایران و رهبری امام خمینی(ره) تا حد زیادی نماد این مساله بود که اساسا عرفان اسلامی و تفکرات و اندیشه اسلامی، موضوعاتی محدود و منزوی نیستند و اتفاقا باید به جامعه گسترش پیدا کنند.

این شیوه فکری بسیار غلطی بوده که البته جریاناتی خاص در طول تاریخ سعی داشته اند آن را ترویج کنند. باید از خود بپرسیم که آیا بزرگان دین ما گوشه نشین بودند و مثلا به امور اجتماعی و اصلاح این امور، بی تفاوت بودند؟ قطعا خیر. انقلاب اسلامی نیز به نوعی این نکته را یادآوری کرد که نباید از این بُعد موضوع غافل شد. مساله ای که به طور خاص تحت رهبری و هدایت های امام خمینی(ره) قرار داشت.

البته که قرآن کریم نیز در آیات مختلفی بر ماهیت اجتماعیِ دین اسلام تاکیدات فراوان داشته است و البته که امام خمینی(ره) جهت تبین آرا و تفکرات خود کتب عرفانی مختلفی را نیز به رشته تحریر درآورده اند که مطالعه آن ها می تواند روشنگر باشد.

انتهای پیام/