فرهنگ و هنر قشم: آشنایی با سنت‌ها، صنایع دستی و مردم محلی

مردم قشم آداب و سنن اصیل خود را تا به امروز حفظ کرده‌اند و سالانه گردشگران بسیاری از ایران و سراسر جهان برای آشنایی با این رسوم به این جزیره سفر می‌کنند. اگر شما هم از علاقه‌مندان به این جزیره‌ی زیبا هستید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید. در این مطلب قصد داریم کمی بیشتر شما را با مردم جزیره قشم آشنا کنیم.

یکی از جاذبه‌های جزیره‌ی قشم این است که با وجود رشد صنعت توریسم و پیشرفت مدرنیته، مردم این جزیره همچنان توانسته‌اند بافت سنتی جزیره را محفوظ نگه دارند؛ به‌طوری‌که همچنان اصالت و بومی بودن در گوشه‌وکنار کوچه‌ها و خانه‌های قشم به چشم می‌خورد. در این جزیره اصالت مردم را در زندگی روزمره، نوع پوشش، غذا، مراسم‌های سنتی می‌توانید ببینید.
اگر از دوستداران هنر هستید و دوست دارید بیشتر با فرهنگ اصیل مردم قشم آشنا شوید، پس پیشنهاد می‌کنیم سفری به این جزیره را برنامه‌ریزی کنید. رایج‌ترین راه رفتن به این جزیره، پرواز تهران قشم است؛ البته از شهرهای دیگر ایران هم می‌توان به این جزیره به‌صورت هوایی و زمینی سفر کرد.
مردم قشم مردمی مهمان‌نواز و خونگرم هستند؛ برای آشنایی با فرهنگ و هنر مردم قشم تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

جزیره قشم یکی از بزرگ‌ترین جزایر ایران و خلیج‌فارس به شمار می‌رود. مردم این جزیره به زبان فارسی با گویش جزیرتی یا قشمی صحبت می‌کنند. زبان قشمی ترکیبی از زبان عربی، فارسی، بندری، هندی و انگلیسی است. مردم قشم دارای آداب و رسوم متفاوتی هستند؛ برای شرکت در بعضی از این مراسم‌ها می‌توان بلیط هواپیما قشم تهیه کرد و به آنجا سفر کرد.
در ادامه شما را با جشن‌ها و آداب عروسی در این جزیره آشنا می‌کنیم.

جزیره قشم دارای نخلستان‌های بسیار زیبایی است. این نخلستان‌ها منبع درآمد بسیاری از مردم جزیره قشم هستند. جشن نخل و خرما از جمله آداب و رسوم این جزیره به شمار می‌رود. در این جشن باغداران علاوه بر فروش خرماهای تازه خود، محصولاتی را که از خرما به دست می‌آورند به فروش می‌رسانند مانند، سرکه، نان، شیره. آن‌ها علاوه بر خرما از درخت نخل هم محصولاتی تولید می‌کنند مانند، سبد، جارو، زنبیل. هنگام برگزاری جشن نخل و خرما موسیقی سنتی هم اجرا می‌شود.

مردم قشم بیشتر از راه ماهیگیری کسب درآمد می‌کنند. یکی دیگر از رسوم مردم این جزیره، جشن نوروز صیاد است. در این روز که اول مردادماه جشن گرفته می‌شود، مردم ماهیگیری نمی‌کنند و غذای دریایی هم نمی‌خورند. اگر مایل باشید برگزاری این جشن را از نزدیک ببینید باید در اواخر تیر به قشم سفر کنید تا در روز یکم مرداد در قشم باشید؛ پس خودتان را برای هوای گرم و شرجی جزیره آماده کنید! البته چون تعداد گردشگران در این تاریخ کم است، می‌توانید بلیط هواپیما ارزان بخرید و با هزینه‌ی کمتری در هتل‌ها اقامت کنید.
در این روز فصل صید کوسه و ماهی‌های دیگر به اتمام رسیده و مردم قشم این روز را برای شکرگزاری از سالی که گذشت جشن می‌گیرند.
مردم در این روز لباس‌های رنگی خود را پوشیده و به کنار آب دریا می‌روند. آن‌ها افراد مسن را نیز به کنار دریا می‌برند تا بر روی آن‌ها آب بپاشند، زیرا معتقدند که آب دریا در این روز بیماری‌های آن‌ها را شفا می‌دهد. در روز جشن نوروز صیاد، بزرگان دعایی برای دام‌ها می‌خوانند تا از آسیب حیوانات وحشی دور بمانند. مردم قشم همچنین معتقدند خاک سرخ برای تزیین درب‌خانه و حیوانات خوش‌یمن است.

وقتی باران در جزیره قشم کم می‌بارد و چاه‌ها به سمت خشک‌شدن پیش می‌روند؛ مردم جزیره برای برگزاری جشن قبله دعا به نزدیکی یک درخت کُنار خاص می‌روند و مقابل درخت تجمع می‌کنند و دعا می‌خوانند. پختن غذا و تقسیم آن بین فقرا نیز جزئی از مراسم است. در حین مراسم مقداری از غذا را هم برای حیوانات پای درخت می‌ریزند.
جشن قبله دعا در چند شب برگزار می‌شود و در طول مراسم به فقرا غذای نذری داده می‌شود. مراسم قبله دعا علاوه بر کنار درخت کُنار در دو روستای دیگر که یکی در غرب جزیره به نام کابلی و روستای دیگر در جنوب جزیره برگزار می‌شود.

آداب و رسوم مردم قشم در برگزاری مراسم عروسی به این‌گونه است که چند نفر از بزرگان خانواده پسر برای خواستگاری به خانه دختر می‌روند و چند روز بعد از گرفتن جواب مثبت با حلقه، طلا و ساعت نزد خانواده عروس رفته و درباره مهریه و تعداد لباس‌های عروس صحبت می‌کنند. علاوه‌برآن از طرف خانواده داماد باید چند دست لباس بومی برای عروس تهیه شود که این موضوع به شرایط مالی خانواده‌ها بستگی دارد و می‌تواند بین 8 تا 25 دست باشد.
مجلس حنابندان دو روز قبل از عروسی برگزار می‌شود؛ در این روز روی دست و پاهای عروس از نوک ناخن تا شانه و روی کل پاهای عروس نقش حنا می‌زنند. از روز حنابندان تا عروسی، فقط افراد نزدیک عروس اجازه دارند او را ببینند. همه برای عروسی حاضر می‌شوند. کسی برای ناهار عروسی دعوت نمی‌شود؛ بلکه غذای محلی «هواری» که ناهار عروسی است بین همسایگان و فامیل پخش می‌شود.
خانواده‌های عروس و داماد هر کدام به‌صورت جداگانه در شهر یا روستای خود مراسم عروسی را برگزار می‌کنند؛ اما هزینه آن به عهده داماد است. خانواده عروس مسئول آماده کردن حجله هستند و آن‌ها یکی از اتاق‌های خانه را برای عروس و داماد آماده کرده تا در آنجا اقامت کنند.

جزیره قشم هم مانند هر منطقه‌ای دارای سوغات و صنایع‌دستی مخصوص به خود است که از فرهنگ و هنر این منطقه سرچشمه می‌گیرد. این محصولات توسط زنان و مردان این جزیره تهیه می‌شوند؛ پیشنهاد می‌کنیم با مسافرت به قشم حتماً این سوغات و صنایع‌دستی را خریداری کنید تا هم از هنر دست آن‌ها حمایت شود و هم به‌عنوان یک هنر بومی به تولید آن کمک شود. از جمله سوغات قشم عبارت‌اند از:

نان‌های محلی: نان تُمُشی و نان پنیری از جمله نان‌های محلی قشم هستند.
خرما شکری: یکی از انواع خرماهای معروف قشم که شیرینی زیادی دارد و خشک است.
کیک هلر: نوعی کیک اسفنجی که از ترکیب آرد، تخم‌مرغ، شکر و وانیل تهیه می‌شود.
ادویه‌های محلی: شاید جالب باشد بدانید خاک سرخ هرمز از جمله ادویه‌های معروف جزیره قشم است.
مسقطی جنوبی: برای تهیه مسقطی جنوبی نشاسته، گلاب، زعفران، مغزها و کره را با هم ترکیب می‌کنند.

زنان قشم با استفاده از یک بالشتک و چند قرقره نوارهایی با قطر پنج تا پنجاه سانتی‌متر می‌بافند که این نوارها لبه آستین، کناره‌های دامن و لبه یقه دوخته می‌شود، این نوار بر قیمت لباس‌های جنوبی می‌افزاید.

مردان و زنان این جزیره با استفاده از شاخ‌وبرگ درختان نخل، زیرانداز و پوشش سقف خانه‌ها را می‌بافند.

کپکاپ نوعی صندل است که از جنس چوب ساخته می‌شود و در هوای گرم جنوب بیشتر ماهیگیران و لنج سازان از آن استفاده می‌کنند. کپکاپ یا کپکو سازی یکی از صنایع کهن قشم به حساب می‌آید.

یکی از جذابیت‌های این جزیره شگفت‌انگیز آشنایی با آداب و رسوم مردم قشم است که پیش‌تر به آن اشاره شد. سنت‌ها و آداب آن‌ها در طول سالیان سال تغییری نکرده است و فرهنگ و هنر آن‌ها منحصربه‌فرد است. جزیره قشم دارای آیین‌ها و مراسم بسیاری است که در این مقاله نمی‌گنجید تا به تمام آن‌ها اشاره کنیم، اما اگر اهل سفر هستید و به دنبال آشنایی با فرهنگ و آیین اقوام مختلف، مسافرت به قشم را از دست ندهید.