«مقاومت در قاب هنر»؛ از رد جنگ بر بوم تا اربعین نماد هنر مقاومت
در نخستین روز از مجموعه نشست‌های «مقاومت در قاب هنر»، شرکت کنندگان از تاثیر هشت سال دفاع مقدس بر عرصه‌های هنری و نیز مشابهات این دفاع با اربعین حسینی گفتند.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه فرهنگ و هنر خبرگزاری تقریب، مجموعه نشست‌های «مقاومت در قاب هنر» به همت دانشکده هنر دانشگاه سوره با همکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری، سازمان بسیج دانشجویی کشور و رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در اسپانیا، از دیروز سه‌شنبه ۶ مهرماه کار خود را به شکل مجازی آغاز کرد.
در ابتدای جلسه، محمدحسین ساعی رییس دانشگاه در معرفی این سلسله نشست‌ها گفت: این مجموعه نشست‌ها حاصل ابداعی افتخارآمیز بود که در دانشگاه سوره پدید آمد و از سامانه مجازی جهت برگزاری سلسله نشست‌هایی استفاده شد تا بعد جهانی‌تری داشته باشد.
وی افزود: موضوع این همایش «مقاومت در قاب هنر» است. اشخاصی که در حوزه علوم اجتماعی فعالیت می‌کنند، بارها شنیده‌اند که بسیاری از دانشمندان علوم اجتماعی دو پدیده انقلاب و جنگ را از جهش (موتاسیون)های اجتماعی می‌دانند.
ساعی ادامه داد: در حوزه اجتماعی نیز آنچه که جوامع را از یک گذشته جدا می‌کند و مبتنی بر همان گذشته یک جامعه جدید را می‌سازد؛ دو پدیده انقلاب و جنگ پدیدار می‌شود و در تمام جهان این تحول پس از انقلاب قابل مشاهده است. بعلاوه، ما در فاصله کوتاهی در کشور خودمان هم با پدیده انقلاب مواجه بودیم هم با یک پدیده جنگ تمام‌عیار تحمیلی بسیار گسترده، که هر دو مورد نه تنها برای ما اتفاقات سیاسی امنیتی بلکه سطوح مختلفی از ابعاد فرهنگی و اجتماعی را به دنبال داشت.
یک اتفاق بسیار جدی که انقلاب ما و دفاع مقدس با انواع مشابه خود دارد این است که یک خودآگاهی در مردم ایران در زمان انقلاب وجود داشت. انقلاب ایران به طور کامل یک انقلاب فرهنگی و خودآگاه اجتماعی بود.
وی افزود: بسیاری از قواعد و تئوری‌های انقلاب در انقلاب اسلامی شکسته شد و این اتفاقی جدید بود که به صورت منحصر به فرد راجع به آن تحقیق ارائه می‌شود. گفتنی‌ست، بلافاصله پس از انقلاب با جنگی مواجه شدیم که آن نیز دارای ابعاد فرهنگی بسیاری بود و اتفاقاتی که در دوران دفاع مقدس رخ داد در قالب‌های ادبیات، خاطرات، فیلم و مستند به خوبی نشان داده شد و کسانی که این آثار را بازبینی می‌کنند می‌توانند تفاوت جنگ تحمیلی ما با سایر جنگ‌ها را درک کنند. به طور مثال، مستندهای جنگی از آثار شهید مرتضی آوینی که نمونه‌ی آن در هیچ کجای تاریخ یافت نمی‌شود.
رییس دانشگاه سوره با اشاره به اساس انقلاب و جنگ اذعان کرد: اساس انقلاب و جنگ به‌گونه‌ای است که جوامع مختلف را دچار دگرگونی‌های بسیار کرده و انقلاب اسلامی ایران و دفاع مقدس ما به نحوی بوده است که ناگهان جامعه ایرانی را با تغییرات عظیمی مواجه کرد. قاعدتاً هنگامی که جنگ جهانی اول اتفاق می‌افتد؛ وضعیت هنر در جامعه اروپا متأثر می‌شود. این به طوری‌ست که حتی مکاتب جدید هنری، نوع نگاه، ادبیات و نقاشی نیز تغییر می‌کند. البته مکاتب جدیدی در سینما به وجود آمده و همچنین سینمای ایران پس از انقلاب اسلامی اصلاً قابل قیاس با سینمای پیش از انقلاب نیست.
ساعی درباره وضعیت سینما بیان کرد: می‌توان گفت سینما یک هنر، صنعت و رسانه است. به این معنا که یک اتفاق کمی و کیفی در این حوزه‌ها رخ داده است. حتی در حوزه موسیقی نیز این تفاوت و تحول مشخص است. این تحولات بوده که ظرفیت‌های جدیدی برای فرهنگ و هنر ایجاد کرده است.
وی در پایان خاطر نشان کرد: این موضوع اتفاقات زیادی را در حوزه فرهنگ و هنر ایجاد می‌کند که این نشست‌ها به همین بهانه و معطوف به این نکته است. همچنین، تلاش می‌شود که بتوانیم در این زمینه گفت‌وگوی مؤثر ایجاد کنیم و فضایی جهت هم‌اندیشی تشکیل شود.
در جنگ صحنه‌هایی تلخ وجود دارد اما غایتی ارزشمند را فراهم می‌آورد
احمد خلیلی‌فرد عضو هیأت علمی دانشگاه سوره در دومین نشست از این مجموعه با عنوان «رد جنگ بر بوم نقاشی»، گفت: بسیاری از هنرمندان کشورهای دیگر تحت تأثیر هنر نقاشی هنرمندان ایران زمین هستند و ردپای هنری نقاشان ما در نقاشی هنرمندان کشورهای همسایه وجود دارد. همچنین، ما نقاشان ایرانی توانستیم تأثیری بر فرهنگ ایران بگذاریم و تأثیر بگیریم و این تأثیر را رواج دهیم.
اساساً مقاومت در عمق وجود خود به معنی جلوگیری از پیروزی است که ابژه را از حالت ایستایی در آورد و به نقطه‌ای برتر یا پست‌تر به حالتی دیگر مجبور به تغییر شکل کرد.
خلیلی‌فرد ادامه داد: در ادبیات پارسی مقاومت بیشتر با رفع تهاجم معنا می‌شود و این رفع تهاجم با غیر از نبرد میسر نبود. همچنین، نخستین نبردی که انسان تجربه می‌کند نبرد با خودش یعنی نبرد با نفسانیت بوده و این است که برخی از جنگ‌ها نشأت گرفته از این مسئله است. مقاومت در معنای وسیع‌تر به معنای گروه یا ملتی در مقابل ملت دیگر است که با هر نیتی تعارض کردند و آن دیگری مجبور به دفاع از خودش بوده است.
وی به نظریات هگل در این باره اشاره کرد و گفت: هگل نه تنها مخالف جنگ نیست بلکه موافق آن نیز هست. زیرا معتقد است جنگ‌ها همیشه سبب پیشرفت بشریت در علم، فن و تکنولوژی بوده‌اند که ما این موضوع را در هشت سال دفاع مقدس تجربه کردیم و تاکنون نیز از آن بهره می‌گیریم. توضیح آن‌که، در جنگ صحنه‌هایی تلخ وجود دارد اما غایتی ارزشمند را فراهم می‌آورد.
خلیلی‌فرد در تعریف و تبیین جنگ گفت: جنگ (war) یک درگیری شدید مسلحانه میان دولت‌ها، امت‌ها و جوامع بشری یا شورشگرها و شبه نظامیان است. از آنجا که جنگ یک درگیری مسلحانه و رفتاری ارادی و گسترده در میان جوامع بسیار است می‌توان آن را نوعی خشونت سیاسی نیز تلقی کرد. هنگامی که جنگ و دیگر گروه‌های خشونت درجریان نباشد؛ وضعیت جامعه در صلح و آرامش است.
وی اضافه کرد: برخی از پژوهشگران معتقدند جنگ ارتباطی به نوع خاصی از نظام سیاسی یا اجتماعی ندارد بلکه همانطور که در کتاب جنگاوری آمده؛ جنگ مفهومی جهانی دارد که نوع و وسعت آن توسط جامعه‌ای که هزینه‌هایش را می‌پردازد تعیین می‌شود.
خلیلی‌فرد اذعان کرد: در مقابل کسانی هستند که می‌گویند از آنجا که جوامعی وجود دارد که در آن جنگ وجود ندارد، پس هست جنگ جزء ویژگی ذاتی بشر نیست. امروزه ادامه زنجیره جنگ به جنگ اتمی می‌رسد که می‌تواند تمام بشریت را به خدمت گرفته و انسان را به نیستی و نابودی بکشاند.
وی به تحلیل دفاع مقدس پرداخت و گفت: این دفاع اشاره به عشق وطن پرستی، خاک، ایثار و دفاع از اعتقادات و باورها، منش و روش انسانی، دفاع از مظلوم در برابر ظالم بوده که مقدس نامیده می‌شود. دفاع مقدس از ماندگارترین جنگ‌ها بوده و این هنرمندان در عرصه‌های مختلف هستند که می‌توانند تفکرات یک جامعه را به ثبت برسانند.
جنگ ایران و عراق دفاع مقدس نامیده می‌شد و تأثیر بسیار زیادی بر روند رشد و تعالی فرهنگ ایران گذاشت که پر حماسه‌ترین و مظلومانه‌ترین نوع در دفاع بود. ما باید بپذیریم جنگ گاهاً به نفع کشور و مردم بوده و ثابت شده که بسیاری از کشورها پس از وقوع جنگ به تحولاتی دست یافتند و رشد و تکامل کشورها به این سبب محقق شد.
خلیلی‌فرد، با اشاره به شهید هنرمند مرتضی آوینی گفت: رشد و تعالی در عرصه هنر و عرصه‌های دیگر میسر نمی‌شد مگر اینکه جنگی یا انقلابی پیش بیاید که به واسطه این جنگ حقانیت مردم ایران و مسلمانان جهان به دنیا ثابت شود.
در ادامه جلسه، احمد خلیلی‌فرد عضو هیأت علمی دانشگاه سوره، از هنرمندان شاخص و صاحب‌سبک حوزه هنری یاد کرد و گفت: حضور پرقدرت هنرمندان حوزه هنری در عرصه نقاشی و گرافیک برای جاودان ساختن هنر متعهد در کنار مفاهیم متعالی دفاع مقدس استوار بود. حوزه هنری فعالیت خود را از دهه ۶۰ آغاز نمود و جایگاه هنرمندانی بود که به تعالی هنر ایرانی کمک کردند.
وی همچنین، به نام‌های درخشان و جاودانی از جمله استاد کاظم چلیپا، حسین خسروجردی، حبیب‌الله صادقی، علی طاهری، مصطفی گودرزی، علی وزیریان، عبدالمجید حسینی‌راد، عبدالحمید قدیریان، مرتضی اسدی، ناصر پلنگی و... اشاره کرد و به تفسیر و تبیین برخی از آثار آنها پرداخت.
اربعین و دفاع مقدس در نهایت ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند
دومین وبینار از مجموعه نشست‌های «مقاومت در قاب هنر» به نشستی با عنوان «اربعین نماد هنر مقاومت» اختصاص یافت. در ابتدای این نشست محمدمهدی احمدی رایزن سفارت ایران در اسپانیا ضمن بیان مقدمه‌ای به طرح مطالبی در خصوص موضوع پرداخت و گفت: اربعین و دفاع مقدس در نهایت ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند؛ از منظر تاریخی، اربعین تبیین فرهنگ عاشورا است و در اربعین چند ویژگی وجود دارد. مناسبات در اسلام اموی یا کاریکاتوری به هم ریخته و در مقابل اسلام محمدی بوده که اسلام محمدی دارای ویژگی بالا بودن بصیرت یاران حسین بن علی است.
وی به ویژگی دوم اشاره کرد و گفت: دومین ویژگی فرهنگ عاشورا، تجلی کمال آدمی است که در رزمندگان کشور خودمان نیز وجود داشت و مقام آدمیت به این واسطه مشخص شد که ظرفیت‌های بشری را نشان داد و در مقابل نیز اسلام اموی نشان داد که انسان خداگونه نیز می‌تواند به اندازه‌ای سقوط کند که در پایین‌ترین ظرفیت انسانیت یا به حیوانیت برسد.
احمدی ویژگی سوم را ادب در فرهنگ عاشورا دانست و اذعان کرد: تجلی ادب در فرهنگ عاشورا و اربعین یعنی همان حرمت میان یاران که عملیات را با کسب اجازه از مولایشان آغاز می‌کردند. همین ادب نیز در دوران جبهه و کسانی که توفیق رزمندگی داشتند وجود داشت. به گونه‌ای که روابط بسیار برادرانه و در اوج ادب و انسانیت شکل می‌گرفت.
وی ادامه داد: چهارمین ویژگی، تجلی رضای الهی است. اگر انسان به رضا و خشنودی خداوند ایمان داشته باشد جز زیبایی در مصیبت‌ها چیزی نمی‌بیند. این همان مقاومت به معنای واقعی است. لذا یاران حسین بن علی نیز جز خدا چیزی نمی‌دیدند. رزمندگان ما با توسل به خدا، ائمه و زیارت‌نامه سعی می‌کردند روحیه بگیرند و با نام ائمه اطهار عملیات را آغاز می‌کردند؛ زیرا آنها به این وقایع از منظر زیبایی می‌نگریستند. وی افزود: آنان که اخلاص دارند به همه چیز از منظر زیبایی نگاه می‌کنند. بعلاوه، پنجمین ویژگی فرهنگ عاشورایی، وفاداری است که نمونه بارز آن در وجود مبارک حضرت ابوالفضل العباس (ع) بود.
وی به ساختار فرهنگی کشور اشاره کرد و اظهار داشت: ساختار فرهنگی کشور شامل دو حوزه فرهنگی عمومی و حوزه فرهنگی تخصصی است. ایران ما پل ارتباط شرق و غرب جهان است و موجب شده تا به این بهانه مورد تهاجم قرار گیرد و البته ما همیشه حضور فرهنگی داشتیم. حمله بعثی‌ها آخرین تهاجم و دفاع مقدس ما بوده که طولانی‌ترین جنگ قرن ۲۰ به شمار می‌رود و ویژگی‌ای دارد که هیچ دفاعی این ویژگی خاص را ندارد.
این دفاع مقدس است و مقدس به این منظور که هیچ زمانی و مکانی مقدس نمی‌شود مگر اینکه در پرتو قدوس باشد. قدوس است که به آن فرد، جریان، مکان و زمان قداست می‌دهد و همچنین اخلاص، عامل وصل دفاع ما به قدوس است و به‌طور دقیق همین اخلاص را در یاران امام حسین علیه‌السلام می‌بینیم. تنوع فرهنگی که حکایت از تن واحدی بوده و دارای اجزای متنوع است که در بزنگاه ها نقش خود را ایفا می‌کند. در واقع، یک واحد شده و مقاومت می‌کند.
احمدی در پایان سخنان خود خاطر نشان کرد: دفاع مقدس منجر به تغییر نگاه در دنیا شد. دنیا فهمید که با اسلحه و زور نمی‌تواند وارد تعامل با ما شود و آنچه منطق ما است گفتمان عادلانه بود به نحوی که اصل منافع مردم در میان باشد.
وی گفت: بسیاری از ویژگی‌هایی که ما در فرهنگ عاشورا دیدیم در رزمندگان خودمان نیز مشاهده کردیم که در واقع اربعین معجزه تاریخی و نماد مقاومت است.
