ماه رمضان در نگاه مسلمانان بوسنی وهرزگوین همواره ماه خاصی بوده است. آنها به شیوه‌های مختلف خود را برای فرارسیدن این ماه آماده و از آن استقبال می‌کنند.
اشتراک گذاری :
به گزارش حوزه فرهنگ و هنر خبرگزاری تقریب، معمولا جوانان و افراد میانسال بوسنی، دو ماه قبل از آغاز ماه رمضان روزه مستحبی می‌گیرند؛ پس از روزه مستحبی در ماه‌های رجب و شعبان، نوبت به ماه رمضان و روزه واجب می‌رسد.
در سنت قوم بوشنیاک(مردم بوسنی) سه شب «لیله الرغائب، لیله المعراج و لیله البراه» قبل از ماه رمضان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ معمولا در این شب‌ها مردم در مساجد حاضر شده و روضه‌خوانی و برنامه‌های مشابهی را برگزار می‌کنند.
از آنجایی‌که پرداختن به نظافت در اسلام تأکید زیادی شده است، بوشنیاک‌ها نیز به پاکی و نظافت اهمیت زیادی می‌دهند از این رو آنها قبل از فرا رسیدن ماه رمضان مشغول غبارروبی مساجد می‌شوند و فرش‌ها و حیاط این اماکن عبادی را شسته و مسیرهای منتهی به مساجد را آب و جارو می‌کنند. بوشنیاک‌ها به طور مخصوص در این ایام به خانه‌ها رسیدگی کرده و آنها را با خانه تکانی مفصل به طور کامل نظافت و یا رنگ می‌کنند؛ صاحبخانه نیز به دلیل فرارسیدن ماه رمضان تا حد توان خود، غذای خوب برای اهل خانه فراهم می‌کند.
در گذشته در هر قسمت از شهرهای بوسنی فردی وجود داشت که به آن منادی می‌گفتند.
هنوز هم در سارایوو مسجدی به نام «ٱینجی زاده» یا مسجد «حاج ابراهیم» وجود دارد که تا امروز هم این فرهنگ را زنده نگه داشته است و در زمان سحر و افطار منادی شروع به شعر خواندن می‌کند. پیش‌تر در بعضی از بخش‌های بوسنی وهرزگوین ارکسترهای خاصی وجود داشتند که از محله‌ها گذشته و با نواختن آهنگ مردم را به سحری و روزه دعوت می‌کردند که البته تعداد این افراد در کل بوسنی در حال حاضر انگشت شمار است.
شلیک توپ
همچنین رسم بود که پس از نماز عصر، در آخرین روز ماه شعبان توپ شلیک شود و این بیانگر اعلام آغاز ماه رمضان در بوسنی بود؛ با پایان جنگ جهانی دوم، سنت شلیک توپ هم در بسیاری از شهرها از بین رفت؛ در سال‌های دهه نود قرن گذشته، این فرهنگ مجددا زنده و نمادی برای اعلام افطار و سحری در شهرهای بوسنی شد.
قرن‌هاست که فرهنگ شلیک توپ از روی دیواره‌های شهرهای بوسنی برای اعلام سحر و افطار حفظ شده است؛ در اوایل مرسوم بود از این طریق ندای فرارسیدن سحری یا افطار داده شود اما در حال حاضر فقط برای اعلام زمان افطار کاربرد دارد؛ در سارایوو پایتخت بوسنی وهرزگوین، توپ از محلی به نام «ژوتا تابیا» شلیک می‌شود.
فضای معنوی افطار
در مجموع باید گفت فضای شهر در طول روز آنچنان تفاوت معناداری با ماه‌های دیگر ندارد؛ مغازه‌ها، کافه‌ها و رستوران‌ها در ایام ماه رمضان به فعالیت خود همچون سایر روزهای سال ادامه می‌دهند و مشتریان خود را پذیرایی می‌کنند اما در زمان افطار فضای معنوی بر شهر حاکم می‌شود و انگار شور و شوق بیشتری در شهر به جریان می‌افتد؛ در زمان نزدیک به اذان مغرب برنامه‌های تلویزیونی متعددی از چند شبکه به همین مناسبت پخش می‌شوند که معروف ترین و پرمخاطب‌ترین برنامه، به شبکه حیات تی وی« Hayat TV» اختصاص دارد که برنامه ضبط شده‌ای با عنوان« ramazanski program» را پخش می‌کند؛ این برنامه از بخش‌های مختلف آشپزی، دعوت مهمان و … تشکیل شده است؛ در این برنامه تلویزیونی معمولا دو مجری حضور دارند و درباره برکات ماه رمضان صحبت می‌کنند و در زمان پخش برنامه، ارتباط مستقیمی با منطقه «ژوتا تابیا» برقرار کرده و گاه گاه به آنجا نیز سری زده می‌شود تا مجریان مستقر در آن مکان نیز به گفت‌وگو با مردم یا مهمانان برنامه بپردازند.
به فراخور این ایام، مهمانان مختلف دینی و غیردینی نیز در این برنامه شرکت کرده و با مجریان به گفت‌وگو می‌پردازند؛ جالب است که مهمان شب اول این برنامه در رمضان امسال «شفیق جعفروویچ» عضو بوشنیاک شورای ریاست جمهوری بوسنی وهرزگوین بود؛ در این برنامه هر روز نحوه پخت یک غذا برای بینندگان به نمایش گذاشته می‌شود و آشپز غذا را طبخ می‌کند؛ در این بین به طور متعدد خوانندگان مختلفی به اجرای یک آهنگ دینی با موضوع رمضان می‌پردازند؛ با نزدیک شدن به زمان اذان، تواشیح معروف صلوات خاص بر پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) خوانده می‌شود و در ژوتا تابیا طی یک مراسم با تشریفات، توپی شلیک می‌شود که به شکل آتش بازی در آسمان نمایان شده و چند ثانیه بعد اذان مغرب سر داده می شود.
نشست‌ها و مهمانی‌های رمضانی بخشی مهم از فرهنگ این ماه در بوسنی به حساب می‌آید. از قدیم الایام این سنت وجود داشت که پس از خواندن نماز عشا، مردها عموما در قهوه خانه‌ها و خانم‌ها در محله و یا منازل یکدیگر جمع شده و با هم گپ می‌زدند؛ مهمانی‌های زنانه کوتاه‌تر است، چون آنها موظفند سحری را آماده کنند؛ در دوران جدید، مهمانی‌های رمضانیه کمتر به مردانه و زنانه تقسیم می‌شوند.
دورهمی‌های قرآنی
در سنت بوشنیاک رسم است که در طول ایام رمضان در مساجد «مقابله» و دورهمی‌های قرآنی برگزار کنند؛ در این برنامه‌ها یک یا چند نفر از افراد (معمولا حافظان) قرآن تلاوت می‌کنند و دیگران با دقت به وی گوش می‌دهند؛ مقابله در برخی مساجد سه روز پیش از آغاز رمضان آغاز می شود، تا بتوان آن را تا شب ۲۷ رمضان ( شب قدر) پایان داد.
در بوسنی همیشه رسم به مقابله‌های خانگی بوده است؛ به طوری که افراد خانواده‌های بزرگ و یا دوستان و آشنایان پس از نماز عصر دور هم جمع می‌شوند و قرآن می‌خوانند و یا از حافظ قرآن دعوت می‌کنند تا به خانه آنها بیاید؛ امروزه این فرهنگ بیشتر در خانواده‌های بوسنیایی طبقه بالادست مرسوم است.
مردمان کاتولیک، ارتودوکس و یهودی، همواره در شادی ماه رمضان با مسلمانان بوسنی وهرزگوین شریک بوده‌اند و مخصوصا در زمان افطاری همواره سعی کرده‌اند در کنار مسلمانان لحظات خوبی را سپری کنند.
ختم قرآن مسجد «غازی خسروبیگ»
هر ساله در مسجد جامع بوسنی به نام مسجد «غازی خسروبیگ» در سارایوو جزء خوانی قرآن اجرا و هر روز یک جزء قرآن تلاوت می‌شود و حافظان کل قرآن از کشورهای مختلف به این محفل دعوت می‌شوند، شرکت‌کنندگانی از بوسنی نیز حضور دارند و هر روز پس از نماز ظهر یک جز قرآن ختم می‌کنند و هر حافظی دو صفحه از قرآن قرائت می‌کند و معمولا ۱۰ حافظ در حلقه ختم قرآن شرکت می‌کنند و گاهی نیز یک حافظ کل از ایران هم، مهمان این محفل است.
حفاظ این محفل معمولا غیر از بوسنی و ایران، از کشورهایی ترکیه، مالزی، کویت و عربستان هستند و مسجد غازی خسروبیگ پس از نماز صبح نیز جلسه ختم قرآن دارد.
مسجد «غازی خسروبیگ» سارایوو
غازی خسروبیگ همان مسجدی است که مقام معظم رهبری، در دیداری که در زمان یوگسلاوی سابق، از بوسنی داشتند، در آن نماز اقامه کردند.
شاگردان مدارس اسلامی در روستاها
یکی از فرهنگ‌های دیرینه که هنوز در بوسنی زنده است، اعزام شاگردان مدارس اسلامی در ایام رمضان به مناطق روستایی است که امام جماعت دائم در آنها حضور ندارد.
همچنین می‌توان به صلوات‌های شبانه رمضان اشاره کرد که قبل از اذان عشاء و بعد از سحری خوانده می‌شود که معمولا شاگردان مدارس و پیش‌نمازها در مساجد می‌خوانند همچنین قرائت نماز تراویح نیز رواج بسیار در مساجد بوسنی در ماه رمضان دارد.
یاد شهدای جنگ بدر در «لیله البدر»
در طول ماه رمضان، شب‌های لیله القدر و لیله البدر جایگاه ویژه‌ای دارند؛ لیله البدر برابر با شب ۱۷ ماه رمضان است و در آن دعای خاصی خوانده می‌شود که نام ۳۱۳ تن از شهدای جنگ بدر در این دعا برده می‌شود؛ در این مراسم ضمن خواندن قرائت قرآن، با ذکر نام شهدای جنگ بدر یاد آنها گرامی داشته می‌شود؛ هر ساله برنامه اصلی در رابطه با این گرامیداشت، از سوی جامعه اسلامی بوسنی وهرزگوین در مسجد «غازی خسروبیگ» در سارایوو برگزار می‌شود.
مراسم «لیله البدر» در مسجد غازی خسروبیگ
لیله القدر نیز در شب ۲۷ ماه مبارک برپا می‌شود و با برنامه‌های گوناگون در این شب، مسلمانان بوسنی به عبادات خود شدت می‌بخشند و سعی می‌کنند نمازهای قضا سال گذشته را بخوانند. در جماعت‌ها روضه خوانی می‌شود، شربت، خرما و شیرینی نذری پخش می‌شود و رسوم رمضانی در این روز به اوج خود می‌رسد.
پیش‌تر رسم بر این بود که ۱۰ روز آخر ماه مبارک را به عنوان شب قدر احیا می‌گرفتند و به قرائت قرآن مشغول می‌شدند اما با پایان جنگ دهه ۹۰ میلادی، جمعیت اسلامی شب ۲۷ رمضان را به طور ثابت شب قدر اعلام کرده و مردم در این شب به قرائت قرآن و مناجات مشغول می‌شوند.
البته باید گفت امروزه نیز برخی مسلمانان بوسنی در ۱۰ روز آخر ماه رمضان در مسجد یا منزل در خلوت خود به اعتکاف و عبادت خداوند می‌پردازند؛ بسیاری از مساجد بوسنی هم جایگاه مخصوصی برای انجام این فعالیت دارند، در غیر این صورت اشخاص در کنار منبر معتکف می‌شوند.
مسلمانان در بوسنی در ایام رمضان اهمیت ویژه‌ای به صدقه افطاری یا «ویتره» (فطریه) می‌دهند؛ به طوری که ویتره در طول روزهای یک سوم پایانی ماه رمضان به افراد فقیر جامعه اهدا می‌شود.
غذاهای افطار
در فرهنگ بوشنیاک، افطار بیش از یک وعده غذا بعد از روزه است. در این فرهنگ افطار موقعیتی برای دعوت از خویشاوندان، دوستان و همسایگان به خانه برای صرف غذا، صحبت، مدارا و گسترش دوستی‌ها است.
معمولا روزه داران بوسنیایی بعد از شنیدن شلیک توپ و ندای اذان، دعای افطاری را می‌خوانند و روزه خود را با خوردن خرما با یک لیوان شربت باز می‌کنند. بعد از آن نماز مغرب خود را ادا می‌کنند و در بازگشت از نماز، از نان و پنیر و سبزی و سوپ و …. خبری نیست؛ گاهی «توپا»(نوعی شیرینی) می‌خورند و بعد مستقیما به خوردن غذاها و یا شیرینی‌های آماده شده مشغول می‌شوند؛ رمضان در بوسنی غذاهای خاص خود را دارد و یکی از معروف‌ترین آنها «سموون» نان‌های خاص رمضان است؛ از غذاها و شیرینی‌ها می‌توان توپا، کلاک چوربا، شهریه چوربا، سیتنی چواپ، چرویش، بورک، بامیه، کاداییف و … را نام برد.
چرویش
بعد از خوردن افطار، قهوه سنتی غیر قابل جایگزین است. بوسنیایی‌ها به طور کلی علاقه خیلی زیادی به قهوه دارند و از این رو از افطار تا سحر سعی می‌کنند قهوه‌هایی را که در طول روز نخورده‌اند، جبران کنند.
پس از خوردن قهوه، افراد برای اقامه نماز عشا به نزدیک‌ترین مسجد می روند. حتی افرادی که در طول سال زیاد به مسجد نمی‌روند، در ماه رمضان نماز عشا را در مسجد می‌خوانند، به طوری که شب‌ها در مساجد، افراد زیادی جمع می‌شوند.
سیتنی چواپ
استفاده از غذاهای متنوع و پختنی و نه سرخ کردنی در ماه رمضان بوسنی مرسوم است، یکی از این غذاها «شارنا دولما» یعنی دلمه رنگارنگ نام دارد که در پخت آن از انواع صیفی‌جات همچون فلفل دلمه‌ای، بادمجان، برگ انگور، گوجه فرنگی و پیاز استفاده می‌شود.
قهوه سنتی بوسنیایی
معمولا در سفره‌های افطاری بوسنیایی‌ها شیرینی، فرنی و کمپوت دیده می‌شود و آنان در رمضان غذای معروفی به نام «توپا» دارند که ترکیبی از پنیر، شیر، خامه و تخم مرغ است و با «سموون»(نان مخصوص افطار) خورده می‌شود و با آن افطار می‌کنند.
افطاری گروهی در ارتفاعات مشرف به شهر سارایوو (سمت شرقی شهر) معروف به بام شهر سارایوو نیز در ماه رمضان مرسوم است؛ افطاری‌های جمعی و گروهی نیز هر ساله در استادیوم‌ها، پارک‌ها و اماکن تفریحی مرسوم بوده و هر ساله بیشتر می‌شود.
روز قدس باشکوه
آخرین جمعه ماه رمضان با نام روز جهانی قدس، جایگاه خاصی در میان بوسنیایی‌ها دارد و مؤسسات و نهادهای مختلفی در این کشور این روز را گرامی می‌دارند، کالج فارسی بوسنیایی یکی از این نهادها است که با دعوت از اولیا و مربیان، اساتید، کارمندان، مسئولان شهرداری سارایوو، جامعه اسلامی، اصحاب رسانه، سیاستمداران، اعضای انجمن کالج فارسی بوسنیایی و گروه‌های مرتبط با این مرکز، روز قدس را به صورت باشکوه برگزار می‌کند.
مراسم روز قدس کالج فارسی بوسنیایی در آخرین جمعه ماه رمضان برگزار می‌شود و حدود ۲۸۰ نفر در آن حضور می‌یابند و در حاشیه نیز مراسم افطار برپا شده و با سخنرانی قبل از افطار این روز گرامی داشته می‌شود.
دیگر انجمن‌ها نیز در مرکز شهر سارایوو این روز را بزرگ داشته و انستیتو علمی پژوهشی ابن سینا نیز با دعوت از دیپلمات‌ها و سفرای ایران و فلسطین و تحلیلگران معروف سیاسی منطقه غرب آسیا، میزگردی با نام روز قدس برگزار می‌کند.
نمایندگی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در بوسنی از دیگر نهادهایی است که در روز قدس فعال است و هرساله با دعوت از مسئولان سیاسی و شخصیت‌های فرهیخته علمی، دینی و فرهنگی به استقبال روز قدس رفته و برنامه‌ای به همین مناسبت اجرا می‌کند.
عید فطر و نظافت منازل
پایان ماه رمضان و عید بار دیگر با رسوم نظافت خاتمه می‌یابد؛ خانه‌ها و حیاط‌ها کامل تمیز می‌شوند و بزرگ‌ترهای خانواده برای خود و بچه‌ها لباس نو تهیه می‌کنند؛ با فرارسیدن سحری عید، خانم‌ها زودتر از خواب بیدار می‌شوند تا افراد خانه را برای نماز عید به مسجد روانه و سپس از آنها در بازگشت از مسجد استقبال کنند. در این روز، قبل از رفتن به مسجد، به صورتی نمادین مقداری غذا خورده می‌شود تا معلوم باشد که ایام روزه دیگر گذشته است.
مسلمانان بوسنی در نماز عید فطر
پس از انجام نماز عید، مردم در اطراف مسجد به همدیگر سلام می دهند و با جمله«بایرام سریف مبارک السون» « Bajram šerif mubarek olsun» به یکدیگر تبریک می‌گویند. در میان مردم تبریک به صورت مختصر نیز به صورت «بایرام بارچولا»( Bajram barećola) رایج است. معمولا در پاسخ به این نوع تبریک عید گفته می‌شود «الله رضی السون» یا «الله راضولا» (Allah razi oslun, Allah raziula)
در روز عید رسم است که جوانان به دیدن بزرگترها بروند و بر دست راست آنان بوسه بزنند و از سوی دیگر دعای خیر یا عیدی دریافت کنند.
باتوجه به اینکه امسال مسلمانان در ماه مبارک رمضان در همه کشورهای جهان با مشکلات عدیده ای از جمله ویروس کرونا روبرو شده اند، بنابراین در ادامه به نحوه اجرای مراسم دینی در شرایط کرونایی اشاره می شود؛
حسین افندی رئیس العلمای جامعه اسلامی بوسنی و هرزگوین ضمن تأکید بر رعایت محدودیت های اعمالی دولت برای سلامت مردم گفت: در همکاری با کارشناسان مربوطه، در تلاش هستیم راهکاری برای حفظ جماعت و باز ماندن درب مساجد به روی تعداد مجاز مردم در شرایط کنونی در مساجد پیدا کنیم.
