بررسی روش برخورد پیامبر(ص) با منافقین و تاکیدات ایشان بر وحدت و یکپارچگی

به گزارش خبرگزاری تقریب، پیرامون سیر شکل گیری و تثبیت مساله وحدت در تاریخ اسلام، خبرگزاری تقریب سلسله گفتگوهایی با اساتید مطرح تاریخ انجام داده است. در دومین شماره از این گفتگوها به سراغ حجت الاسلام و المسلمین دکتر جباری از مدرسین گروه تاریخ موسسه امام خمینی (ره) در قم رفته‌ایم. در ادامه مشروح این مصاحبه تقدیم نظر مخاطبین ارجمند می‌گردد؛

خبرنگار:سلام علیکم، اگر موافق باشید به یکی از وقایع وحدتی در تاریخ اسلام بپردازیم.
حجت الاسلام جباری: سلام علیکم و رحمةالله. بله می‌توانیم پیمان‌نامه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در بدو ورود به مدینه را نام ببریم؛ حضرت صلی الله علیه و آله و سلم در بدو ورود پیمانی بستند و همه هم آن را امضا کردند. حضرت خود را محور آن قرار داد که اگر دعوایی بین شما باشد مرجع آن محمد صلی الله علیه و آله و سلم است و آیه شریفه «فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی شَی‌ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ ذلِک خَیرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً» بر همین اساس نازل شد.

خبرنگار: در دوران حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم -مانند همین بحث پیمان- جایی دیگر هم مدنظر دارید که چنین مسئله‌ای پیش آمده است؟ یعنی حضرت بر روی مسئله وحدت دست گذاشته باشند.
حجت الاسلام جباری: در بازگشت از یکی از غزوه‌ها وقتی اصحاب می‌خواستند از چاه، آب بردارند، در بین مهاجر و انصار داشت فتنه‌ای برپا می‌شد؛ یک مهاجر دلو خود را چاه انداخت که آب بردارد که یکی از انصار هم همین کار را کرد اما دلو آن‌ها به هم پیچید و بین آن‌ها دعوا شد. عبدالله ابن ابی (رأس المنافقین) گفت که تقصیر ماست که به مهاجرین جا و غذا دادیم که حالا علیه ما شدند. او در آنجا مثال خیلی بدی هم زد و گفت به مدینه که برگردیم می‌دانیم با شما چه‌کار کنیم. در این باره این آیه نازل شد: «یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَی الْمَدینَةِ لَیَخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ».

لذا در بین مهاجرین و انصار غوغایی به پا شد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آنجا تدبیری کرد؛ اولاً چیزی به آن‌ها نگفت، گفت راه بیفتید. آن‌ها را حرکت داد و تا شب راه رفتند، در شب هم راه رفتند، دوباره فردا راه رفتند و حضرت به آن‌ها استراحت نداد. وقتی خسته شدند و بعد از یک شبانه‌روز، استراحت کردند و غیض و غضب آن‌ها خوابیده بود. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در آنجا خطبه خواند. فرمود: مگر شما چنین و چنان نبودید و خدا به واسطه دینش شما را عزیز کرد. حضرت صلی الله علیه و آله و سلم طوری صحبت کرد که همه آن‌ها پشیمان شدند و نوک پیکان اتهام به عبدالله بن ابی برگشت. حتی به شکلی شد که پسر عبدالله پنداشت که مردم به دنبال این هستند که پدر او را به قتل برسانند، لذا نزد پیامبر آمد و عرضه داشت یا رسول الله؛ اگر بنای قتل پدرم را داریم من خودم این کار را می‌کنم؛ به دلیل اینکه اگر یکی از مسلمانان این کار را کند می‌ترسم که نتوانم تحمل کنم و دستم به خون مسلمانی آغشته شود. حضرت فرمود: خیر، او را تحمل می‌کنم. حتی بعد وقتی به مدینه رسیدند، جلوی پدر خود ایستاد و گفت: اجازه ورود به مدینه را نداری تا وقتی پیامبر به تو اذن دهد.
لذا پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با این تد
بیر، این موضوع را جمع کردند [و اجازه ایجاد تفرقه را ندادند.] پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در آن لحظه که غیض و غضب بود چیزی نگفت اما وقتی فاصله افتاد و استراحتی کردند موضوع را متذکر شد. این مسئله نشان می‌دهد که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم زمینه‌های وحدت را در آنجا فراهم کرده و همچنین با عوامل ضد وحدت برخورد می‌کرد. زمینه را هم به شکلی محیا کرد که مردم بفهمند که عامل تفرقه چه بوده است. همچنین یکی دیگر از کارهای حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم توجه دادن به فواید وحدت است.

خبرنگار: از نمونه‌های بارزی که منافقین داخلی بر روی همین اصل (ایجاد تفرقه) ایستادند چه بوده است؟
حجت الاسلام جباری: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از اصل معکوس این مسئله هم استفاده می‌کرد؛ یعنی ایجاد تفرقه در دشمن که در بحث خندق اتفاق افتاد. این موضوع نشان می‌دهد که مسئله وحدت چه تأثیری در پیشبرد اهداف دارد و مسئله تفرقه چقدر باعث شکست خواهد شد.
خبرنگار: برخی نقاط تاریخی که خیلی مبین بوده و بحث شده‌اند اما برخی از موارد خیر و فقط در سطح اساتید آن‌ها را به خوبی می‌دانند؛ اینکه چه مواردی داشتیم که منافقین از این حربه (ایجاد تفرقه) در دوران خود حضرت صلی الله علیه و آله و سلم استفاده کردند تا جامعه را برهم ریخته یا شاید زمینه برای بقیه کارهای خود فراهم کنند.

حجت الاسلام جباری: برای مثال می‌توان به مسجد ضرار اشاره کرد. آن‌ها از زمینه‌های فرهنگی استفاده کردند تا تفرقه ایجاد کنند؛ اینکه در کنار مسجد قبا مسجد ضرار را بسازند و پاتوقی برای آن‌ها شود. آن‌ها از این مسائل خیلی استفاده می‌کردند.

خبرنگار: آیا ساخت مسجد ضرار دارای زمینه مفصلی است؟ یعنی یک روزه اتفاق نیفتاده است؟
حجت الاسلام جباری: بله، زمینه آن حداقل به بعد از فتح مکه برمی‌گردد؛ البته اصل آن به پیدایش نفاق با ورود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به مدینه برمی‌گردد، اما بعد از فتح مکه به دلیل اینکه برخی از کفار دربه‌در شده بودند [این کار را کردند.] برای مثال ابو عامر که دربه‌در شده بود و مجبور شد به شام فرار کند به آن‌ها پیغام داد: شما سعی کنند برای خود یک پایگاهی بسازید. آن‌ها هم مسجد ضرار را در سال نهم آن هم قبل از جنگ تبوک ساختند.