تلاش های امام موسی صدر برای تقریب شیعه و سنی از راه اقتصاد

به گزارش خبرگزاری تقریب(تنا) به نقل از روابط عمومی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، دکتر "عادل پیغامی" استاد دانشگاه، در نشست "رهیافت‌های اقتصادی اسلام" به بررسی نگاه امام موسی صدر به اقتصاد و جایگاه این علم در اندیشه و عمل امام موسی صدر پرداخت.

در این جلسه که عصر سه شنبه ۲۸ تیر در مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر برگزار شد، دکتر عادل پیغامی استاد دانشگاه امام صادق تهران با تجلیل از شخصیت امام موسی صدر گفت امام موسی صدر شخصیتی است که توصیفش با کلماتی مانند "اندیشمند" یا "عالم" امکان‌پذیر نیست بلکه باید برای توصیف ایشان از واژه‌هایی بالاتر این‌ها باشیم که به نظر من شاید بتوان این بار معنایی را واژه‌ای مانند "احیاگر" جست.

دکتر پیغامی گفت: امام موسی صدر از معدود اندیشمندان و احیاگرانی است که جدای از حرف زدن و فعالیت فکری دست به جامعه‌سازی زده‌ است و از یک جامعه‌ کوچک شروع کرده‌ و آن را ساخته‌است.

وی با اشاره به سوابق تحصیلی امام موسی صدر در حوزه و دانشگاه گفت: ایشان تحصیلات آکادمیک در علم اقتصاد دارند و همین نکته باعث شده است که نحوه ورود ایشان به مسائل اقتصادی بسیار متفاوت و علمی‌تر از روحانیان دیگری باشد که در این‌باره سخن گفته‌اند.

استاد داشگاه امام صادق گفت: زمانی که ایشان این مطالب را در مجله"مکتب اسلام" می‌نوشت حتی کتاب "اقتصادنا" شهید صدر نیز نوشته نشده بود و به گمان بنده این احتمال فراوان است شهید صدر اصول و مبانی کار خود را در مباحثاتی که در عراق با امام موسی صدر داشته‌ است از امام موسی صدر گرفته است و در کتابش بسط داده است. زیرا شیوه ورود به مطلب دقیقاً همان شیوه امام موسی صدر است و این فرضیه تأثیر پذیری با توجه به این مسئله که شهید صدر تحصیلات آکادمیک در اقتصاد نداشته است، تقویت می‌شود.

پیغامی با اشاره به این‌که ورودهای آکادمیک امام موسی صدر به مباحث، هم به علت تحصیلات آکادمیک ایشان است و هم به علت تسلط ایشان به زبان فرانسه، گفت: ایشان در مباحثش از زید نام می‌برد. متفکری که پانزده سال بعد از مباحث امام صدر، آثارش به فارسی ترجمه شد و تا امروز هم جزو بهترین آثار مرجع اقتصاد به زبان فارسی است.

وی گفت: امام موسی صدر با مراجعه به متون اسلامی و مناط‌گیری و استخراج اصل از این متون، مدل اقتصادی بسیار کارآمد و عمیقی می‌سازد که می‌تواند بسیار راه‌گشا و کارآمد باشد و پایه تحقیقات محققان قرار بگیرد. به عنوان مثال ایشان با ورودهای بسیار آکادمیک قواعد بازی را از منظر اندیشه اسلامی فهرست می‌کند و می‌گوید مثلاً اسلام به کارگر سه امتیاز داده، فلان مکتب یک امتیاز و فلان مکتب دو امتیاز و با اثبات اصولی این نتیجه را میدگیرد که اسلام بیش از مارکسیسم به کار و کارگر اهمیت داده است.

این استاد دانشگاه افزود: این در حالی است که در حوزه‌های علمیه هنوز هم اگر کسی بخواهد از متون مناط گیری کند، به قیاس و استحسان متهم می‌شود اما شهید صدر و امام موسی صدر این کار را در حوزه اقتصاد کرده‌اند به گونه‌ای که هیچ کس نمی‌تواند آن‌ها را متهم به قیاس و استحسان متهم کند.

عادل پیغامی در ادامه به مسئله‌ای دیگر در بررسی اندیشه‌ اقتصادی امام موسی صدر اشاره کرد و گفت: برای بررسی نظام اقتصادی امام موسی صدر بیش از پرداختن به مطالب نظری ایشان، باید روش کاربردی ایشان و نگاه ایشان به حوزه اقتصاد در عمل را در نظر بیاوریم که به نظر بنده این مسئله مهم‌تر از مباحث نظری ایشان است.

وی با اشاره به تلاش امام موسی صدر برای رفع محرومیت گفت: هیچ یک از کسانی که در راه تقریب مذاهب و ادیان گام برداشته‌اند مانند امام موسی صدر با روش اقتصادی ورود به قضیه پیدا نکرده‌اند یا ورود کلامی داشته یا فقهی یا چیزهای دیگر امام امام موسی صدر با فقر و محرومیت وارد می‌شود و اقداماتی را برای رفع محرومت انجام می‌دهد که در آن شیعه و سنی با هم بوده‌اند. که این یکی دیگر از ویژگی‌های امام موسی صدر است.

پیغامی گفت: بعد دیگری از ورود اقتصادی امام موسی صدر، این است که ایشان سراغ احیای سرمایه انسانی می‌رود. ایشان ورود به سرمایه‌های اجتماعی و معنوی هم داشته‌اند اما ورود ایشان به طور کلی ورودی اقتصادی بوده است.

دکتر پیغامی با اشاره به کتاب "رهیافت‌های اقتصادی اسلام" گفت برخی تک‌جمله‌های این کتاب به قدری ازرشمند و مهم هستند که می‌تواند چند جلسه بر پایه آن تدریس فلسفی کرد و بر پایه‌ی آن، مباحث اقتصادی آن را بسط داد.

وی محور تمامی بحث‌های کتاب را نظریه توزیع دانست، که امام موسی صدر آن را زمانی که این مباحث بدین پایه از اهمیت نبوده‌اند مطرح کرده است و گفتک امام موسی صدر با چند مناط‌گیری ساده سراغ این مسئله اساسی علم اقتصاد می‌رود.

دکتر پیغامی از دیگر مباحث قابل توجه این کتاب را بحث تعریف و تفاوت دو واژه"اسراف" و "تبذیر" دانست و اسراف نقطه مقابل کارآیی و تبذیر نقطه مقابل اثربخشی است که برآیند این دو همان "بهره‌وری" است و امام موسی صدر با این تفکیک نبوغ خود را در این زمینه نشان داده است. این تفکیک حدود چهل سال است مطرح و شناخته شده است و شاید بتواند گفت که اقتصاد دانان اسلامی هنوز هم به آن توجه ندارند.

استاد دانشگاه امام صادق در نهایت با تشریح سه‌گانه علم ـ نظام ـ مکتب به نگاه امام موسی صدر به مسئله علم اسلامی پرداخت و گفت به طور قطع می‌توان گفت که امام موسی صدر ازن گاه حداکثری به دین بر حذر بوده است.

در ابتدای این نشست، "مهدی فرخیان" مترجم کتاب "رهیافت‌های اقتصادی اسلام" به ذکر ویژگی‌های این کتاب پرداخت و گفت: روش امام موسی صدر این است که دیدگاه‌های مارکسیستی و سرمایه‌داری را ذکر می‌کند و سپس نظر اسلام را درباره موضوع تشریح می‌کند.

فرخیان با اشاره به این‌که می‌توان از منظر غیراقتصادی نیز به مباحث این کتاب پرداخت گفت: جای جای این کتاب به مباحثی غیر اقتصادی هم پرداخته شده است و می‌توان گفت که این کتاب به دین‌شناسی امام موسی صدر هم اشاره‌های خوبی می‌کند.

مسئول کمیته پژوهشی مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، بحث "علم اسلامی" را از جمله مباحثی دانست که امام موسی صدر در این کتاب به آن اشاره می‌کند که آیا اساساً علم (اقتصاد یا جامعه شناسی یا...) اسلامی داریم یا خیر و افزود: صرف مطرح بودن این مسئله برای امام موسی صدر دارای اهمیت است و البته پاسخی که از میان نوشته‌های ایشان استخراج می‌شود نیز بسیار بااهمیت است.

فرخیان با قرائت بخش‌هایی از کتاب گفت: وقتی سخنان امام موسی صدر را کنار هم می‌گذاریم به این نتیجه می‌رسیم که نگاه امام موسی صدر به دین به هیچ وجه حداکثری و دایره المعارفی نبوده است بلکه به نوعی گزیده‌گویی معتقد است و این‌که ما می‌توانیم با رجوع به متون اسلامی اصول و روش اقتصاد را دربیاوریم و حدود و ثغور آن را استخراج کنیم.

وی همچنین به مسئله وارد کردن بحث اخلاق در مسائل اقتصادی به عنوان یک اصل اشاره کرد و گفت: علی رغم ظلمی که می‌بنیم به اخلاق و مباحث اخلاقی شده است که گویی اخلاق چیزی حاشیه‌ای و قابل چشم‌پوشی است، امام موسی صدر همواره در همه‌جا اخلاق را در مسائل اقتصادی یک اصل می‌داند.

فرخیان همچنین به اخلاق نقد امام موسی صدر اشاره کرد که از نکات دیگری است که از این کتاب می‌توان فراگرفت و با قرائت بخش‌هایی از جملات امام موسی صدر، گفت: امام موسی صدر در کسوت یک روحانی هنگامی که می‌خواهد مارکسیسم و سرمایه‌داری را نقد کند با بهترین کلمات و بدون کوچک‌ترین درشت‌گویی و توهینی این کار را انجام می‌دهد.