پاكستان، سيل و انتخاب آمريكا براي تحولات آتي

نيروهاى امداد رسان داخلى پاكستان به سيل زدگان را مى توان در سه گروه در نظر گرفت. هم چنانكه نيروهاى امداد رسان خارجى را مى توان در دو گروه شناسايى كرد.

ألف: نيروهاى امداد رسان داخلى:
۱- دولت و بخش سياسي و حزبى
۲- ارتش
۳- اسلام گراها

ب: نيروهاى امداد رسان خارجى:
۱- دنياى غرب؛ آمريكا واروپا
۲- دنياى اسلام با محوريت ايران وعربستان سعودى

البته روشن است كه گستردگى تخريب و خيل جمعيت چند مليونى نيازمند به هيچ وجه با حجم كمك هاى ارائه شده هماهنگى ندارد. بويژه آنكه امداد رسانى ها با ملاحظات خاص سياسى و بهره گيرى سياسى، تبليغاتى و با نگاه به محاسبات آينده صورت گرفته است، هرچند كه پوشش بشردوستانه آنرا نمى توان ناديده گرفت. به همين دليل نحوه و چگونگى ارائه كمك هاى انسانى به سيل زدگان پاكستان و نيروهاى موثر داخلى وخارجى احتمالاً با موقعيت هاى متفاوتى در افكار عمومى و در آينده روبرو خواهند بود.

هرگاه از زاويه داخلى به تأثير گذارى امداد رسانى ها توجه شود مى توان يك ارزيابى مقدماتى هرچند نارسا در شرايط كنونى بدست داد و براساس آن گفت از ميان سه گروه داخلى، يعنى بخش سياسى، بخش نظامى وبخش اسلامى ، بخش سياسى ضعيف ترين واكنش را از خود بروز داد و اعتبارش در جامعه بشدت لطمه خورده است.
دولت حزب مردم بيشترين انتقادها را متوجه خودش كرد ولى حزب اصلى رقيب اش يعنى حزب مسلم ليك شاخه نواز كارنامه قابل قبول ترى از خودشان نداده است. ارتش فعال ترين نيرو است كه تا حد زيادى اعتبار خودش را توانست بازسازى كند و در مرحله سوم اين اسلام گراها وبخصوص طالبان محلى پاكستان بودند كه كار امداد رسانى را تا حد زيادى به سود موقعيت خود به پيش بردند.

بنابراين مى توان پيش بينى كرد كه پاكستان در آينده با تغيير در موقعيت و پايگاه اجتماعى نخبگان سياسى، نظامى ومذهبى روبرو خواهد شد، امرى كه انعكاس آنرا به احتمال زياد در ساخت ذهنى قدرت هم مى توان سراغ گرفت. ارتش پاكستان و بخصوص نيروى هوائى اين كشور كارنامه قابل قبول ترى در سيل از خود نشان داده است. اين موضوع براى ارتشى كه در جريان درگيرى با اسلام گراهاى راديكال و طالبان محلى در مناطق قبايلى با كاهش اعتبار روبرو شده بود، امتياز نسبتاً بزرگى است و در معادله قدرت در آينده پاكستان ايفاى نقش خواهد كرد. بويژه آنكه اساساً پاكستان به عنوان يك كشور بزرگ اسلامى در نتيجه همكارى سه گروه از نخبگان در سال ۱۹۴۷ و استقلال شبه قاره هند از استعمار انگليس شكل گرفت كه تا به امروز قوت تأثير گذارى خود را در تحولات اين كشور حفظ كرده اند. اين سه گروه عبارتند از:

۱- نخبگان سياسى،حزبى به رهبرى محمد علي جناح ولياقت على خان
۲- نخبگان نظامى- به رهبرى ژنرال اسكندر ميرزا، ژنرال ايوب خان و ژنرال يحيى خان
۳- نخبگان مذهبى به رهبرى مولانا مفتى محمود و مولانا عثمانى، علامه مودودي

اتحاد اين سه گروه استقلال پاكستان را به ارمغان آورد وتاكنون به رغم رقابت ها وگاه تضادها ادامه حيات سياسى مستقل پاكستان را امكان پذير ساخته ، هرچند كه يكبار آنرا به دو بخش بنگلادش وپاكستان كنونى تقسيم كرده است. اما اين اتحاد در سالهاى اخير مخدوش شده است. نخبگان مذهبى در حال جدا شدن از دو گروه ديگر هستند. نقش نخبگان مذهبى تاكنون حمايت از نخبگان سياسى در قدرت يا نخبگان نظامى در قدرت بوده است و خود كمتر مايل به درگير شدن در سطح دست يابى مستقل به قدرت بوده اند اما اين معادله در حال دگرگونى است و راديكالهاى اسلامى بخش سياسى و بخش نظامى هر دو را متهم به خيانت به اسلام وفلسفه وجودى پاكستان كرده اند و آشكارا خواهات دست يابى به قدرت آنهم از طريق كاربرد زور و قدرت اسلحه شده اند.

سيل پاكستان در كنار پى آمدهاى گوناگون ناگوارش رقابت هاى سياسى بر سر پست قدرت را در آينده تشديد خواهد كرد. با توجه به همين واقعيت است كه آمريكا و اروپا و در كل دنياى غرب در سيل پاكستان بصورت قوى ترين امدادرسان درآمده وگوى سبقت را از جهان اسلام ربوده اند.
واقعيت آن است كه آمريكا در محاسبه اى دقيق سياسى و با در نظر داشت موقعيت جريان هاى داخلى پاكستان انتخاب تا حدى هوشيارانه اى كرد و ارتش را برگزيد ودر ميان ارتش نيروى هوائى را بر نيروى زمينى ترجيح داد. در محاسبات آينده نگرى آمريكا و ناتو دو موضوع مهم وجود دارد:

۱- جنگ در افغانستان ونقش ارتش پاكستان
۲- اسلام راديكال در مناطق قبايلى پاكستان

بنظر مى رسد كه آمريكا به اين نتيجه رسيده است كه در جنگ افغانستان پيروزى بدون حمايت جدى ارتش پاكستان وجود ندارد و در ميان ارتش نقش نيروى هوائى مدّ نظر است. اين كه جنگنده هاى پيشرفته پاكستان براى اولين بار طى روزهاى اخير به يك پايگاه مهم در مناطق قبايلى حمله كردند و مواضع "لشكر اسلام" را بمباران كردند موضوع قابل تأملى است وحكايت از معاملات پشت پرده اى دارد كه دولت حزب مردم و بخشى از ارتش را كه هنوز با اتهام حمايت از طالبان و القاعده روبروست دور مى زند.

پى آمد جبرى چنين گزينش و حركت حساب شده آمريكا و ناتو نه تنها در معادله آينده "قدرت ملى" پاكستان تأثيرات خاص خود را خواهد داشت بلكه مهم ترين پى آمد آن جدائى اسلام گراها و شكست اتحاد آنها با دو بخش سياسى ونظامى در پاكستان خواهد بود. التبه تلاش مى شود اسلام گراها در دو گرايش راديكال و ميانه رو توصيف شوند . وضعيتى مشابه طالبان افغانستان كه با توصيف ميانه رو وراديكال تقسيم بندى شده اند. جذب ميانه روها و برخورد نظامى با راديكال ها مأموريت آينده ارتش پاكستان است.

بنابراين اين دور از انتظار نيست كه با شكست اتحاد سنتي نخبگان سياسى،نخبگان نظامى و نخبگان مذهبى، ارتش و راديكال هاى اسلامى وارد جنگ نهائى شوند و آمريكا از ارتش حتى در حد يك قدرت وكنار زدن بخش منفعل سياسى حمايت كند، منتها شرط اصلى آن است كه "آي .سي. آي" بخش امنيتى ارتش بطور كامل تحت كنترل در بيايد و مناسبات قبلى اش با نيروهاى راديكال اسلامى قطع شود. كارى كه بسيار مشكل ولى شدنى است.

مشكل است از اين جهت كه ارتش پاكستان يك ارتش ايدئولوژيك است كه عميقاً درگير امر جهاد در كشمير هند و افغانستان دوره اشغال روسها بوده است و به جهاد ايمان دارد و بنابراين بسادگى نمى تواند از سنت جهادى خود فاصله بگيرد. آمريكائى ها اين واقعيت را درك مى كنند ولى اميدوارند ژنرال هاى جديد ارتش پاكستان به تدريج واقع بين شوند وهمانطور كه دنياى غرب از واژه جهاد و مجاهدين بعد از سقوط اتحاد شوروى عبور كرد و واژه جهاد را معادل ترور و واژه جهاد گر را معادل تروريست جا انداخت، ارتش پاكستان نيز از اين مرحله عبور كند وبه صورت همكار كامل غرب در مبارزه عليه راديكاليسم اسلامى در بيايد.

در اين كه به سادگى چنين اتفاقى بيافتد خوش بينى چندانى وجود ندارد ولى تلاش ها در همين جهت متمركز شده است. بويژه آنكه حاكميت در پاكستان حتى اگر روزى در افغانستان بهر دليلى كوتاه بيايد در كشمير نمى تواند كوتاه بيايد. منتها آمريكا، اروپا و هندوستان از پاكستان انتظارات بيشترى دارند و انتخاب ارتش از طرف آمريكا با محاسبات و آينده نگرى گسترده ترى صورت گرفته است كه در نهايت كشمير و هندوستان را نيز شامل خواهد گشت. اين كه مشاهده مى شود راديكال هاى اسلامى با وجود امكانات كم و محدود خود از دولت پاكستان در امداد رسانى فعال تر عمل كرده اند، مؤيد شناخت آنها از تحولات آينده است كه شناختى بموقع هم بنظر مى رسد.

در اين بين و در كشاكش تشديد رقابت ها بين ارتش و راديكالهاى اسلامى در پاكستان، انفعال نسبى جهان اسلام در كمك رسانى نيز حكايت از عدم شناخت از پيچيدگى بازى قدرت در پاكستان دارد و ارتش پاكستان در آينده وارد يك جنگ نيابتى بسيار گسترده مهم و حساس در مناطق قبايلى و شايد هم دو ايالت پشتونخواه خير و بلوچستان پاكستان شود و از حمايت آمريكا وغرب برخوردار خواهد بود. معناى اين سخن آن است كه بايد انتظار پايان قطعى هم پيماني جناح اسلام گرا از نخبگان سياسى و نظامى پاكستان را داشت واين امر براى پاكستان كه اساساً اتحاد اين سه جريان آنرا بوجود آورده و بقايش را امكان پذير ساخته است خطرات جدى خواهد داشت.
منتها حقيقت آن است كه تا ارتش پاكستان از فلسفه جهاد فاصله نگيرد، پيروزى نظامى آمريكا و ناتو در افغانستان نه تنها قابل تصور نيست كه احتمال شكست آنها محتمل تر بنظر مى رسد.

با توجه به اين گونه واقعيت ها مى توان گفت جنگ بين ارتش و راديكال هاى اسلامى در سايه بروز فاجعه سيل در اين كشور از هم اكنون در قالب امداد رسانى و جذب افكار عمومى آغاز شده است و آمريكا به اين دليل به كمك رسان اصلى مبدل شده است كه در محاسبات خودش در صدد تشديد رويارويى ارتش و اسلام گراهاى راديكال پاكستان و در نهايت طالبان و القاعده درمناطق قبايلى است تا حد اقل از شكست نظامى خود در افغانستان جلوگيرى كند و در خوش بينانه ترين حالت آبرومندانه از افغانستان خارج شود.

تشديد جنگ بين ارتش و راديكال هاى اسلام در پاكستان يك پى آمد منفى مهم ديگر نيز در پى دارد و آن تشديد تضادهاى ايدئولوژيك در قالب شيعه و سنى است كه هم اكنون در قالب بمب گذارى عليه شيعيان پاكستان از طرف راديكال هاى سنى در جريان است. عمليات انتحارى لاهور و كويته عينى ترين نمونه آن است.علت ها نيازمند بررسى هاى دقيق ترى است.
پير محمد ملازهي