امام علی علی (ع)، نه تنها به عنوان امام معصوم و برخوردار از الهامات الهی که در قامت یک استراتژیست برای جامعه مسلمانان، مهمترین دغدغه شان بر حفظ و صیانت از دستاوردهای پیامبر اسلام بوده که مهمترین تأکید راهبردی ایشان نیز بر وحدت و اتحاد مسلمان در جهت اعتلای اسلام ناب محمدی است. در این مقاله به بازخوانی دیدگاه ها و ضرورت های وحدت در اندیشه امام علی (ع) پرداخته می شود.
اشتراک گذاری :
امام علی علی (ع)، نه تنها به عنوان امام معصوم و برخوردار از الهامات الهی که در قامت یک استراتژیست برای جامعه مسلمانان، مهمترین دغدغه شان بر حفظ و صیانت از دستاوردهای پیامبر اسلام بوده که مهمترین تأکید راهبردی ایشان نیز بر وحدت و اتحاد مسلمان در جهت اعتلای اسلام ناب محمدی است. در این مقاله به بازخوانی دیدگاه ها و ضرورت های وحدت در اندیشه امام علی (ع) پرداخته می شود.
نگاه امام علی (ع) به موضوع وحدت، نگاهی راهبردی و اساسی است که از عمق عشق و علاقه ایشان به پیامبر (ص) و تداوم حیات دین و امتش برمی خیزد. ایشان تداوم خط اسلام و مسلمانی را به عنوان یک اصل اساسی و مهم، سرلوحه فعالیتهای خویش قرار داده بود و با تمام وجود و تا آخرین لحظه عمر خویش به هر آنچه این مهم را تحقق می بخشد، اهتمام ویژه داشت و حتی لحظه ای از این مهم غفلت نورزید. امیرمؤمنان علی (ع) که در سایه مکتب پیامبر بالیده و دستورات اسلامی را از ایشان فرا گرفته است، تکامل مادی و معنوی امت اسلامی را در انسجام و اتحاد اسلامی می دانسته و با رفتارهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی خویش در صدد اتحاد هرچه بیشتر جامعه اسلامی بوده است. ایشان هدفی جز این نداشت که شکاف امتها را از میان بردارد یا راه رشد را آماده سازد.
با مراجعه به کلمات حضرت چنین می توان استنباط نمود که«اتحاد » امری فطرى و طبیعى می باشد و انسان با روحیه نوع دوستی پدید آمده است. بنابراین آنچه باید به ریشه یابی آن پرداخت اختلاف است زیرا اتحاد ریشه در فطرت انسان دارد. امام علی در خطبه قاصعه وحدت اسلامی را اینگونه تعریف می کند: « خواسته های آنان یکی، قلبهای آنان یکسان و دستهای آنان مددکار یکدیگر، شمشیرها یاری کننده، نگاه ها به یک سو دوخته، و اراده ها واحد و همسو بود.»
ضرورت و کارکرد وحدت اسلامی
وحدت و همبستگی، ضرورتی فطری، عقلی، شرعی، سیاسی و اجتماعی است که از مهمترین عوامل حفظ و بقای اجتماع انسانی است و بشر نه تنها برای بقای حیات جمعی، بلکه برای برخورداری از یک زندگی مطلوب، چاره ای جز پذیرش آن ندارد. یکی از مؤلفه های اصلی تفکرات اسلامی امام)ع(، اتحاد میان مسلمانان بود و در بیان اهمیت این موضوع در اندیشه حضرت علی همین بس که ایشان در خطبه 131 نهج البلاغه، اتحاد میان مسلمانان را موهبتی بی بدیل از جانب خداوند میداند و میفرماید: « آگاه باشید! که شما دست از رشته اطاعت کشیده و با زنده کردن ارزشهای عصر جاهلیت، دژ محکم الهی را درهم شکستید؛ در حالی که خداوند بر این امت اسلامی، بر وحدت و برادری منت گزارده بود که در سایه آن زندگی کنند؛ نعمتی که هیچ کس نمی تواند بهای آن را تعیین نماید؛ زیرا از هر ارزشی برتر و از هر کرامتی والاتر است.»
امام علی (ع) در نهج البلاغه، از عوامل متعددی به عنوان دستاوردها و نتایج اتحاد و انسجام اسلامی نام می برد که عبارتند از:
1- حفظ دین اسلام
در سایه وحدت میان مسلمانان است که میتوان دین اسلام را حفظ کرد، همچنان که امام (ع) در نامه 61 نهج البلاغه می فرماید:
«من دست باز کشیدم تا آنجا که دیدم گروهی از اسلام بازگشته، میخواهند دین محمد (ص) را نابود سازند؛ پس ترسیدم که اگر اسلام و طرفدارانش را یاری نکنم، رخنه ای در آن ببینم، یا شاهد نابودی آن باشم، که مصیبت آن بر من سخت تر از رها کردن حکومت بر شما است. پس در میان آن آشوب و غوغا بپا خاستم؛ تا آنکه باطل از میان رفت و دین استقرار گرفته، آرام شد».
2- جلوگیری از اختلاف فرقه ای و مذهبی
اسلام با تعلیمات مبنی بر جستجوی علم و ترک تعصبات قومی، مذهبی و اعلام همزیستی با اهل کتاب، غلها و زنجیرهایی را که به تعبیر خود قرآن به دست و پا و گردن مردم جهان آن روز بسته شده بود، پاره کرد و زمینه رشد یک تمدن عظیم و وسیع را فراهم آورد. اختلافات مذهبی و جنگهای طایفه ای میان امت های مختلف، جامعه اسلامی را دچار آشوبهای اجتماعی و سیاسی می نماید و همین امر علاوه بر عقب ماندگی جوامع اسلامی، منجر به تضعیف و نابودی دین اسلام می شود و مسلمانان را از دستیابی به اهداف و آرمان های متعالی خویش باز می دارد. امام علی در خطبه 131 نقش وحدت را در پرهیز از جنگهای مذهبی به زیبایی به تصویر می کشد: « آنگاه که وحدت اجتماعی داشتند، خواسته های آنها یکی، قلبهای آنها یکسان، آیا در آن حال مالک سراسر زمین نشدند؟ پس به پایان کار آنها بنگرید! در آن هنگام که به تفرقه و پراکندگی روی آوردند و مهربانی و دوستی از میان آنها رفت و از هم جدا شدند، به حزب ها و گروهها پیوستند، خدا لباس کرامت خود را از تن آنها بیرون آورد و نعمتهای شیرین را از آنان گرفت.»
3- تحقق حکومت اسلامی
در بینش الهی امام علی (ع)، حکومت اسلامی، نقش مؤثری در ایجاد وحدت و یکپارچگی امت دارد؛ زیرا امتی که با داشتن هدف الهی، در مسیر تکامل گام بر می دارد، به ناچار باید به رهبری تمسک جوید که تبلوری از آرمان الهی و مورد قبول و پذیرش و مقتدا و دلیل تحرک و پویایی باشد. امام با اشاره به سیاستی که زمامدار جهت حفظ نظام باید به کار گیرد، لزوم حکومت و نقش آن در وحدت امت را چنین بیان می فرماید: « نقش زمامدار نسبت به ملت، مانند رشته ای است که مُهره ها را گرد آورده و به یکدیگر پیوند می دهد. اگر رشته بگسلد، دانه ها از هم می پاشند و به تمامی گرد نمی آیند.»
4- ایجاد عدالت اسلامی
در بینش امام (ع) نیز عدالت اسلامی جایگاه والایی دارد و از نظر حضرت، میان وحدت و عدالت رابطه تنگاتنگی است و فقط با وحدت میتوان به عدالت رسید. چنان که حضرت در خطبه 116 می فرماید: « آنگاه که مردم حق رهبری را ادا کنند و زمامدار حق مردم را بپردازد، حق در آن جامعه عزت یابد و راه های دین پدیدار و نشانه های عدالت برقرار، و سنت پیامبر (ص) پایدار گردد. پس روزگار اصلاح شود و مردم در تداوم حکومت امیدوار و دشمن در آرزوهایش مأیوس گردد، اما اگر مردم بر حکومت چیره شوند، یا زمامدار بر رعیت ستم کند، وحدت کلمه از بین می رود، نشانه های ستم آشکار و نیرنگ بازی در دین فراوان میگردد و راه گسترده سنت پیامبر(ص) متروک، هواپرستی فراوان، احکام دین تعطیل و بیماری های دل فراوان شود.»
ارکان وحدت اسلامی از منظر امام علی (ع)
1- قرآن کریم
در قرآن کریم، بخش قابل ملاحظه ای از مفاهیم اجتماعی سیاسی به کار رفته است. به عنوان مثال واژه هایی نظیر وحدت، امت، اخوت و ... نشانگر توجه تعالیم قرآن کریم به زندگی اجتماعی انسان و جوامع بشری و در معنای خاص آن توجه به زندگی مسلمانان است.
امام با توجه به این ویژگی مهم قرآن، در خطبه 18با عبارت، « کتابهم واحد » اهمیت قرآن را در ایجاد وحدت یادآور می شود و در حکمت 163 می فرماید: «اگر مردم رهبری قرآن را کنار بگذارند و از آن جز خطوطی باقی نماند، دچار تفرقه و پراکندگی خواهند شد».
2- نبوت
امام على (ع) دستاورد مهم پیامبر(ص) را ایجاد برادری و همبستگی میان مسلمانان می داند و می فرماید: «دل های نیکوکاران شیفته او گشت؛ توجه دیده ها به سوى او است. خدا به برکت وجود او، میان دلها الفت و مهربانی ایجاد کرد، آتش دشمنی ها را خاموش نمود و مردم را با یکدیگر الفت داد و برادر ساخت.»
امام (ع) همچنین در خطبه 192 رهاورد بعثت پیامبر را وحدت میان مسلمانان برشمرده است: «به نعمت های بزرگ الهی که هنگامه بعثت پیامبر (ص) بر آنان فرو ریخت، بنگرید که چگونه اطاعت آنان را با دین خود پیوند داد و با دعوتش آنها را به وحدت رساند.»
منابع
قاسمی، ابوذر و خرم آبادی، زینب (1393)، بازخوانی مفهوم وحدت اسلامی در نهج البلاغه، حبل المتین. شماره 7.
مشایخی پور، محمدعلی (1395)، بررسی اهمیت و جایگاه وحدت از دیدگاه امام علی (ع)، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، شماره 12.
میرجلیلی، سیدکاظم (1387)، حضرت علي(عليه السلام) منادي وحدت، سایت موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) (سامانه نشریات).
نهج البلاغه (1379)، ترجمه محمد دشتی، چاپ دوم. تهران: نسیم حیات.
