هنر اسلامی؛ حرکت از کثرت به سوی وحدت است

خبرگزاری تقریب (تنا):

خسروپناه اظهار داشت: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هر سال به مناسبت روز جهانی فلسفه، نشستی را با موضوعات تخصصی برگزار می کند که این نشست تا کنون یک بار در تهران و چندین بار در قم به انجام رسیده است. وی افزود: امسال نیز نشست با موضوع فلسفه هنر اسلامی برگزار می گردد. همچنین، در کنار نشست تخصصی، هر سال مراسم بزرگداشت یکی از فلاسفه اسلامی نیز انجام می شود که در سال جاری این مراسم به مرحوم علامه محمد تقی جعفری، از فلاسفه برجسته که آراء بسیار ارزشمندی را در حوزه های مختلف فلسفی و از آن جمله فلسفه هنر دارد، تعلق گرفته است.

حجت الاسلام و المسلمین رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اولین سخنران نشست بود که در رابطه با " چیستی فلسفه هنر اسلامی " به ایراد سخنرانی پرداخت. وی نیز در ابتدا عید عظیم غدیر را به حضار، فضلا، اساتید، دانش پژوهان و میهمانان جلسه تبریک و به آنها خیر مقدم گفت.
وی زاویه بحث خود را در این موضوع معیار هنر دینی خوانده و با طرح این سئوال که " چه زمانی به هنر می گوییم دینی یا اسلامی؟ " سخن خود را آغاز کرد.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ابتدا چند نکته را به عنوان مقدمه بحث خود ارائه نمود:
- هر زمانی که ملاک یا مناط هنر اسلامی خود را نشان می دهد، ما با هنر اسلامی روبرو هستیم و این هنر از هنر غیر دینی قابل تشخیص است.
- مسئله ملاک گذاری و مناط پژوهی از مسائل هویت شناسی است.
- هویت یک دانش نیازمند یک ملاک مشخص است.
- هویت شناسی می تواند دارای رویکرد ارزشی و معرفتی باشد.
- فلسفه هنر در زمره فلسفه های مضاف به امور است.

رشاد اظهار داشت: هویت یک علم را مجموعه ای از عناصر رکنی چون موضوع، روش و... می سازند. وی افزود: مجموعه ای از عناصر رکنی هنر را می سازند و با بررسی این عناصر می توان فهمید که چه هنری دینی است و چه هنری سکولار.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: با استفاده از معیارهای ماهوی و صوری می توان هنر را تعیین هویت کرد. وی در توضیح معیارهای ماهوی و صوری گفت: مولفه هایی که ماهیت یک اثر یا دانش را می سازند مثل مبانی و پیش انگاره های معرفتی نهفته در اثر، می توانند به ما بگویند که یک هنر دینی یا غیر دینی است (معیارهای ماهوی). حجت الاسلام و المسلمین رشاد افزود: مضمون یک اثر و پیام آن نیز می تواند معیار خوبی برای شناخت اسلامی بودن یک اثر هنری باشد؛ انگیزه و غایت منظور در ذهن خالق هنر نیز می تواند ملاک دیگری برای شناخت دینی یا غیر دینی بودن اثر به شمار رود (معیارهای صوری).

وی با طرح این سئوال که " آیا رمان اصلا می تواند نوع اسلامی داشته باشد یا نه؟ " سخنان خود را اینگونه ادامه داد: رمان که در یک بستر مدرن و در شرایط سکولار و فضای غیر دینی به وجود آمده است، می تواند دینی و اسلامی باشد؟ در اینجا پرسش از خصایل ماهوی رمان می شود. این استاد حوزه و دانشگاه افزود: حتی اگر بتوانیم بگوییم که ماهیتا نمی توانیم یک رمان دینی داشته باشیم، اما یک رمان از نقطه نظر معیارهای صوری، رویکرد و کاربرد آن می تواند دینی باشد.

حجت الاسلام و المسلمین رشاد در پایان تاکید کرد که هنر را می توان به نوع اسلامی و غیر اسلامی تقسیم کرد.

دکتر کریم داگلاس کرو، عضو هیئت علمی مرکز بین المللی مطالعات اسلامی دانشگاه ملی مالزی، دومین سخنران نشست بود. موضوع سخنرانی وی " هنر اسلامی؛ حرکت از کثرت به وحدت " اعلام گردید.
این استاد پیشین دانشگاه کلمبیا، اظهار داشت: جای هیچ شکی نیست که در علوم اسلامی بحث توحید و یگانگی کاملا مشهود می باشد. وی افزود: در مباحث عقلی نیز، همین مسئله متجلی گردیده است.

داگلاس کرو خاطرنشان کرد: در واقع در اسلام و معارف اسلامی زبانی را به عنوان زبان هنر داریم که در غالب شکل و معنی ظهور می کند. آنچه که در هنر اسلامی با آن روبرو هستیم، در قلب و وجود انسان نفوذ کرده و در همه زوایا قابل مشاهده می باشد. وی افزود: یکی از وجوه منحصر به فرد هنر اسلامی حرکت از سمت کثرت به سوی وحدت است.

این دانش آموخته دانشگاه مک گیل کانادا سخنان خود را اینگونه پی گرفت: این مسئله ذهن بسیاری از اندیشمندان حوزه مطالعات اسلامی را به خود معطوف ساخته و حتی پای آن نیز به ریاضیات کشیده شده است.
وی گفت: حتی ذهن فلاسفه یونان پیش از افلاطون و فیثاغورس به سمت این زیبایی های هنر معطوف گردیده و آنان نیز در غالب مسائل ریاضیاتی زیبایی ها هنر را درک کرده اند. داگلاس کرو به عنوان نمونه از نت های هفت گانه موسیقی و اشکال هندسی یاد نمود.

این استاد دانشگاه در مالزی اظهار داشت: اما در دوره اسلام، ره یافته های جدیدی در هنر اسلامی ظهور می کنند. در عین اینکه در هنر اسلامی تکرارهایی دیده می شود، اما همه به سمت وحدت در حرکت هستند. وی افزود: معجزه اشکال و اعداد که در غالب هندسه اسلامی متجلی می گردد، تحول فراوانی را در هنرهایی مثل معماری ایجاد کرد. مسلمانان به هر جا که پا می گذاشتند، مساجدی را بنا می کردند و اشکال و ظرایف معماری خود را در آن ایجاد می نمودند.

کریم داگلاس کرو تاکید کرد: هنری که تمدن اسلامی به جهان ارائه کرد، فاقد فرم و ویژگی های انسانی هنرهای دیگر می باشد، اما نقطه عطف و اوج گیری جدیدی در عرصه هنر به شمار می رود. در هنر اسلامی، روابط بین اعداد و اشکال، رابطه قوی را با روح و ذهن انسان ایجاد می کند و می تواند خلوص، توحید و حرکت از کثرت به وحدت را از خود بروز دهد.

دیگر سخنرانان این نشست دکتر رضا اکبری، دکتر سید رضی موسوی، دکتر علی ربیعی و دکتر ایرج داداشی بودند که به ترتیب با موضوعات ماهیت هنر اسلامی از منظر ملاصدرا، روش شناسی هنر اسلامی، ماهیت هنر اسلامی از منظر بوعلی و ماهیت هنر اسلامی از منظر سنت گرایان سخن گفتند.

خبرنگار تقریب- قم