یکی از معتبرترین و مشهورترین مقاتلی که پیش از دوران معاصر نوشته شده است، «اللهوف» یا «الملهوف علی قتل الطفوف» اثر سید بن طاووس است.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه سایر رسانه ها خبرگزاری تقریب، روزنامه همشهری نوشت: «حرف زدن درباره وقایعی که در قلب تاریخ ماندگار شده‌اند به این سادگی‌ها نیست، روایت‌ها متعدد است و اعتبارسنجی آنها دشوار. اینجاست که وجود آثار ادبی معتبر درباره حماسه عاشورا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. یکی از معتبرترین و مشهورترین مقاتلی که پیش از دوران معاصر نوشته شده است، «اللهوف» یا «الملهوف علی قتل الطفوف» اثر سید بن طاووس است. این اثر که به زبان عربی نوشته شده، در طول این سال‌ها بارها به فارسی ترجمه شده و مورد استفاده ادیبان و نویسندگان قرار گرفته است. نویسنده چاشنی‌های شعری خود را در میان روایت‌های کتاب آورده، به همین دلیل هم کمتر صفحه‌ای از کتاب پیدا می‌شود که یک شعر در آن نباشد.
گشودن درهای اندوه
«کتاب را در حالی تصنیف کردم که، کسی را نمی‌شناسم در نگارش کتابی با این شیوه از من پیشی گرفته باشد و کسی که بر این کتاب آگاهی داشته باشد بر مفهوم این سخن آگاه است.» این جملات از قول ابن طاووس نقل شده؛ نویسنده‌ای که مشهورترین و قدیمی‌ترین مقتل‌نگاری عاشورا را روی کاغذ آورده است. کتاب لهوف شکل مرثیه دارد و نثر روان آن مخاطب را خسته نمی‌کند. در این کتاب قسمت‌هایی که از زبان خود امام حسین(ع) روایت شده با حروف درشت از سایر قسمت‌ها متمایز شده است. لهوف مقتلی است درباره شهادت امام حسین(ع) و وقایع کربلا. کتاب به شکل داستانی نگارش شده و داستان قیام امام حسین(ع) را که با حرکت از مدینه شروع می‌شود، به زیباترین شکل بیان می‌کند. سپس به وقایع روز عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش در این روز می‌پردازد و به زیبایی وضعیت اسرا را بعد از واقعه عاشورا روایت می‌کند. نویسنده سعی در مختصرنویسی این کتاب داشته و در این باره گفته: «با توجه به اینکه زائران، فرصت کمتری دارند رشته سخن را کوتاه کرده و به طور اختصار بیان کرده‌ام و همین اندازه کافی است که درهای اندوه را به روی خواننده باز و افراد باایمان را رستگار سازد، که در قالب این الفاظ، حقایق ارزنده‌ای نهاده‌ایم.»
سه بخش از یک روایت
کتاب لهوف از یک مقدمه و سه بخش شکل گرفته است. مقدمه شامل مطالبی درباره عظمت واقعه عاشورا، جایگاه امام حسین(ع) و ارزش گریه و عزاداری برای او است. بخش اول از قبل از تولد امام حسین(ع) و رؤیای ام‌الفضل شروع شده و تا شب عاشورا ادامه دارد. در این بخش پیشگویی‌ها درباره شهادت امام حسین(ع)، گفت‌وگوهای امام در مسیر مدینه تا کربلا، رسیدن خبر شهادت مسلم بن عقیل و متوقف شدن کاروان او توسط حر بن یزید ریاحی آمده است. بخش دوم از شب عاشورا و مهلت گرفتن امام‌حسین(ع) از لشکر عمر بن سعد شروع شده و تا شهادت امام‌حسین(ع) را نقل کرده است. در این بخش ماجرای شهادت اصحاب نیز ذکر شده است. ابن‌طاووس در انتهای این بخش دو حدیث درباره عذاب قاتلان امام حسین(ع) در روز قیامت نیز آورده است. بخش سوم به وقایع بعد از شهادت امام حسین(ع) اختصاص دارد و از فرستادن سر شهدا به کوفه شروع شده و مطالب مرتبط با اسارت اهل بیت تا بازگشت آنان به مدینه را دربردارد. ابن‌طاووس در خاتمه کتاب دو روایت درباره عزاداری و گریستن امام سجاد(ع) بر مصیبت عاشورا نقل کرده است.
نامی برای یک مقتل‌نگاری
کتاب لهوف در منابع با نام‌های مختلف آمده است. این اختلاف نام، ناشی از اختلاف نسخه‌ها و نامگذاری خود مؤلف است، زیرا مؤلف برای کتب خود اسامی گوناگون یا نامی واحد را با تغییر برگزیده است. لهوف از واژه «لهف» به معنی سوگ و ناله و «طف» به معنی اندک و کم گرفته شده است. به جز اسم‌هایی که با اللهوف یا الملهوف شروع شده و تفاوت‌های اندکی با هم دارند، بنابر آنچه ابن‌طاووس، نویسنده کتاب در مقدمه آن آورده، نام «المسالک فی مقتل الحسین علیه‌السلام» نیز برای آن ذکر شده است. کهن‌ترین نسخه موجود از کتاب لهوف مربوط به نیمه دوم قرن دهم هجری است. ابن طاووس در نوشتن کتاب، آنچه را از مقتل‌نویسان پیش از خود به جای مانده جمع‌آوری و بررسی کرده، خبر درست را از نادرست جدا، ترتیب‌بندی و بعضی از نکته‌ها را اجتهاد کرده؛ یعنی با استفاده از اطلاعات تاریخی و استنباط عقلی بررسی کرده که این خبر مقتلی می‌تواند درست باشد یا نه. اگر از دید خودش درست به‌نظر نرسیده، آن را حذف کرده و اگر تشخیص صحت داده، بیان کرده است. روایات این کتاب برای رعایت اختصار به‌صورت مرسل بوده و تنها آخرین راوی یا آخرین کتابی که از آن نقل‌شده، ذکر شده است.
ترجمه‌های فارسی لهوف
وقتی اثری به اهمیت لهوف باشد، طبیعی است که نویسندگان و پژوهشگران بارها به آن رجوع کنند. بیشترین ارجاع به لهوف را علامه مجلسی در کتاب‌های خود داشته است. این کتاب در ایران در دوران صفویه و قاجار موردتوجه قرار گرفته، به همین دلیل همه نسخه‌های خطی این کتاب مربوط به همین دوره زمانی است. بعضی از این نسخه‌های خطی و چاپ‌های سنگی در مقدمه حسون (تبریزیان) بر الملهوف و شمار بیشتری در کتاب تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف نوشته صادقی کاشانی فهرست شده است. به دلیل نیاز به مقتل‌خوانی در جامعه شیعه، کتاب لهوف و کتاب‌هایی مانند آن پس از دوران صفویه مورد اقبال عمومی قرار گرفته و از اوایل سده سیزدهم قمری بارها به صورت چاپ سنگی، سربی و حروفی منتشر شد. مشهورترین چاپ لهوف، چاپ حیدریه نجف در سال ۱۳۶۹ قمری است که بدون تصحیح صورت گرفته است. سیدبهاءالدین مختاری، عالم دوران صفوی، نخستین مترجم مقتل لهوف به فارسی دانسته شده است. انتشارات اسوه در سال ۱۴۱۴ قمری نسخه‌ای از الملهوف را با مقدمه، تصحیح و تحقیق فارس الحسون منتشر کرد. دو کتاب «طواف عشق» به قلم محمدحسین رجبی دوانی و «عشق و عطش» به قلم امید آرام به عنوان بازنویسی و تلخیص لهوف منتشر شده‌اند. چند ترجمه فارسی از کتاب لهوف منتشر شده است؛ از جمله ترجمه سیداحمد فهری با نام «آهی سوزان بر مزار شهیدان» و برگردان محمدمحمدی اشتهاردی با نام «غم‌نامه کربلا».
درباره ابن‌طاووس، نویسنده کتاب
برای اینکه بدانیم لهوف چگونه اثری است، آشنایی با نویسنده آن خالی از لطف نیست. نویسنده کتاب اللهوف، سیدرضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر ابن‌طاووس مشهور به سید ابن طاووس، از عالمان و نویسندگان شیعه در قرن هفتم هجری و اهل حِلّه است. سیدابن طاووس در سال ۵۸۹ هجری قمری در عراق متولد شد. پدر و مادر سید ابن طاووس هر دو سید بودند و نسب او از جانب پدر با ۱۳ واسطه به حسن بن علی(ع) و از جانب مادر به حسین بن علی(ع) می‌رسد، به همین‌خاطر به او (ذوالحسبین) می‌گویند. او از نوادگان امام حسن(ع) و امام سجاد (ع) و استاد عالمانی چون علامه حلی و یوسف سدیدالدین، پدر علامه حلی است. ابن‌طاووس در زمان هلاکوخان، نقابت شیعیان را بر عهده داشت. سید ابن طاووس «جمال العارفین» خوانده شده و این لقب به سبب سجایای اخلاقی بسیار، تقوا و مراقبه فراوان و حالات عرفانی‌اش دانسته شده است. او حدود ۵۰ کتاب دارد که «الاقبال»، «المهمات و التتمات»، «کشف المحجه لثمره» «المهجه»، «مصباح الزائر» و «جناح المسافر» و «مهج الدعوات» و «منهج العبادات» نمونه‌ای از آنهاست. نویسنده کتاب لهوف دستی در شاعری هم داشته است و در قسمت‌هایی از کتاب لهوف بیان نرم و شعرگونه او را می‌توان دید.»
