بررسی سیره امام صادق(ع) و ارتباط آن امام همام با امامان مذاهب چهارگانه اهل سنت، یکی از شاخص ترین الگوها برای تحقق وحدت اسلامی است. آن حضرت را می توان بهترین شاخصه تقریب مذاهب اسلامی محسوب کرد که به لحاظ ارتباط فکری و فرهنگی کامل و ممتاز خود با نحله های اهل سنت، بسیار مورد توجه آنان بوده است.
همه مسلمانان (شیعه و سنی) برای خاندان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) احترام و جایگاه خاصی قائل‌اند که نظیر آن را برای دیگران قائل نیستند. این علاقه و دلبستگی به خاندان پیامبر(ص)، نقطه اشتراک تمامی مسلمانان است و می تواند عاملی برای پیوند و نزدیکی آحاد جامعه اسلامی به یکدیگر باشد. امام صادق(ع) به عنوان یکی از مصادیق و افراد این خاندان، علاوه بر جایگاه مذهبی ویژه‌اش در میان شیعیان، مورد توجه اهل سنت بوده و می‌باشد.
آمار شاگردان حضرت امام صادق(ع) را تا چهار هزار شماره کرده اند. که در میان آنان از گروهها و فرقه های مختلف با مشرب ها و رشته های گوناگون حضور داشته اند از جمله جمعی از برجستگان اهل سنّت را می بینیم که عدّه ای از آنان علاوه بر سمت فقهی و یا کلامی که در میان اهل سنّت دارند جزء رهبران و پیشوایان مذاهب اربعه به حساب می آیند.
بر اساس منابع شیعه و سنی، امامان چهارگانه اهل سنت (ابوحنيفه، مالك بن انس، محمد بن ادريس شافعي، احمد بن حنبل) به صورت مستقيم و يا با واسطه شاگردان آن حضرت بودند.
بر این اساس امام شافعی و امام احمد ابن حنبل از شاگردانِ شاگردان امام صادق(ع) یعنی امام مالک و امام ابو حنفیه هستند؛ لذا این مسئله نشان می دهد که هر چهار فقیه معروف استاد اعظمشان همان امام صادق(ع) بوده است.
ـ ابوحنیفه
نعمان بن ثابت زوطی معروف به ابوحنیفه که از موالیان بود در سال80ه.ق در کوفه به دنیا آمد و در همانجا رشد کرد آنگاه به بغداد منتقل شد و در سال 150 هـ.ق از دنیا رفت او که پیشوای مذهب حنفی است یکی از شاگردان معروف امام صادق(ع) بود، این مسئله را شبلنجی در نورالابصار، ابن حجر در صواعق، شیخ سلیمان در ینابیع المودة، ابن صبّاغ در فصول، و آلوسی در مختصر التحفة الاثنی عشریه، ص 8 و دیگران تصریح کرده اند.
و این خود ابوحنیفه است که با صوت اعلی اعلام کرد: «لو لا السّنتان لهلک النّعمان؛ یعنی اگر آن دو سالی (که شاگرد حضرت صادق(ع) بودم) نبود نعمان (ابوحنیفه) هلاک می شد.»
او بخاطر همین شاگردی بود که اعتراف کرد: «ما رأیت افقه من جعفر بن محمّد، دانشمندتر از جعفر بن محمد ندیده ام.»
- مالک بن انس
مالک بن انس یکی دیگر از پیشوایان مذاهب اربعه یعنی مالکی ها، که در سال 93 ه. ق زاده شد، در زمان حکومت جعفر بن سلیمان عبّاسی در مدینه به سر می برد و توسط او شلاق زده شد و به قدری او را کشیدند که بازوی او از جا کنده شد و سرانجام در سال 179 هـ از دنیا رفت. او نیز از شاگردان حضرت امام صادق(ع) بود از جمله کسانی که به این مسئله اعتراف کرده اند، نووی در تهذیب، شبلنجی در نورالابصار، سبط جوزی در تذکرة، شافعی در مطالب، ابن حجر در صواعق، شیخ سلیمان در ینابیع المودة و ابونعیم در حلیه و...می باشند.
خود او می گوید: «مدتی نزد جعفر بن محمد رفت و آمد می کردم، او را همواره در یکی از سه حالت دیدم. یا نماز می خواند یا روزه دار بود و یا قرآن تلاوت می کرد و هرگز او را ندیدم که بدون وضو حدیث نقل کند: «ولایتکلّم بمالایعینه و کان من العلماء العباد و الزهاد الذین یخشون اللّه؛ و به چیزی که کمکش نمی کرد (مفید نبود) تکلّم نمی کرد، و از علمای عابد و زاهد و خدا ترس بود.»
«و ما رات عین و لا سمعت اذن ولاخطر علی قلب بشرٍ افضل من جعفر بن محمد الصادق علماً و عبادةً و ورعاً؛ در علم و عبادت و پرهیزکاری، برتر از جعفر بن محمد، هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به قلب هیچ کسی خطور نکرده است.»
- شافعی
محمد ادریس الشافعی در ماه رجب سال ۱۵۰ هجری قمری برابر با ۷۶۸ میلادی در شهر غزه به دنیا آمد. امام شافعی در مکه در زمینه علوم فقهی پیشرفت می‌کند و یکی از علماء برجسته آن دیار می‌شود؛ وی در سال ۲۰۴ ه.ق و در54 سالگی درگذشت؛ شافعی شاگرد مالک بن انس بوده و وی شاگرد امام صادق علیه السلام بوده است لذا محمد بن ادریس شافعی قطعا از مکتب امام صادق علیه السلام مسائل بسیاری را آموخته است؛ وی در زمینه های اصولی از امام صادق بسیار بهره گرفت؛ اهل سنت شافعی را مبتکر علم اصول می دانند؛ این در حالی است که در بُعد اصول و شیوه استنباطی هم از امام صادق علیه السلام تاثیر پذیرفت. در بُعد اعتقادی هم تا حدودی که فضای فرهنگی عامه اجازه می داد، به شیعه نزدیک شد. او به اهل بیت عشق وعلاقه بیشتری نشان می داد و لذا در نیمه ی قرن دوم مکتب شافعی تجلی هایی از مکتب اهل بیت را به نمایش گذارد. او در یکی از مناسک عظیم حج و در برابر جمعی از حجاج در منی در حالی که دشمنان اهل بیت نیز حضور داشتند و بیم خطر نیز برای ایشان بود، این گونه محبت خود را نسبت به اهل بیت(ع) اعلام کرده و می‌گوید:
یا راکِباً قِف بالمُحَصَّبِ مِن منیً
وَاهتِف بِقاعِدِ خَیفِها وَالنَّاهِضِ
سَحَراً إذا فاضَ الحَجیجُ إلی مِنیً
فَیضاً کَمُلتَطِمِ الفُراتِ الفائِضِ
إن کانَ رَفضاً حُبُّ آلِ مُحمَّدٍ
فَلیَشهَدِ الثَّقَلانِ أنّی رَافضِی
ای سوارگان بر شنزارهای منی، سواره بمانید و به نشستگان دره‌ها و بلندی‌ها خبر دهید. به زائرانی که سپیده دمان بمانند رود خروشان فرات بسوی منی سرازیر می‌شوند، بگویید: اگر محبت اهل بیت رفض و کفر است، جن و انس بدانند که من رافضی هستم.
- احمد ابن حنبل
ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل در ۷۸۰ میلادی(۱۶۴ ه.ق) در بغداد زاده شد؛ پدر و مادرش ساکن مرو بودند؛ در بغداد به استادی رسید و در ۲۴۱ ه.ق در همانجا درگذشت.
احمَد بن حَنبَل که از محدثان بزرگ دوره خویش نیز محسوب می شد، فقه‌اش بیش از مذاهب دیگر، به ظاهر احادیث پیامبر(ص) و اقوال صحابه گرایش داشته است. او از شاگردان برجسته امام شافعی بوده و لذا می توان گفت در بسیاری از موارد فقهی با واسطه از افکار امام صادق(ع) بهره جست.
او از ناقلان حدیث غدیر و دیگر احادیث فضیلت امیرالمؤمنین(ع) است. احمد بن حنبل ۳۰ هزار حدیث در فضیلت امام علی(ع) حفظ بود و او را در این زمینه بی‌همتا می‌دانست. کتاب‌های فراوانی به او منسوب است؛ مسند احمد، فضائل الصحابه و فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) از جمله آنها است.
منابع:
- پرتال جامع علوم انسانی
- ویکی فقه
- پایگاه اطلاع رسانی حوزه
