گاز تركمنستان در مسير افغانستان، هند و پاکستان

به گزارش خبرگزاری تقریب(تنا)، این جلسه در عشق آباد، پایتخت ترکمنستان، برگزار شد و اسناد امضا شده شامل دو بخش چارچوب اجرایی طرح احداث خط لوله و توافقنامه فروش و خرید گاز صادراتی ترکمنستان مي شود. برخي منابع خبری، با توصیف این طرح به عنوان "رقیب طرح خط لوله انتقال گاز ایران به هند" می افزایند که طرح احداث خط لوله "تاپی" از حمایت مالی بانک توسعه آسیایی هم برخوردار است.

در مراسم امضای اين توافقنامه معاون نخست وزیر و وزیر نفت و گاز ترکمنستان، وزیر معادن و صنایع افغانستان، وزیر نفت و منابع طبیعی پاکستان و وزیر نفت و گاز طبیعی هند شرکت داشتند. طبق توافقنامه ای که به امضا رسیده، خط لوله مورد نظر - موسوم به طرح تاپی - به طول ۱۶۸۰ کیلومتر و ظرفیت انتقال نود میلیون متر مکعب گاز در روز احداث می شود و سهم هند از این میزان، سی و هشت میلیون متر مکعب در روز خواهد بود. دو کشور دیگر واقع در مسیر خط لوله نیز از گاز صادراتی ترکمنستان بهره مند خواهند شد.

با وجود امضای این توافقنامه، کارشناسان صنعت گاز موفقیت در اجرای این طرح را به تحقق دو شرط اصلی موکول کرده اند. از یکسو، هند تاکید داشته که خرید گاز ترکمنستان تنها در صورتی به نفع این کشور خواهد بود که هزینه ترانزیت آن در حداقل ممکن نگه داشته شود.از سوی دیگر، با توجه به شرایط منطقه و به خصوص وضعیت افغانستان، احداث و بهره برداری از این خط لوله مستلزم امنیت مسیر عبور آن خواهد بود.

جایگزین "خط لوله صلح"

به گفته کارشناسان، خط لوله "تاپی" که در برابر طرح مورد نظر ایران برای احداث "خط لوله صلح" و انتقال گاز طبیعی به هند و پاکستان مطرح شده، از حمایت ایالات متحده برخوردار است. سابقه طرح احداث خط لوله انتقال گاز ایران به پاکستان و هند دست کم به اوایل دهه ۱۹۹۰ باز می گردد و توافقنامه مقدماتی در این زمینه در سال ۱۹۹۵ بین ایران و پاکستان امضا شد. در طرح اولیه، قرار بود گاز طبیعی ایران از حوزه گازی پارس جنوبی به شهر

کراچی پاکستان انتقال یابد اما ایران در سال های بعد، ادامه خط لوله برای فروش گاز به هند را نیز مطرح کرد و در سال ۱۹۹۹، توافقنامه مقدماتی بین این دو کشور نیز به امضا رسید.

در سال های بعد، ایران امکانات جدیدی از جمله امتداد خط لوله تا چین و اخیرا بنگلادش را هم مطرح کرده که ظاهرا هدف از آن، جلب حمایت مالی بین المللی و اطمینان بخشی در مورد امنیت عرضه در برابر تشنج در روابط برخی از کشورها بوده است. در عین حال، در برابر آغاز این طرح چند مشکل اساسی وجود داشته است. یکی از این مشکلات به اختلاف دیرین هند و پاکستان مربوط می شود زیرا دولت هند نمی تواند نسبت به امنیت و ثبات عرضه گاز صادراتی ایران، که بخشی از خط لوله انتقال آن از خاک پاکستان می گذرد، اطمینان کامل داشته باشد. از سوی دیگر، تامین هزینه هنگفت سرمایه گذاری در این خط لوله مستلزم مشارکت شرکت های بزرگ فعال در بخش انرژی و موسسات مالی بین المللی بوده که به خصوص با توجه به مسایل سیاست خارجی ایران، علاقه چندانی در این زمینه از خود نشان نداده اند.

سال گذشته، دولت هند، چند ماه پس از امضای یک توافقنامه هسته ای با ایالات متحده، اعلام کرد که به دلیل بهای مطالبه شده و "موضوعات امنیتی" از توافقنامه طرح خط لوله صلح خارج می شود اما اوایل سال جاری، خواستار مذاکرات مجدد در این زمینه شد. گفته می شود که آمریکا، با تحت فشار قرارد دادن دولت پاکستان برای خروج از این طرح، وعده داده است که در چنین صورتی، کمک های مالی ویژه ای را در اختیار پاکستان قرار خواهد داد. طرح احداث خط لوله صلح تاکنون از حمایت مالی و فنی موسسات بزرگ مالی و شرکت های معتبر فعال در بخش انرژی و یا کشورهای طرف قرارداد ایران در این طرح برخوردار نبوده است. با توجه به هزینه و تعهدات سنگینی که احداث خطوط لوله انتقال گاز و نفت در بر دارد، برای وارد کنندگان این مواد، اطمینان از ثبات و تعادل سیاسی و قابل پیش بینی بودن سیاست کشور صادرکننده و کشورهای واقع در مسیر خط لوله اهمیت فراوانی دارد.

تأمين امنيت خط لوله از سوي دولت افغانستان

قرار است خط لوله تاپی گاز ترکمنستان را از طریق افغانستان به پاکستان و هند منتقل کند . هرچند چنين به نظر مي رسد كه دولت افغانستان برای تامین امنیت اين خط لوله برنامه‌های مبسوطی دارد،اما احمد سیدی دیپلمات سابق افغانستان و کارشناس امور منطقه، با ابراز ترديد مي گويد که دولت افغانستان تابحال برنامه‌ی مشخصی برای تامین امنیت این خط لوله ارائه نداده است. این کارشناس مقیم کابل به اجرای این پروژه با تردید می‌نگرد و می‌افزاید: «در شرایط امروزی کشور، قرارداد امضاء می‌شود ولی به اجرای این طرح من باور ندارم و افغانستان و پاکستان فعلا برای آن آمادگی ندارند.» این کارشناس معتقد است مسائل امنیتی مهمترین مانع برای اجرای این طرح به حساب می‌آید.

رزاق مامون روزنامه نگار و

تحلیل‌گر سیاسی مقیم کابل هم به اجرای پروژه ترانس‌افغان و یا "تاپی" باور ندارد. وی در این خصوص می‌گوید، احداث خط لوله‌‌ی ترکمستان و افغانستان و امکان عملی شدن آن در حال حاضر و یا در آینده‌ای نزدیک بعید است. وی خاطرنشان می‌کند: «شرکت‌های آمریکائی از جمله یونیکال پس از سقوط طالبان از صحنه رفتند. در حال حاضر با توجه به حضور آمریکا در افغانستان شرکت‌های آمریکائی بایستی در احداث آن مشارکت داشته باشند. آمریکا نیز زمان مشخصی را برای احداث خط لوله در خاک افغانستان تعیین نکرده است. تابحال مشخص نیست که سود و سهمیه شرکت‌های آمریکائی تا چه حد خواهد بود.»

مشکلات سیاسی

بنظر رزاق مامون در مناطقی که بایستی خط لوله در افغانستان بگذرد، امنیت تامین نیست. در مسیرهائی که قراراست خط لوله کشیده شود کاروان‌های تجاری مورد حمله قرار می‌گیرند. وی درادامه صحبت‌هایش می‌گوید، پیش از این عدم امنیت در افغانستان چالش عمده در برابر اجرای این طرح بود، اما حالا عدم امنیت در پاکستان و حملات قبائل محلی مانع اجرای این طرح شده است. وی اضافه می‌کند: «حملات جدی و سازماندهی شده انجام می‌گیرد و این یک مسئله سیاسی است. بنظر می‌رسد همان بحران سیاسی که مانع می‌شد خط لوله از افغانستان بگذرد، اکنون به پاکستان منتقل شده و فکر می‌کنم باید یک نیروئی و شرکتی در پشت صحنه این قضیه باشد.»

وضعیت پاکستان، مانع ديگر اجرای طرح

بنظر افراسیاب هاتک کارشناس پاکستانی مقیم پیشاور، در اجرای این پروژه تابحال "اختلافات سیاسی میان کشورها و عدم مسئولیت پذیری" مانع اساسی شمرده می‌شد، ولی اکنون مناسبات سیاسی افغانستان، پاکستان و ترکمنستان بهبود یافته، علیرغم آن شرایط امنیتی فعلی قابل اطمینان نیست. این کارشناس پاکستانی اذعان می‌کند: وضعیت افغانستان بهتر شده اما ما شاهد خرابی اوضاع در پاکستان هستیم و مسئله تامین امنیت این خط لوله در پاکستان اکنون یکی از چالش‌های اساسی آن خواهد بود. هم کارشناسان امور منطقه و هم مقام‌های مسئول افغانستان متفق‌القولند که احداث خط لوله "تاپی" و یا "ترانس افغان" وضعیت اقتصادی افغانستان را بهبود خواهد بخشید. تحکیم صلح، ثبات و امنیت در این کشور نیز به باور برخی از این کارشناسان با سرنوشت این خط لوله در ارتباط خواهد بود.