مروری بر روند مذاکرات صلح سوریه از ابتدا تاکنون/ نقش کلیدی سه کشور ضامن روند آستانه، در بحران سوریه
به باور کارشناسان، قالب روند آستانه تنها ابتکاری بوده که توانسته به طور مؤثر، به کاهش خشونت در سراسر سوریه کمک کند و برای برقراری صلح و ثبات در سوریه دستاوردهای عملی داشته باشد.
اشتراک گذاری :
حوزه بین الملل خبرگزاری تقریب- فاطمه جباری: بحران سوریه از سال ۲۰۱۱ میلادی با دخالت برخی کشورهای منطقه و ارسال سلاح و اعزام جنگجویان تندرو خارجی از سراسر جهان به این کشور آغاز شد و برخی بازیگران بین المللی مانند آمریکا و عربستان با حمایت از گروه های تروریستی در سوریه، باعث شدند این بحران امنیتی بعد از 9 سال همچنان ادامه یابد؛ البته طی دو سال اخیر دولت سوریه بخش های اصلی و بزرگ این کشور را از وجود گروه های تروریستی مخوف مانند داعش، القاعده و النصره پاک کرده است.
برخی ناظران منطقه‌ای معتقدند که مشکلات و بحران های منطقه تنها از طریق گفت‌وگو و تلاش های جمعی قابل حل است و این بحران ها راه حل نظامی ندارند و جمهوری اسلامی ایران نیز همواره از مبتکران چنین حرکت هایی بوده و از ابتکار سایر کشورهای منطقه نیز استقبال کرده است.
به همین منظور سلسله مذاکرات آستانه به منظور حل و فصل منازعات سوریه و پایان بخشیدن به شش سال کشتار و آوارگی و ویرانی در این کشور، با ابتکار عمل جمهوری اسلامی ایران و روسیه و همراهی ترکیه، پایه ریزی شد.
از بهمن ماه سال ۱۳۹۵ که اولین دور این مذاکرات در «آستانه» پایتخت جمهوری قزاقستان شکل گرفت، تا آذر ماه سال ۱۳۹۸،که چهاردهمین دور این نشست ها در «نورسلطان» بر پا شد، به باور کارشناسان، قالب روند آستانه تنها ابتکاری بوده که توانسته به طور مؤثر، به کاهش خشونت در سراسر سوریه کمک کند و برای برقراری صلح و ثبات در سوریه دستاوردهای عملی داشته باشد.
سلسله نشست‌های آستانه
پس از گذشت شش سال از آغاز بحران شومی که از ماه مارس 2011 در سوریه، صدها هزار غیرنظامی و زن و کودک را مجروح کرد و به کام مرگ کشاند، میلیون ها شهروند را در داخل و خارج این کشور آواره ساخت و سوریه را به تلی از خاک و خاکستر بدل نمود، در روزهای چهارم و پنجم بهمن 1395( 23 و24 ژانویه 2017 ) برای نخستین بار دو طرف اصلی جنگ یعنی نمایندگان دولت قانونی سوریه و نمایندگان گروه های اصلی معارضین مسلح در آستانه پایتخت جمهوری قزاقستان بر سر یک میز نشستند تا برای پایان دادن به آلام سوریه از مسیر مذاکره سیاسی راهی بگشایند؛ هرچند در جریان مذاکرات از گفتگوی مستقیم خودداری ورزیدند و نظراتشان را در اتاق های جداگانه و از طریق واسطه های روس و ترک به یکدیگر منتقل می‌کردند ایران و روسیه هم برای اولین بار بود که با نظامیان مخالف دولت سوریه گرد هم می آمدند؛ در مذاکراتی که برای اولین بار بدون حضور هیچ نماینده ای از عربستان و قطر برگزار می‌شد.
گفتنی است در همه این نشست ها بر لزوم حفظ حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی سوریه و ادامه روند آتش بس تأکید شده است از آستانه یک تا شش، اگرچه مجموعه ای از مسائل سیاسی سوریه در قالب‌ها و شکل‌های مختلف مطرح می‌شد اما تمرکز گفتگوها عمدتاً بر موضوع کاهش تنش و آتش بس بود.
پس از آن سیزده دور دیگر مذاکره به ترتیب ذیل برگزار شد
ـ دور دوم مذاکرات آستانه: 28 و 29 بهمن 1395( 16 و 17 فوریه 2017 )در آستانه
ـ دور سوم مذاکرات آستانه: ۲۴ و ۲۵ اسفند ۱۳۹۵(۱۴و ۱۵مارس 2017 )در آستانه
ـ دور چهارم مذاکرات آستانه: 13 و ۱۴اردیبهشت ۱۳۹۶(سوم و چهارم می۲۰۱۷ )در آستانه
ـ دور پنجم مذاکرات آستانه: ۱۳و ۱۴تیر ۱۳۹۶(چهارم و پنجم جوالی ۲۰۱۷ )در آستانه
ـ دور ششم مذاکرات آستانه: 23 و 24 شهریور ۱۳۹۶(۱۴و ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۷ )در آستانه
ـ دور هفتم مذاکرات آستانه: هشتم و نهم آبان ۱۳۹۶(۳۰ و ۳۱ اکتبر ۲۰۱۷ )در آستانه
ـ دور هشتم مذاکرات آستانه:۳۰ آذر و اول دی ۱۳۹۶(۲۱ و ۲۲ دسامبر ۲۰۱۷ )در آستانه
ـ دور نهم مذاکرات آستانه: ۲۴ و ۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۷(۱۴و ۱۵می ۲۰۱۸ )در آستانه
ـ دور دهم مذاکرات آستانه: هشتم و نهم مرداد ۱۳۹۷(۳۰ و ۳۱ جوالی ۲۰۱۸ )در سوچی
ـ دور یازدهم مذاکرات آستانه: هفتم و هشتم آذر ۱۳۹۷(۲۸ و ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸ )در آستانه
ـ دور دوازدهم مذاکرات آستانه: پنجم و ششم اردیبهشت ۱۳۹۸(۲۵ و ۲۶ آوریل ۲۰۱۹ )در (نورسلطان همان آستانه)
ـ دور سیزدهم مذاکرات آستانه: ۱۰و ۱۱مرداد ۱۳۹۸(اول و دوم آگوست ۲۰۱۹ )در نورسلطان همان آستانه
مروری بر نشست‌های سران کشورهای ضامن روند آستانه اولین نشست سران
نشست سوچی رؤسای جمهوری ایران، روسیه و ترکیه اول آذر 1396( 22 نوامبر 2017 )در شهر سوچی روسیه در ساحل دریای سیاه، گرد هم آمدند تا روند و نتایج مذاکرات آستانه و آغاز فرآیندهای سیاسی در سوریه را بررسی کنند.
رؤسای جمهور سه کشور در پایان این نشست در بیانیه ای مشترک بر حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی سوریه مجدداً تأکید و توافق کردند تا شکست نهایی گروه های تروریستی به همکاری با یکدیگر ادامه دهند.
آنها همچنین توافق کردند به سوری ها در برگرداندن وحدت کشور و دستیابی به یک راه حل سیاسی برای حل بحران سوریه از طریق یک فرآیند سوری- سوری فراگیر، آزاد، منصفانه و شفاف که به تدوین قانون اساسی با حمایت مردم این کشور و انتخابات آزاد و منصفانه با مشارکت همه مردم واجد شرایط در سوریه تحت نظارت مناسب سازمان ملل منجر شود کمک کنند.
در این بیانیه همچنین آمده بود: تحت هیچ شرایطی ایجاد نواحی کاهش تنش و هر گونه ابتکار سیاسی برای حل بحران سوریه نباید حاکمیت، استقلال، وحدت و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه را تضعیف کند.
دومین نشست سران؛ نشست آنکارا
دومین اجلاس سه جانبه رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه ۱۵ فروردین ۱۳۹۷( چهارم آوریل ۲۰۱۸) بعد از دور هشتم مذاکرات آستانه و با هدف بررسی روند و نتایج مذاکرات پیرامون بحران سوریه برگزار شد.
این دور از مذاکرات در شرایطی انجام شد که ترکیه در جریان حمله به منطقه کردنشین عفرین و عملیات معروف به «شاخه زیتون» و کشتار غیرنظامیان در این منطقه با انتقادات فراوانی در مجامع بین المللی رو به رو بود. ایران هم در شرایطی در این مذاکرات شرکت کرد که بارها از عملکرد اردوغان در ماجرای عفرین انتقاد و بر روند حل وفصل سیاسی بحران سوریه تأکید داشت.
حجت الاسلام والمسلمین روحانی در این نشست درباره تحولات عفرین گفت: «تحوالت عفرین نیز برنامه برخی قدرت ها برای سوءاستفاده از تمایزات قومی و نژادی در مسیر تثبیت تجزیه سوریه و دیگر کشورهای منطقه را تحت الشعاع قرار داد اما تنها در صورتی می‌تواند به تحقق اهداف مشترک ما در روند آستانه کمک کند که خود منجر به نقض تمامیت ارضی و حاکمیت ملی سوریه نشود و کنترل این مناطق در اختیار ارتش سوریه قرار گیرد که علیرغم رویارویی های جاری، همچنان نماد حاکمیت ملی کشور است»
در بیانیه پایانی رؤسای جمهور سه کشور ضمن ابراز رضایت از نتایج نشست های آستانه، تأکید کردند که فرمت آستانه تنها ابتکار بین المللی مؤثری است که به کاهش خشونت در سراسر سوریه کمک کرده، در برقراری صلح و ثبات در سوریه نقش داشته و به فرایند ژنو در یافتن راه حل سیاسی پایدار برای مناقشۀ سوریه شتاب داده است.
همچنین بر عزم خود در ادامۀ همکاری فعال دربارۀ سوریه تا دستیابی به آتش بس پایدار و پیشبرد فرایند سیاسی طبق آنچه در قطعنامۀ 2254 شورای امنیت سازمان ملل ترسیم شده است تأکید کردند.
سه رئیس جمهور ضمن استقبال از قطعنامۀ 2401 شورای امنیت سازمان ملل در واکنش به وضعیت وخیم انسانی در سراسر سوریه، از جمله در غوطۀ شرقی، یرموک، فوعه و کفریا، استان ادلب، شمال استان حماه، رکبان و رقه، از طرفهای درگیر قویاً خواستند به مفاد قطعنامه مذکور پایبند باشند و از نقض آتش بس اجتناب ورزند.
سومین نشست سران
نشست تهران در امتداد تلاش های چند ساله برای برقراری صلح در سوریه، سومین اجلاس سه جانبه رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه ۱۶ شهریور ۱۳۹۷( هفتم سپتامبر ۲۰۱۸ )در تهران بعد از دور دهم مذاکرات آستانه در سوچی برگزار شد.
ویژگی خاص نشست تهران موضوع «ادلب» و موضع قابل تأمل «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه درباره آن بود، وی با اصرار فراوان خواستار آتش بس در ادلب بود. با اینکه «ولادیمیر یپوتین» رئیس جمهور روسیه به وجود گروه تروریستی «جبهه النصره» در ادلب اشاره میکرد، اما اردوغان بر درخواست خود تأکید داشت.
در جریان امضای سند پایانی اجلاس تهران، اردوغان تلاش کرد با گنجاندن عبارت «برقراری آتش بس در ادلب» تغییراتی را در متن سند نهایی این اجلاس ایجاد کند، اما مورد موافقت رؤسای جمهور ایران و روسیه قرار نگرفت؛ با توجه به مخالفت روسیه و ایران با تغییر بیانیه پایانی که توسط کارشناسان و وزیران خارجه سه کشور تهیه شده بود، ترکیه نیز در هماهنگی و همگرایی با این اقدام، از تغییر کلمه مد نظر خود (عبارت آتش بس) صرف نظر کرد.
نظر رئیس جمهور ترکیه این بود که بمباران مواضع تروریست ها در ادلب توسط سوریه و روسیه متوقف و عبارت «آتش بس» در بیانیه نهایی تهران گنجانده شود و متقابل رئیس جمهور روسیه بر کارشکنی معارضان در تدوین قانون اساسی جدید سوریه تأکید کرد؛ در نهایت رئیس جمهور ایران پیشنهاد داد از تروریست ها خواسته شود که سلاح بر زمین بگذارند که این پیشنهاد مورد توافق روسیه و ترکیه نیز قرار گرفت.
نهایتاً هیچ تغییری در بیانیه پایانی سران ایران، ترکیه و روسیه در خصوص بحران سوریه صورت نگرفت و همان بیانیه اولیه منتشرشد.
چهارمین نشست سران؛ نشست سوچی
چهارمین دور نشست سه جانبه پوتین، روحانی و اردوغان، رؤسای جمهوری روسیه، ایران و ترکیه درباره بحران سوریه روز پنجشنبه ۲۵ بهمن ۱۳۹۷( ۱۴ فوریه ۲۰۱۹ ) در سوچی برگزار شد. این نشست، نخستین نشست از زمانی بود که آمریکا اعلام کرد سوریه را ترک میکند. ادامه آتش بس در ادلب، تأسیس کمیته قانون اساسی سوریه و خروج آمریکا از شمال سوریه مهمترین محورهای مورد بحث در این نشست بودند.
رئیس جمهور روسیه خبر خروج آمریکا از سوریه را گامی مثبت دانست که هر سه کشور معتقدند به ثبات منطقه کمک میکند؛ حسن روحانی نیز گفت خروج آمریکا از سوریه باید با حفظ حقوق آحاد مردم و اهالی این منطقه و از جمله مردمان کرد انجام شود.
در پایان چهارهمین نشست سه جانبه بیانیه 17 بندی امضا شد که در آن رؤسای جمهور سه کشور تعهد قاطع و بدون تغییر خود در پایبندی به استقلال، حاکمیت، وحدت و تمامیت ارضی جمهوری عربی سوریه و همچنین به اهداف و منشور سازمان ملل را مورد تأکید قرار دادند.
در مجموع رؤسای جمهور سه کشور ضمن استقبال از تحقق موفقیت آمیز دو دور تبادل اسراء بین طرفین مناقشه در سوریه که در ماه نوامبر سال 2018 و فوریه سال 2019 انجام گرفت، بر ضرورت ادامه تلاشهای سه کشور برای ارائه کمک های انسان دوستانه به مردم سوریه و بازسازی سوریه با هدف بازگشت پناهجویان و ایجاد شرایط برای زندگی عادی و همراه با صلح آنها نیز تأکید کردند.
نتیجه گیری
میتوان نتیجه گرفت که تصمیمات و اقدامات محور آستانه در جهت حل بحران سوریه، به رغم برخی فراز و نشیب ها از چند سال پیش تاکنون به صورت مستمر و فراگیر دنبال شده و در حالی که ابتکار عمل را از قدرت های آشوب ساز بیگانه و همپیمانان آنها در منطقه گرفته، در مجموع آثار و نتایج مثبتی بر مهار بحران، عبور از پروژه براندازی و تثبیت تدریجی اوضاع در سوریه به همراه داشته است.
تعیین چهار منطقه برای کاهش تنش در سوریه، مهمترین نتیجه مذاکرات محور آستانه و تنها طرحی بود که توانست پس از ۶ سال، درگیری ها را در مناطق مسکونی بخش عمده جمعیت سوریه مهار کند و بین طرف های سوری اراده ترک مخاصمه را ایجاد و به مرور تقویت نماید.
اگر نقش کلیدی سه کشور ضامن روند آستانه و همکاری های دولت سوریه با این روند نبود، هم اکنون با وضعیت بغرنجتری در سوریه مواجه بودیم. شکی نیست که نقش مؤثر و مفید روند آستانه فضای مناسبی را نیز برای ایفای نقش سازمان ملل متحد در راستای حل و فصل سیاسی بحران سوریه فراهم آورده است.
